Një studim i ri ka ndezur debat në botën akademike dhe në opinionin publik: njerëzit me aftësi më të larta njohëse kanë prirje të kenë baza më të dobëta morale. Ky përfundim vjen si rezultat i analizave të kryera mbi mijëra individë, ku u matën aftësitë e tyre njohëse dhe preferencat morale sipas teorisë së bazave morale.
Çfarë janë bazat morale?
Teoria e bazave morale (Moral Foundations Theory), e zhvilluar nga psikologët Jonathan Haidt dhe kolegët e tij, sugjeron se ekzistojnë pesë (ose më shumë) sisteme bazë që udhëheqin gjykimin moral të individëve:
Kujdesi/dëmtimi
Drejtësia/barazia
Besnikëria ndaj grupit
Autoriteti/respekti
Pastërtia/sakraliteti
Sipas kësaj teorie, individët ndryshojnë në mënyrën se si i vlerësojnë këto baza dhe në peshën që u japin secilës prej tyre në vendimmarrje morale.
Çfarë zbuloi studimi?
Studimi i fundit, i publikuar në një revistë psikologjike me autorë nga disa universitete prestigjioze, tregoi se njerëzit me koeficient më të lartë inteligjence dhe me aftësi më të mira analitike kishin tendencë të përqendroheshin vetëm në disa baza morale, kryesisht ato që lidhen me kujdesin dhe drejtësinë, ndërsa u jepnin më pak rëndësi bazave si autoriteti, besnikëria dhe pastërtia. Kjo do të thotë se individët më të aftë në mënyrë njohëse janë më pak të prirur të ndjekin normat tradicionale morale që lidhen me strukturat shoqërore dhe fetare.
Pse ndodh kjo?
Ka disa teori mbi këtë lidhje:
Mendimi kritik dhe skepticizmi: Njerëzit me aftësi të larta njohëse janë më të prirur të vënë në dyshim autoritetet dhe normat tradicionale, duke u bazuar më shumë në logjikë sesa në ndjeshmëri kulturore ose religjioze.
Individualizmi: Inteligjenca lidhet shpesh me mendimin individual dhe autonominë, që mund të dobësojë ndjenjën e detyrimit ndaj rregullave morale që burojnë nga komuniteti.
Përpunimi abstrakt: Aftësia për të menduar në mënyrë abstrakte dhe për të analizuar situatat nga këndvështrime të ndryshme mund të bëjë që këta individë të mos e shohin moralin si diçka absolute.
A është kjo diçka pozitive apo negative?
Ky përfundim nuk sugjeron se njerëzit inteligjentë janë amoralë apo të pamoralshëm – përkundrazi, ata mund të kenë kode morale shumë të forta, por të ndryshme nga ato tradicionale. Ndërsa një person me inteligjencë mesatare mund të mbështetet në normat e pranuara të komunitetit, një individ me inteligjencë të lartë mund të ndërtojë një sistem moral më personal, por jo domosdoshmërisht më të dobët.
Ky studim hedh dritë mbi kompleksitetin e marrëdhënies mes inteligjencës dhe moralit. Ai sugjeron se moraliteti nuk është thjesht një produkt i edukimit apo kulturës, por edhe i mënyrës se si funksionon mendja jonë. Në një botë gjithnjë e më të polarizuar, ku mendimi kritik dhe respekti për normat tradicionale shpesh përplasen, kuptimi më i thellë i kësaj lidhjeje mund të ndihmojë në ndërtimin e një dialogu më të kuptueshëm midis grupeve me vlera të ndryshme.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
