Imagjinoni të mbërrini në zyrën e mjekut tuaj për të raportuar disa dhimbje gjoksi të fundit; i nënshtroheni një sërë analizash dhe skanimesh gjaku dhe një javë më vonë ktheheni në spital, ku mjeku shqyrton rezultatet. Sëmundja duket e rëndë dhe ai rekomandon menjëherë operacionin e zemrës. Kur e pyet pse është i sigurt se procedura është e nevojshme, ai do t’ju udhëheqë përmes proceseve të tij mendore, duke përfshirë mundësinë e gabimit dhe çfarë do të nënkuptonte të ishte gabim, përpara se të përsërisë këshillën për t’iu nënshtruar operacionit. Çfarë do të bënit?
Tani imagjinoni që, pasi t’i nënshtroheni një sërë analizash dhe skanimesh gjaku, të dhënat i transferohen një asistenti të bazuar në AI, i cili deklaron me besim se çrregullimi duket i rëndë dhe se do të ishte e dëshirueshme që t’i nënshtroheni një operacioni të zemrës. Kur pyet mjekun nëse është vërtet e nevojshme, ai nuk është në gjendje të të japë një përgjigje: ai nuk e di pse ju dha atë këshillë. Gjithçka që ai mund të thotë është se në të kaluarën, kur AI u prezantua me të gjithë grupin e të dhënave analitike, ajo ishte jashtëzakonisht e saktë dhe se do të ishte e arsyeshme t’i besohej dhe të vazhdohej me ndërhyrjen. Çfarë do të bënit?
Në rastin e parë, përgjigja ndoshta duket e qartë: nëse mjeku është i sigurt dhe mund të shpjegojë arsyet e sigurisë së tij, ju mendoni se mund t’i besoni këshillave të tij. Në rastin e dytë mund të mos jetë aq e qartë. Shumë prej nesh mendojnë intuitivisht se nëse një person ose një makinë po merr vendime me rrezik të lartë në avantazhin tonë, ne duhet të jemi në gjendje t’i kërkojmë atyre të shpjegojnë pse dolën me atë përgjigje.
Shumë nga kornizat tona ligjore – ato që atribuojnë përgjegjësi dhe faj për gabimet – bazohen në konceptin e të diturit se si të justifikojmë dhe mbrojmë atë që kemi bërë dhe pse e kemi bërë atë. Pa një shpjegim, ne thjesht duhet t’i besojmë verbërisht njëri-tjetrit, ose makinave tona. Ironikisht, disa nga algoritmet më efikase të mësimit të makinerive shpesh janë më pak të shpjegueshme. Nga ana e tyre, qeniet njerëzore sqarojnë në çdo hap se çfarë po bëjnë dhe pse, një potencial që varet nga aftësia jonë për të reflektuar mbi gjërat, për t’i ripërpunuar ato dhe për të ditur diçka për veten tonë: si kujtojmë, perceptojmë, vendosim, mendojmë dhe ndjejmë.
Psikologët kanë shpikur një emër ad hoc për këtë vetëdije: ata e kanë quajtur atë metakognicion. Fjalë për fjalë ajo është aftësia për të reflektuar mbi mendimin tonë: nga greqishtja e lashtë metá, që do të thotë “pas” ose “përtej”. Metakognizimi është një tipar i brishtë, i bukur dhe, sinqerisht, i çuditshëm i mendjes njerëzore që ka magjepsur shkencëtarët dhe filozofët për shekuj me radhë. Në Systema Naturae, traktatin e tij të famshëm të vitit 1735, Charles Linnaeus kishte vënë re me përpikëri karakteristikat fizike të qindra specieve; por kur ishte fjala për Homon, gjininë tonë, ai ishte aq i magjepsur nga aftësia njerëzore e metanjohjes, saqë u kufizua në shënimin e hyrjes relative me përkufizimin latin të mëposhtëm: Nosce te ipsum – “Njih veten”.
Burimi / https://www.linkiesta.it/
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
