Përgatiti Esmeralda Birçaj, eksperte e shëndetit mendor
Mjedisi i punës është për shumicën e njerëzve një vend ku ata kalojnë pjesën më të madhe të ditës, dhe për këtë arsye është i lidhur ngushtë me shëndetin mendor dhe fizik. Shumë incidente në këtë mjedis mund të kenë një ndikim negativ në shëndet, ku bullizmi në punë është një nga më të rëndat. Ekspozimi ndaj këtij lloji të ngacmimit është zbuluar se ka pasoja më shkatërruese për punonjësit sesa të gjitha llojet e tjera të stresit të punës në tërësi, dhe nga studiuesit shihet si një lloj stresi ekstrem social në punë.
Përkufizimi dhe karakteristikat e bullizmit në vendin e punës
Ngacmimi në punë përfshin akte të përsëritura ndaj një ose më shumë punonjësve, të cilat janë të padëshiruara nga viktima, dhe megjithëse mund të jenë ose jo të qëllimshme, ato shkaktojnë poshtërim, fyerje dhe shqetësim. Ato gjithashtu mund të ndërhyjnë në performancën e punës dhe/ose të shkaktojnë sjellje të padëshiruar në punë. Ngacmimi, pra, i referohet sjelljeve armiqësore që mund të çojnë në stigmatizim dhe viktimizimin e marrësit.
Aktet frikësuese synojnë individë të veçantë, të cilët mund të kenë efekte të rënda shëndetësore me kalimin e kohës, ndërsa autorët dhe vëzhguesit e mundshëm mund të mos preken fare. Karakteristika kryesore që një akt të konsiderohet frikësim është izolimi dhe stigmatizimi i viktimës dhe jo domosdoshmërisht sjellja agresive, siç do të supozonim. Është ndryshe që një menaxher t’i trajtojë të gjithë punonjësit negativisht sesa për një menaxher që viktimizon vazhdimisht një ose më shumë punonjës.
Përkufizimi i bullizmit në vendin e punës fokusohet në dy elementë kryesorë: përsëritjen dhe kohëzgjatjen e sjelljeve agresive, të cilat synojnë të dëmtojnë dhe perceptohen si armiqësore nga marrësi. Me fjalë të tjera, ngacmimi nuk është një incident i izoluar, por zakonisht sjellje armiqësore që i drejtohet në mënyrë të përsëritur një ose më shumë punonjësve.
Ekzistojnë disa lloje të bullizmit në vendin e punës, të cilat ndahen në kategoritë e mëposhtme:
1) ngacmimi në lidhje me detyrat e punës, për shembull, ndryshimi i shpeshtë i tyre për t’i bërë të vështira për t’u kryer,
2) izolimi social,
3) sulme personale ose sulme ndaj jetës personale dhe shoqërore,
4) kërcënime verbale,
5) përhapja e thashethemeve keqdashëse,
6) dhuna fizike dhe sulmet, si forma ekstreme të bullizmit në vendin e punës.
Në shumë raste, ngacmimi karakterizohet nga një çekuilibër i fuqisë midis atyre që janë të përfshirë. Në mënyrë tipike, viktima përjeton ngacmime nga individë ose grupe njerëzish ndaj të cilëve ai ose ajo mendon se nuk ka burime dhe mjete për të reaguar. Për shembull, autori mund të jetë një shef ose një menaxher që kritikon vazhdimisht një punonjës në mënyrë agresive dhe përçmuese. Gjithashtu, një grup kolegësh mund të frikësojnë një person të caktuar, i cili ka vështirësi të veçantë të mbrohet nga një numër i madh “kundërshtarësh”.
Mosbalancimi i pushtetit mund të lidhet edhe me varësinë sociale, fizike, financiare ose psikologjike të viktimës nga dhunuesi. Për shembull, një punonjës ka më shumë gjasa të varet nga mbikëqyrësi i tij ose i saj sesa anasjelltas. Autorët shpesh përfitojnë nga personaliteti i viktimës ose performanca e punës, ose mungesa e forcës nga ana e viktimës.
Një vështrim mbi profilin e autorit
Me shumë mundësi, një kombinim faktorësh çon në zhvillimin e sjelljes ngacmuese, megjithëse një nga këta faktorë mund të luajë një rol kryesor. Në përpjekje për të kuptuar se çfarë fshihet pas një dhunuesi, studiuesit janë fokusuar në vullnetin për të mbrojtur vetëvlerësimin e tij/saj. Zakonisht janë njerëzit me vetëbesim të fryrë ata që shtyhen drejt sjelljeve agresive në përpjekje për të mbrojtur egon e tyre të kërcënuar, veçanërisht nëse ata kanë perceptime joreale të epërsisë së tyre.
Njerëzit që e perceptojnë veten si superiorë mund të mendojnë se kanë të drejtë të ndërhyjnë në jetën e njerëzve të tjerë, inferiorë. Në raste të tjera, autorëve u mungojnë aftësitë themelore sociale, si kontrolli emocional dhe mungesa e të menduarit për veprimet e tyre.
Me fjalë të tjera, ata nuk kanë aftësinë të mendojnë për ndikimin që mund të ketë një veprim mbi ta dhe për këtë arsye distancohen nga efektet negative të tij. Megjithatë, hetimi i karakteristikave të autorit nuk bëhet në përpjekje për të justifikuar veprimet e tij, por për të kuptuar se ku duhet të fokusohet ndërhyrja dhe për të hequr përgjegjësinë nga viktimat.
Efektet e bullizmit në vendin e punës tek viktima
Siç u përmend më lart, ekspozimi ndaj bullizmit në punë është një nga shkaqet kryesore të stresit social në punë dhe ka qenë i lidhur ngushtë me një mori efektesh negative si izolimi dhe keqpërshtatja, sëmundja psikosomatike, depresioni, pafuqia, zemërimi, ankthi, vetëdyshimi, dëshpërimi. Megjithëse incidente të izoluara të zemërimit mund të ndodhin çdo ditë në punë, ato duket se shoqërohen me probleme serioze shëndetësore kur përsëriten në intervale të rregullta. Viktimizimi për shkak të bullizmit në punë duket se ndryshon perceptimin e punonjësve për mjedisin e tyre të punës, por edhe për jetën në përgjithësi, dhe shoqërohet me situata që përfshijnë ndjenja kërcënimi, frikë, pasiguri dhe vetëdyshim. Së fundi, ekspozimi ndaj ngacmimit të lidhur me punën mund të ketë një sërë efektesh negative tek individi, si zhgënjimi dhe ankthi, vetëvlerësimi i ulët dhe produktiviteti, ulja e kënaqësisë në punë dhe problemet e gjumit, stresit dhe përqendrimit.
Efektet e ngacmimit në organizata
Në nivel organizativ, ngacmimi në vendin e punës mund të rrisë mungesën e punonjësve, të rrisë shkallën e largimit të punonjësve nga një organizatë, të ulë ndjeshëm produktivitetin dhe motivimin e punonjësve, dhe në këtë mënyrë të dëmtojë ndjeshëm organizatën financiarisht. Ngacmimi gjithashtu mund të ketë një efekt të dëmshëm për punonjësit që janë dëshmitarë të këtyre incidenteve, duke u shkaktuar atyre stres të shtuar dhe duke ndikuar negativisht në kohezionin e grupeve të punës dhe për rrjedhojë në efikasitetin e tyre.
Si të përballemi me bullizmin në vendin e punës?
Fillimisht, nga efektet e ndryshme negative që ka bullizmi në punë, është e qartë se duhet diskutuar, trajtuar me efektivitet në çdo kontekst pune dhe se incidentet e bullizmit nuk duhet të fshihen. Është shumë e rëndësishme që drejtuesit e ekipit, por edhe të gjithë punonjësit të trajnohen për të njohur çdo formë bullizmi dhe mënyrat se si mund ta raportojnë atë. Përveç kësaj, duhet të ekzistojë një sistem i fuqizimit të punonjësve për të ndarë hapur shqetësimet e tyre.
Shembuj të forcimit të raporteve të ngacmimit janë ofrimi i seminareve mbi këtë temë për punonjësit, promovimi i një kulture të ndarjes së punës dhe sigurimi i mjeteve për të raportuar ngacmimin në mënyrë anonime.
Për shembull, organizatat mund të ofrojnë një platformë për punonjësit e tyre për të ndarë incidentet që ata dëshmojnë ose marrin, dhe në mënyrë ideale të punojnë me një psikolog që mund të ndërhyjë dhe të këshillojë për trajtimin e incidenteve të ngacmimit.
Së fundi, dhënia e ndihmës psikologjike për punonjësit që janë përballur me incidente ngacmimi është e një rëndësie të madhe, por është po aq e rëndësishme dhënia e asistencës për autorët, në mënyrë që të shmangen incidente të ngjashme në të ardhmen.
Si përfundim, edhe pse incidentet e bullizmit në vendin e punës kanë filluar të dalin në sipërfaqe vitet e fundit, ka shumë të ngjarë që ato të kenë ndodhur në të kaluarën pa ndonjë raport përkatës. Kështu, për të eliminuar incidente të ngjashme në të ardhmen, konsiderohet e nevojshme që organizatat në tërësi dhe punonjësit individualisht të ofrojnë trajnime përkatëse.
Ky informacion ofrohet me përgjegjësi nga burime të besueshme vetëm për qëllime informative.
Bibliografia:
Einarsen, S., Hoel, H., & Cooper, C. (Eds.). (2002). Bullying and emotional abuse in the workplace: International perspectives in research and practice. CRC press.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
