Alfred Einstein tha se nacionalizmi është si fruthi, një sëmundje e fëmijërisë. Megjithatë, pse njeriu e zhvillon këtë identitet të fortë ndaj popullit apo kulturës së tij? A ka ndonjë aspekt të dobishëm në këtë qëndrim?
Figura si Sigmund Freud dhe Abraham Maslow na mësuan se një nga motivimet tona më të forta është të kënaqim nevojën për t’u përkitur. Në procesin e socializimit kalojmë nga egocentrizmi në atë sociocentrik dhe në atë hap disa zhvillojnë një lidhje të fortë kombëtare. Domethënë, nacionalizmi është një lidhje emocionale, qëndrimore dhe identitare ndaj popullit.
Çfarë është nacionalizmi?
Vitet e fundit, nacionalizmi është vendosur edhe një herë në shoqëritë tona. Donald Trump promovoi ringjalljen e tij së pari me Amerikën. Mbretëria e Bashkuar, me Brexit-in dhe daljen nga Evropa, donte gjithashtu të shënonte peshën e identitetit të saj si vend. Megjithatë, përtej këtyre realiteteve aktuale, cili është në të vërtetë ky fenomen? Si ta përcaktojmë? Psikologu Joshua Searle-White, nga Universiteti Clark e shpjegoi këtë në librin e tij ‘Psikologjia e nacionalizmit’. Nacionalizmi është zhvillimi i një identiteti të fortë dhe lidhjes me një komb. Për personin, vetë qyteti i plotëson të gjitha nevojat e tij emocionale, kulturore dhe socio-ekonomike. Kjo përkatësi e fortë shpesh nënkupton që kombi i dikujt shihet si superior ndaj të tjerëve. Pikërisht këtu qëndron rreziku i nacionalizmit. Ekziston një besnikëri e përkeqësuar ndaj territorit të vet dhe njerëzve të grupit, deri në atë pikë sa krijon një dallim të theksuar midis “neve” dhe “të tjerëve”. Edhe pse në thelb nuk është e keqe, ka faktorë që gjatë historisë kanë çuar në më shumë se një konflikt.
Nga vijnë nacionalizmat? Pse qeniet njerëzore ndonjëherë organizohen në grupe identitare dhe bien në konflikt me të tjerët? Diçka që duhet të kuptojmë, në radhë të parë, është se është një fenomen kompleks, i ndërtuar nga ana sociale dhe psikologjike. Për më tepër, punimet kërkimore si ato të kryera në Universitetin Kombëtar Indira Gandhi në Indi tregojnë diçka të rëndësishme. Ne po përballemi me fenomene që lulëzuan në Evropën e shekullit të 18-të me Revolucionin Francez dhe që, në njëfarë mënyre, i dhanë formë botës moderne. Më vonë, luftërat e Napoleonit, që iu shtuan revolucioneve dhe lëvizjeve antikoloniale të shekullit të 19-të, krijuan konceptin e kombit, nacionalizmit dhe gjithashtu identitetin social. Le të shohim, megjithatë, teoritë që përshkruajnë karakteristikat e tij.
- Teoritë primordiale dhe psikobiologjike
Koncepti primordialist i nacionalizmit u krijua nga antropologu Clifford James Geertz në vitet 1970. Sipas këtij modeli, një sjellje e tillë mund të ketë rrënjë në çdo kulturë, është një manifestim që buron nga emocionet dhe transmetohet brenda familjeve. Ka të bëjë edhe me kulturën dhe fenë, është diçka e natyrshme në shumë mentalitete sepse është ajo me të cilën rritet njeriu dhe ajo që u transmetohet atyre.
- Teoria moderniste
Teoritë moderniste u ngritën përgjatë shekullit të 19-të, duke e përcaktuar termin në fjalë si një mënyrë për të modernizuar ekonominë dhe shoqërinë. Identiteti i qytetit promovoi unitetin e tij në kërkimin e përmirësimit të përbashkët. Problemi është se, me kalimin e kohës, ky fenomen çoi në lëvizje joetike.
- Teoritë instrumentiste
Instrumentalizmi beson se nacionalizmi është rezultat i një sërë ngjarjesh specifike politike, sociale dhe ekonomike që e nxisin atë. Është një fenomen dinamik që ndryshon dhe përshtatet, por synimi i tij është gjithmonë të arrijë diçka, si ndryshimi apo shprehja e pakënaqësisë.
- Teoritë e ekonomistëve
Sipas modelit ekonomist, në nacionalizëm, larg nga një ndërgjegjësim apo dashuri ndaj kulturës, gjuhës dhe historisë së dikujt, ajo që qëndron në themel është më tepër një interes ekonomik. Prandaj, patriotizmi i supozuar do të ishte një përpjekje për të promovuar mekanizma me të cilët do të arrinin përfitime të drejtpërdrejta ose të tërthorta ekonomike.
Llojet e nacionalizmave
Ekspertë të shumtë në fushën e psikosociologjisë këmbëngulin se nuk është e mundur të flitet për “lloje nacionalizmi”. Gjithçka do të ishte i njëjti manifestim që nis nga rrënjë të ngjashme. Megjithatë, zëra të tjerë nxjerrin në pah diferencimet e mundshme:
- Qytetare – Shteti e merr pushtetin falë qytetarëve. Vullneti i popullit është ai që konfiguron bazën e identitetit të një vendi. Shembuj të kësaj janë Shtetet e Bashkuara ose Franca pas revolucionit.
- Etnike – Kjo përcakton ato vende që identifikohen me një grup etnik unik dhe të veçantë. Në to ka një trashëgimi të përbashkët në të cilën përfshihet nga gjuha e tyre në një prejardhje të përbashkët; për këtë arsye, me raste, ato përdoren për të justifikuar të drejtën e supozuar të tyre për vetëvendosje.
- Fetare – Në këtë rast, ajo që kemi janë teokracitë klasike. Domethënë, ka vende në të cilat kombi ka të njëjtën fe dhe të njëjtat doktrina dhe kjo justifikon krijimin e një shteti të bazuar në to.
- Kulturore – Traditat e veta kulturore, besimet, një histori e përbashkët… Nacionalizmi kulturor përshkruan fenomenet shoqërore në të cilat një vend ose institucionet e tij përcaktohen dhe identifikohen nga e njëjta kulturë e përbashkët.
- Statusi – Fashizmi është një shembull i qartë. Ato janë kontekste në të cilat një person/qytetar ekziston për të kontribuar në një qëllim të përbashkët, që është ruajtja e forcës dhe identitetit të vendit të tyre.
Të mirat dhe të këqijat e nacionalizmit
Martin Luther King tha se nacionalizmi duhet t’i lërë vendin internacionalizmit, këndvështrimeve më të gjera dhe mbi të gjitha gjithëpërfshirëse. Personi që ëndërronte për një botë më të mirë nuk ishte, siç mund të prisnim, një mbështetës pikërisht i kësaj mënyre të menduari. Një analizë nga Universiteti George Washington thekson një aspekt për të reflektuar. Shfaqja e nacionalizmave sot është evidente. Don Trump, Jair Bolsonaro, Viktor Orban, Vladimir Putin. Ne e dimë se këto lëvizje ndajnë popullsinë dhe krijojnë konflikte sociale me ashpërsi të ndryshme. Megjithatë, nacionalizmat jo gjithmonë kërkuan të shkatërronin demokracitë dhe të fillonin luftërat. Mahatma Gandhi dhe Nelson Mandela, për shembull, e përkufizuan veten si nacionalistë. Pra, ku është kufiri dhe ekuilibri?
Reflektimi përfundimtar
Myslimanë, të krishterë apo hebrenj. Pavarësisht feve apo kombësive tona, ne jemi qenie njerëzore që banojmë në një planet të brishtë. Të zhytur në dallimet dhe mosmarrëveshjet tona të veçanta, ne, ndoshta, po neglizhojmë më shumë probleme globale. Përballë sfidave, si krizat sociale, ekonomike dhe ato që lidhen me ndryshimet klimatike, ka ardhur koha kur ndoshta duhet të supozojmë transnacionalizmin. Ai konsiston, as më shumë e as më pak, sesa të shohim realitetin përtej trojeve tona të vogla personale dhe identitare për të konceptuar veten globalisht. Siç tha dikur Carl Sagan: “Ne jemi vetëm një grimcë pluhuri e pezulluar në një gaz të dritës së diellit, nuk ka asnjë arsye për të besuar njërën më shumë se tjetrën”.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
