Vite më parë, bleva një bluzë. Po atë ditë, unë mendova ta vesh, por për asnjë arsye të veçantë vendosa të mos e bëj. Atë fundjavë, përsëri e konsiderova të vesh bluzën, por rasti nuk më dukej aq i mirë, kështu që përsëri, e lashë. Një javë më vonë, e konsiderova bluzën për një takim, por përsëri, ngjarja nuk dukej aq e veçantë sa duhet.
Koha kaloi shumë shpejt dhe unë kurrë nuk e kam veshur bluzën time. Ajo që kishte filluar si diçka normale tani zë një vend të veçantë në dollapin tim dhe asnjë rast nuk më duket mjaft i denjë për ta veshur atë. Çfarë ndodhi këtu? Pse njerëzit zotërojnë kaq shumë gjëra të cilat nuk i përdorin, duke i trajtuar ato sikur të ishin shumë të veçanta për t’u përdorur?
Unë jam një asistent profesor i marketingut dhe këto janë pyetjet që frymëzuan kërkimin tim të fundit me Jonah Berger, një profesor i asociuar i marketingut. Në gjashtë eksperimente, ne zbuluam një arsye të rëndësishme pse njerëzit mund të grumbullojnë kaq shumë gjëra të zakonshme pa i përdorur kurrë: mos konsumimi, ose akti i mos përdorimit të diçkaje.
Kur njerëzit vendosin të mos përdorin diçka në një moment të caktuar, artikulli mund të fillojë të ndihet më i veçantë. Dhe meqenëse ndihet më i veçantë, ata duan ta mbrojnë atë dhe kanë më pak gjasa të duan ta përdorin në të ardhmen. Ky akumulim i veçantisë mund të jetë një shpjegim i asaj se si gjërat grumbullohen dhe kthehen në rrëmujë të papërdorur.
Çfarë gjetëm – Fillimisht ftuam 121 pjesëmarrës në laborator dhe secilit i dhamë nga një fletore të re. Ne i kërkuam gjysmës së njerëzve të zgjidhnin enigmat me fjalë që kërkonin shkrim – ata ose mund të përdornin fletoren e tyre të re, ose të merrnin një fletë. Gjysma tjetër të zgjidhte enigmat në kompjuter. Më vonë në sesionin e laboratorit, të gjithë pjesëmarrësit hasën në një enigmë që kërkonte shkrim dhe ata ose mund të përdornin fletoren e tyre ose një letër të vjetër.
Është interesante se pjesëmarrësit që kishin mundësinë fillestare për të përdorur fletoren, por nuk e kishin, kishin shumë më pak gjasa të përdornin fletoren më vonë, kundrejt atyre që nuk e kishin pasur këtë mundësi. Dhe ky zbulim nuk ishte i kufizuar vetëm tek fletoret. Ne pamë të njëjtin model në eksperimente të tjera të bazuara në skenarë që përdornin shishe vere dhe episode televizive.
Por a ka të bëjë me veçantinë, apo ndonjë nga arsyet e tjera të mos konsumimit?
Për ta zbuluar, ne zhvilluam një eksperiment tjetër në të cilin pjesëmarrësit imagjinuan të blinin një shishe verë. Ne e kishim gjysmën e imagjinuar duke e konsideruar hapjen e saj një natë, por që vendosën të mos e bënin. Pastaj kur matëm se sa e veçantë dukej vera dhe synimet e pjesëmarrësve për ta hapur atë më vonë, ne zbuluam se ata që kishin imagjinuar të ndalonin hapjen e saj, në fakt kishin më pak gjasa të kishin ndërmend ta hapnin më vonë. Ata e panë verën si më të veçantë.
Kur u kërkuam pjesëmarrësve të jepnin një arsye pse ata menduan të mos e hapnin verën në këtë skenar, shumica supozuan se po prisnin një rast të ardhshëm për ta hapur atë – jo se nuk u pëlqeu ose u penguan ta pinin atë.
Nëse artikujt e papërdorur fillojnë të duken shumë të veçantë për t’u përdorur, atëherë a do të prishte ciklin takimi me një rast vërtet të veçantë?
Sipas studimit tonë përfundimtar, po. Imagjinimi i heqjes dorë nga një shishe verë e zakonshme i bëri pjesëmarrësit të ndihen më pak të prirur për ta hapur atë në rastin tjetër të zakonshëm, por më shumë të ngjarë ta hapin atë në një rast të ardhshëm të jashtëzakonshëm. Ashtu si bluza ime, ajo që kishte filluar si një shishe e zakonshme u shndërrua në diçka të përshtatshme për një dolli martese.
Psikologjia që fshihet pas një ‘spirale të specialitetit’
Pse njerëzit bien në këtë kurth mendor? Hulumtimet e mëparshme tregojnë dy arsye kryesore.
Së pari, kur opsionet paraqiten një nga një, në vend që të shfaqen të gjitha njëherësh mund të jetë e vështirë të dish kur të marrësh një vendim. Kështu që njerëzit shpesh përfundojnë “duke qëndruar jashtë” për një rast të idealizuar në të ardhmen.
Së dyti, pavarësisht nga arsyet aktuale pas ndjenjave dhe veprimeve të tyre, njerëzit shpesh dalin me shpjegimet e tyre. Për shembull, ndoshta jeni ndjerë nervozë në një takim sepse jeni shqetësuar për diçka që nuk ka lidhje, si p.sh puna. Por më vonë mund të besoni se nervozizmi juaj erdhi ngaqë ju pëlqeu takimi juaj – psikologët e quajnë këtë fenomen “keqtrajtim i zgjimit”.
Vendosja e këtyre së bashku është një recetë për atë që ne e quajmë “spirale të specialitetit”. Kur hiqni dorë nga përdorimi i diçkaje – për çfarëdo arsye – nëse besoni se keni pritur ta përdorni, posedimi do të fillojë të ndihet më i veçantë. Ju do të dëshironi ta ruani atë për një rast të mëvonshëm. Dhe ndërsa kërkoni ditë pas dite rastin e duhur, bëhet më joshëse të qëndroni për një rast të ardhshëm. Sidoqoftë, sa më pak ta përdorni, aq më e veçantë ndihet dhe cikli vazhdon.
Në fund të fundit, mundësia e përdorimit të posedimit bëhet gjithnjë e më e rrallë – potencialisht deri në pikën ku ajo verë e mirë origjinale tani është uthull, ose bluza është jashtë stilit, por ju ende e mbani atë. Sa më shumë të ndodhë kjo, aq më shumë gjëra do të keni përreth.
Pse bëjmë rrëmujë?
Rrëmuja mund të jetë mjaft shkatërruese, duke çuar në nivele më të larta të stresit, ndjenja të mbytjes, marrëdhënie të tendosura dhe mirëqenie të zvogëluar në përgjithësi. Hulumtimi ynë jep një shpjegim se si dhe pse grumbullohet rrëmuja.
Si mund të luftoni spiralet e specialitetit dhe akumulimin e rrëmujës? Provoni të angazhoheni paraprakisht për të përdorur një artikull në një rast specifik. Kur blini një fustan, thuajini vetes se do ta vishni këtë fundjavë. Ose kur blini një qiri, planifikoni ta ndizni atë ditë. Kjo strategji duhet të kufizojë atë që shpesh e konsideroni – por përfundimisht hiqni dorë – nga përdorimi i gjërave dhe ju inkurajon që të shijoni në të vërtetë pronat tuaja.
Burimi / https://www.inverse.com/
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
