Në ditën kur bota ndalon për të reflektuar mbi SIDA-n, është koha që ne të dëgjojmë jo vetëm heshtjen e statistikave, por dhe zërin e atyre që jetojnë me HIV, me frikë, shpresë dhe vendosmëri. Pas dekadash luftë, sot është më e rëndësishme se kurrë që ta kuptojmë realitetin: SIDA nuk është më dënimi i pashmangshëm që dikur ishte, por nuk është as përfundimi; është një betejë që mund të bashkëjetojë me jetën, me dinjitet dhe perspektivë.
Situata globale dhe nevoja për ndërgjegjësim
Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë, në fund të vitit 2024, rreth 40,8 milionë njerëz jetonin me HIV dhe rreth 630 000 vdekje ishin lidhur me HIV/SIDA. Ky është një bilanc i dhimbshëm, por gjithashtu një paralajmërim: pavarësisht përparimeve, shërbimet shpesh janë të ndërprera, financimi bie, dhe komunitetet që janë në rrezik janë ende vulnerabël. Tema e Ditës Botërore të SIDA-s për vitin 2025 është “Të kapërcejmë ndërprerjen, të transformojmë përgjigjen ndaj AIDS-it.” Dhe nuk është thjesht një moto, është thirrje për veprim: për lidership politik, bashkëpunim ndërkombëtar dhe qasje që vendos në qendër të saj dinjitetin dhe të drejtat.
A mund të kurohet 100% SIDA sot?
Kuptimi i fjalës “kurohet” është kompleks. Deri tani, nuk ka ende një kurë universale që mund të zbresë virusin HIV nga të gjithë trupin në çdo rast. Por historia ka ndryshuar: trajtimet moderne kanë kthyer HIV-in nga një dënim vdekjeprurës në një gjendje kronike që mund të menaxhohet.
Trajtimet që shpëtojnë jetë
Terapitë antiretrovirale (ART) janë baza: ato nuk shërojnë, por bëjnë që virusi të jetë “i padetekueshëm” në gjak, duke parandaluar përkeqësimin në SIDA dhe duke reduktuar ndjeshëm transmetimin. Një përparim i madh janë terapitë “long-acting” (me veprim të gjatë), si injeksionet sipas cabotegravirit dhe rilpivirinës, ato u japin pacientëve stabilitet dhe shpesh janë më të përshtatshme sesa marrja e pilulave çdo ditë. Një nga zbulimet më radikale kohët e fundit është lenacapavir, ilaç që mund të përdoret si profilaksi (PrEP) dhe që është injektuar dy herë në vit. Në konferencën e IAS 2025 u njoftua që udhëzimet e reja të OBSH-së janë miratuar për përdorimin e lenacapavir për parandalim. Gjithashtu, janë marrë masa për ta bërë ilaçin më të përballueshëm në vendet me burime më të kufizuara.
Nga klinika arrihen kombinime eksperimentale: në konferencën CROI 2025, Gilead raportoi një regjim që përfshin agonist TLR7 (vesatolimod) + antitrupa neutralizues, dhe disa pjesëmarrës arritën të qëndrojnë pa ART për disa muaj. Po ashtu, kërkimet e fundit shohin shumë larg ART: strategji gjenetike, terapi me RNA, dhe qasje “shock and kill” për reservoir-ët e virusit i cili qëndron në fshehtësi në qeliza latente.
Kërkim për kurë, jo vetëm trajtim
Shkencëtarët nuk janë kënaqur me vetëm kontrollin; ata synojnë remisionin funksional (ku virusi qëndron nën kontroll pa medikamente) ose shërimin total (ku virus të eliminohet nga qelizat). Disa nga qasjet më premtuese janë:
CRISPR / gene editing: Ka projekte që përdorin CRISPR/Cas9 për të hequr ADN-në e HIV të integruar në qelizat e pacientëve.
RNA jo-kodues: Zbatimi i mikroRNA-ve ose long non-coding RNA mund të ndihmojë në rregullimin e latencës së HIV, duke qëndruar në mënyrë “të kyçur” virusin ose duke e bërë më lehtë të shënjestrohet.
Lipid nanoparticle + mRNA: Një qasje inovative. Studiues australianë kanë zhvilluar një nanopartikulë që dërgon mRNA në qeliza “të fshehura”, duke i bërë ato të zbulojnë virusin dhe të sulmohen nga sistemi imunitar.
Grante kërkimore: Organizatë si amfAR po financojnë projekte novatore për kurë, duke përfshirë qasje që nxisin qelizat e prekura të shkatërrohen.
Studime klinike: Ka iniciativa si ato të Aidsfonds që financojnë studime të kurës në Evropë dhe Afrikë.
Situata konkrete, edhe në Shqipëri
Në Shqipëri, sipas Institutit të Shëndetit Publik, deri në tetor 2024 numri total i rasteve të raportuara HIV është rritur, por nuk është arritur një epidemi e përhapur masivisht. Kjo do të thotë që ka hapësirë për ndërgjegjësim, diagnostikim dhe trajtim, por edhe përgjegjësi për veprim nga autoritetet dhe komuniteti. Në nivel global, problemi nuk është vetëm mjekësor, por dhe financiar: bursa për kërkime HIV mund të ndërpriten, dhe financimi për programet kryesore shpesh është i paqëndrueshëm. Kërkesa e liderëve në konferencat (si IAS 2025) është e prerë: ne duhet inovacion, po ashtu duhet dhe barazi në qasje.
Mbështetja psikologjike
Në botën tonë, stigma ndaj HIV vazhdon. Edhe pse trajtimet janë më të mira, shumë njerëz jetojnë me frikë të refuzimit, fshehjes ose diskriminimit. Një apel ndërgjegjësues nuk është thjesht për të shpëtuar jetë, por për t’i njohur me dinjitet ata që jetojnë me HIV. Ndërsa kurat absolute nuk janë ende realitet, shpresa po rritet me kërkimet e reja. Kjo shpresë nuk është naive, është e bazuar në shkencë, në eksperimente, dhe në bashkëpunim ndërkombëtar. Një zhvillim i madh në trajtim nuk mjafton nëse nuk sigurojmë qasje të barabartë. Në Ditën Ndërkombëtare të SIDA-s, ne duhet të kërkojmë nga përgjegjësit, politikanë, mjekë, donatorë, që investojnë në programet që bëjnë këto trajtime realitet për të gjithë.
Çdo individ mund të bëjë diçka: testohu, informohu, mbështet organizatat që luftojnë stigmën, kërko që trajtimet moderne të jenë të disponueshme në komunitetin tënd!
Në këtë 1 dhjetor, Ditën Ndërkombëtare të SIDA-s, le të reflektojmë mbi rrugën që kemi bërë dhe mbi rrugën që na pret. SIDA nuk është më dënimi fatal që dikur ishte, por sfida jonë globale është e largët nga përfundimi. Kërkimi vazhdon, inovacioni rritet, dhe, më e rëndësishmja, komunitetet që jetojnë me HIV kanë nevojë për zë, dinjitet dhe akses. Le të bashkohemi në këtë betejë: jo vetëm si mbikëqyrës, por si partnerë, si miq, si njeri. Sepse lufta kundër HIV është luftë për jetë, për barazi, për shpresë. Dhe në këtë Ditë Ndërkombëtare të SIDA-s, të gjithë mund të bëjmë diçka.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
