Një rezyme e njeriut të qytetëruar
Po çfarë është pra një gënjeshtër e bardhë – veçse një gënjeshtër e pranuar universalisht (të paktën nga shumica, për hir të leverdisë) si më e dobishme se sa e dëmshme.
Rea Shundi, Vëzhguese dhe mendimtare kritike, analizuese, punuese në grup dhe e udhëhequr nga aftësive e veta; Certifikata: Diplomacia Globale – Universiteti i Londrës, Nëntor 2017
Mos do të thotë kjo dhe se ka raste kur e vërteta është e dëmshme? Shumë do të binin dakord që po. Kurse unë jam e mendimit se e ajo thjesht nuk mund të pranohet nga të gjithë. Në fund të fundit, e vërteta është e zhveshur dhe e drejtpërdrejtë. Dhe nganjëherë, traumatike.
Gënjeshtrat, ashtu si dhe veprimet, mund të kategorizohen për nga qëllimi i tyre parësor. Dikush që thotë një gënjeshtër të bardhë, do ta mbrojë dikë nga paaftësia e këtij të fundit për ta përballuar siç duhet të vërtetën. Kurse një gënjeshtër e mirëfilltë, një mashtrim, nuk ka të bëjë me ndjenjat aspak, por me përfitimin.
Për të filluar gjetjen e një përgjigjeje sa më pranë të vërtetës, unë besoj që është e sigurt të pranojmë që nuk ka asnjë njeri që nuk ka gënjyer dhe nuk gënjen. Me një fjalë, e gënjeshtërt është ajo që nuk është e vërtetë. Dhe këtu qëndron kleçka e parë: sa të aftë jemi ne për të dalluar të vërtetën, dhe a jemi të gatshëm ta pranojmë?
Pozicionin e më pas vlerën tonë në shoqëri, arrijmë t’i kuptojmë nëpërmjet vetëdijes. Duket se vetëdija është ndërtuar tek ne dhe zhvillohet nga këto nevoja. Vazhdimisht dhe pa kuptuar marrim sinjale nga të gjithë se si duhet të sillemi, si mund të flasim dhe madje çfarë duhet të ndjejmë. Rezultati përfundimtar është ai që mund ta quajmë “një qytetar i civilizuar”. Ky megjithatë nuk është aspak një kompliment, paçka se shpesh konsiderohet si i tillë. Qytetari i civilizuar, në thelb, ka arritur të perfeksionojë artin e mashtrimit të bardhë.
Në gjendje të lirë, nëse neve nuk do të na duhej të përballeshim me sfidat e mbijetesës dhe jetës, s’do të duhej mbase as të kishim një vetëdije dhe as nuk do të duhej, më pas, të gënjenim.
Kompetenca e madhe midis kaq shumë njerëzve, aq më tepër në një botë demokratike, krijon sistemin më të fortë hierarkik dhe forcat më brutale të përzgjedhjes. Nuk është e lehtë të jesh “i barabartë” me të gjithë përpara ligjit, pasi asgjë nuk të bën të veçantë. Dhe për të qenë i veçantë përpara ligjit, vetëm mund të bëhesh.
Me punë mund të arrihet një përmirësim i madh, por kurrsesi ideja jonë e perfeksionit.
Njeriu nuk mund ta dijë kurrë me siguri se sa të vërteta janë ato që di për veten e tij. Ai mundet vetëm të shënjëstrojë disa prej tyre, dhe të sigurohet për punën që do të bëjë për t’i arritur ato.
Po çfarë është pra një gënjeshtër e bardhë – veçse një gënjeshtër e pranuar universalisht (të paktën nga shumica, për hir të leverdisë) si më e dobishme se sa e dëmshme.
Mos do të thotë kjo dhe se ka raste kur e vërteta është e dëmshme? Shumë do të binin dakord që po. Kurse unë jam e mendimit se e ajo thjesht nuk mund të pranohet nga të gjithë. Në fund të fundit, e vërteta është e zhveshur dhe e drejtpërdrejtë. Dhe nganjëherë, traumatike.
Gënjeshtrat, ashtu si dhe veprimet, mund të kategorizohen për nga qëllimi i tyre parësor. Dikush që thotë një gënjeshtër të bardhë, do ta mbrojë dikë nga paaftësia e këtij të fundit për ta përballuar siç duhet të vërtetën. Kurse një gënjeshtër e mirëfilltë, një mashtrim, nuk ka të bëjë me ndjenjat aspak, por me përfitimin.
Me një fjalë, mund të kryej më një gjest fisnik, duke gënjyer, po në të njëjtën mënyrë se si dikush shndërrohet “hero” duke vrarë.
Vetëm duke peshuar pasojat e veprimeve, mund të inkurajohemi për t’i kryer ato më pas. Në fund jemi po gënjeshtarë, e po vrasës, por me titull e mbase dobi. Qytetari i civilizuar di të lexojë përmes tyre. Atij i është dashur të mësojë të flasë e veprojë nëpërmjet këtyre kodeve, dhe këtu qëndron suksesi i tij. Ai manipulon të vërtetën dhe nuk e njeh ndjenjën e fajit, pasi ajo i zë rrugën për të përparuar.
Për të tjerët, njerëzit e ndershëm, që nuk kanë vrarë e nuk kanë dashur kurrë të gënjejnë, ai paraqitet si shembulli për t’u aspiruar. Ata fajësojnë inkopetencat e tyre të lindura për pamundësinë e arritjes atje. Pjesërisht është e vërtetë. Sepse jo të gjithë kanë aftësinë për t’u bërë “i keq, për hir të së mirës”. Nuk ka dy të vërteta, ajo është një. Çdolloj version tjetër i saj, që vjen i vagullt, me shumë kuptime dhe që nuk dihet si mund të interpretohet ka pikërisht veçoritë e gënjeshtrës.
Që nga fëmijëria, më pas gjatë viteve të shkollës e deri në hedhjen në tregun e punës, njeriu kalon disa peripeci sprovimi. Ai testohet vazhdimisht, duke u manipuluar dhe gënjyer. Dhe këto gënjeshtra atij i paraqiten sigurisht si të vërteta absolute, i vijnë të këndshme dhe të pranueshme. Jo të gjithë i kalojnë testimet. Njerëzit ose bien pre e gënjeshtrave të bardha, ose vazhdojnë e mbledhin konfuzion e shqetësim përbrenda. Dhe njeriu natyrshëm nuk preferon të jetojë në tension e me shqisat e mprehura vazhdimisht në vend të qetësisë e rehatisë. Vetëm ata që mund të pranojnë se gjendja e natyrshme e njeriut është shqetësimi mund të fillojnë të progresojnë drejt të vërtetave të tjera.
Megjithatë, askush nuk mund të thotë se njeriu duhet të jetë i fortë në vend që të jetë i dobët. Këto nuk janë vlera, vetëm zgjedhje. Por unë prirem të them se çdokush është i lindur me një të dhënë për t’u bërë i fortë ose për t’u nënshtruar ndaj rehatisë.
Në fund të fundit, mund ta përdorim gënjeshtrën për t’i fshehurin kompetencat dhe dobësitë tona, në vend që të punojmë drejt përmirësimit të tyre. Mund të bëhemi të zotë t’i bindim njerëzit për të kundërtën, mund të bindim madje edhe veten.
Mbase, nuk është as e vështirë për t’u bërë. Por e vërteta nuk të fal kurrë rehati të përhershme. Ajo të jep siguri, por të hap rrugë të tëra sfidash. Çfarë ndodhet në fund të tyre, është vend i privilegjuar vetëm për ata që guxojnë të dinë.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
