Truri juaj dominohet nga më shumë se një paragjykim konjitiv (njohës). Njohja e tyre përmes shembujve të thjeshtë do t’ju lejojë ta shihni realitetin më qartë, pa gjykime ose mënyra të padobishme të të menduarit.
Nënvlerësimi i aftësive tona, idealizimi i së kaluarës, aplikimi i vëmendjes përzgjedhëse… Ka shumë shembuj të paragjykimeve konjitive, pra të atyre shkurtoreve mendore që ndikojnë në mënyrën se si përpunoni informacionin. Ato vijnë nga kufizimi i burimeve të trurit për të përpunuar sasi të mëdha të dhënash. Ato zakonisht ndikohen nga përvojat tuaja të mëparshme, edukimi, kultura, emocionet dhe nevoja për të reduktuar pasigurinë.
Njohja se i përdorni ato ju lejon të minimizoni gabimet dhe të veproni më racionalisht dhe me drejtësi.
Psikologu dhe fituesi i çmimit Nobel Daniel Kahneman është ai që i ka studiuar më shumë. Aq shumë që libri i tij Thinking Fast, Thinking Slowly (2011) është një referencë në këtë çështje, duke na zbuluar se ka gati 180 lloje paragjykimesh dhe të gjitha na bëjnë të braktisim të menduarit logjik. Ndërgjegjësimi për to është një ushtrim përgjegjësie. Po përshkruajmë më të shpeshtat.
1.Paragjykimi i konfirmimit – Ky paragjykim përcakton prirjen për të kërkuar dhe mbajtur mend informacionin që konfirmon besimet tona para-ekzistuese. Ndërkohë ne injorojmë apo edhe kritikojmë të gjitha të dhënat që i kundërshtojnë ato. Mendja njerëzore do të preferojë gjithmonë të ndërveprojë me burime që riafirmojnë atë që ne kemi integruar tashmë. Çelësi për ta bërë këtë të ndodhë është në përpjekje. Në përgjithësi, përpunimi i informacionit të ri që shkon kundër ideve tona kërkon përpjekje më të mëdha njohëse. Përveç kësaj, ajo gjeneron siklet emocionale.
Shembull: Martina beson se një lloj diete specifike që ajo ka njohur gjithmonë është më e mira që vajza e saj adoleshente të humbasë peshë. Prandaj, do të kërkoni artikuj ose dëshmi që mbështesin mendimin tuaj, duke injoruar studimet që paraqesin prova të kundërta.
2.Ankorimi – Ndodh kur marrim vendime bazuar në informacionin e parë që marrim, i cili vepron si një “spirancë”. Ankorimi ndikon në rezolutat dhe veprimet tona të përditshme, pasi ajo ngjitet pas një ideje të mëparshme sikur të kishte të vërtetën absolute.
Shembull: Në një dyqan shesin një televizor me çmim origjinal 900 euro, por tani me shitje ofrohet 600. Klientët supozojnë se ky çmim është i volitshëm, sepse më parë vlente 300 euro më shumë. Ata e supozojnë këtë pa vënë në dyshim nëse shuma fillestare ishte e logjikshme.
3.Efekti halo – Ndër shembujt e paragjykimeve njohëse, efekti halo është një nga më të njohurit. Njerëzit ndonjëherë përgjithësojnë një përshtypje pozitive të një burri ose gruaje në aspekte të tjera të palidhura. Kjo nënkupton që një tipar tërheqës (si pamja fizike) ndikon në mënyrën se si ne vlerësojmë karakteristikat e tjera, siç është inteligjenca.
Shembull: Në një intervistë pune, një kandidat i veshur mirë dhe tërheqës mund të perceptohet si më kompetent ose më i kualifikuar, edhe nëse rezymeja e tij ose e saj është më e ulët se ajo e të tjerëve. Ky paragjykim mund të ndikojë në vendime të rëndësishme, të tilla si punësimi ose vlerësimet akademike.
4.Paragjykimi i gatishmërisë – Shumë prej nesh bien në këtë paragjykim kur marrim vendime bazuar në informacionin që së pari na vjen në mendje. Gjëja interesante është se ky grup të dhënash gjithmonë tenton të ketë një komponent emocional për ne.
Shembull: Nëse dëgjoni për grabitje në qytetin tuaj, mund të supozoni se shkalla e krimit po rritet, edhe nëse të dhënat tregojnë ndryshe. Lehtësia me të cilën e mbani mend këtë lajm është sepse ju ndikon dhe kjo ju bën të mendoni se është më i shpeshtë se sa është në të vërtetë.
5.Efekti Dunning-Kruger – Me siguri keni takuar dikë me këtë model sjelljeje. Efekti Dunning-Kruger përshkruan se si njerëzit me nivele të ulëta të kompetencës në një fushë priren të mbivlerësojnë aftësitë e tyre. Ndërkohë, ata që janë të aftë dhe zotërojnë mirë një lëndë priren ta nënvlerësojnë veten. Kjo ndodh sepse më pak të aftëve u mungon aftësia për të njohur paaftësinë e tyre.
Shembull: Fqinji juaj lexon disa artikuj në internet për ekonominë dhe tashmë mendon se e kupton 100% se si funksionon bursa. Ai ofron këshilla financiare duke u mbështetur në njohuritë e tij të kufizuara, duke injoruar kompleksitetin e kësaj detyre.
6.Paragjykimi vetë-shërbyes – Nëse ka një paragjykim që ne shohim shpesh, ai është vetë-shërbimi. Përkufizon atë tendencë klasike kur bëhet fjalë për t’i atribuar sukseset faktorëve të brendshëm (aftësia dhe/ose përpjekjet) dhe dështimet faktorëve të jashtëm (fati i keq, rrethanat, etj.).
Shembull: Nëse fitoni një promovim, ju ia atribuoni atë përpjekjes suaj; Nëse nuk e kuptoni, fajësoni preferencën e shefit për një koleg tjetër.
7.Paragjykimi negativ – Sipas studimit të publikuar në Social Neuroscience, paragjykimi i negativitetit do të kishte qëllimin e tij biologjik: duke i dhënë peshë më të madhe përvojave negative në krahasim me ato pozitive, do të na siguronte një avantazh pozitiv. Për sa kohë që ne nuk e marrim këtë qasje mendore në ekstrem, mund të jetë e dobishme duke na detyruar të jemi më të kujdesshëm në veprime ose vendime të caktuara.
Shembull: Ju keni udhëtuar për më shumë se 20 vjet, por në një rast keni pasur një aksident të vogël në një autostradë. Që atëherë ju i shmangni ato sa herë që mundeni dhe i thoni vetes se ato janë zonat më të rrezikshme në makinë.
8.Paragjykimi i optimizmit – Paragjykimi i optimizmit formon atë besim në të cilin dikush supozon se gjërat e mira do të kenë gjithmonë më shumë gjasa t’i ndodhin në jetë dhe se fati do të shkojë gjithmonë në favor të tij.
Shembull: Pablo nuk kursen para sepse mendon se nuk do të ketë kurrë probleme financiare. Ai beson se gjithmonë do të ketë një punë të garantuar.
9.Efekti i rremë i të qenët unik – Ai konsiston në supozimin se aftësitë tona janë unike. Ky paragjykim përcakton ata njerëz që nënvlerësojnë faktin se ka qindra burra dhe gra që ndajnë të njëjtat aftësi ose karakteristika pozitive.
Shembull: Ema mendon se është punonjësja më kreative në kompaninë e saj dhe se askush nuk mund të ketë ide kaq origjinale sa ajo.
10.Efekti i njohjes – Ky është një tjetër nga ata shembuj të paragjykimeve njohëse që shohim te shumë njerëz përreth nesh. Për më tepër, nëse ndaloni të reflektoni pak, mund ta paraqisni edhe vetë. Paragjykimi i familjaritetit përcakton atë prirje për të zgjedhur ose për të preferuar gjithçka që dimë tashmë sepse është e njohur për ne.
Shembull: Elena blen gjithmonë detergjentin e njëjtë të markës në shtëpi, sepse është ai që përdorte nëna e saj. Ai kurrë nuk është ndalur të provojë të reja, pasi ato gjenerojnë mosbesim.
11.Paragjykimi i autoritetit – Ndër shembujt më klasikë të paragjykimeve njohëse, paragjykimi i autoritetit nuk mund të mungojë. Është ajo prirje për të pranuar mendimin e një autoriteti pa e vënë në dyshim atë në asnjë moment. Diçka që shpesh mund të jetë e rrezikshme.
Shembull: Jani ndjek një ekspert në kriptomonedha dhe investime ekonomike në rrjetet sociale. Ai nuk ka kontrast me informacionin e dhënë nga kjo shifër, por ka vendosur të ndjekë rekomandimet e tij në këtë çështje, duke vënë në rrezik kursimet e tij.
12.Paragjykim idilik i retrospekcionit – Retrospekcionit idilik është një paragjykim kognitiv në të cilin njerëzit kujtojnë të kaluarën në një mënyrë të idealizuar, duke theksuar aspektet pozitive dhe duke harruar ose minimizuar ato negative. Ky fenomen mendor lidhet me mënyrën se si funksionojnë kujtesa dhe emocionet tona: ne priremi të riinterpretojmë të kaluarën për ta përshtatur atë me nevojat tona aktuale.
Shembull: Lola kaloi një pushim me disa pengesa (vonesa fluturimi, probleme me akomodimin, një grabitje…). Megjithatë, ai kujton vetëm momentet e relaksit dhe të qeshurës me miqtë e tij.
13.Efekti i pikës së verbër – Ne vuajmë nga efekti i pikës së verbër kur mendojmë se nuk kemi paragjykime dhe se vendimet dhe sjelljet tona nuk janë të njëanshme. Por, siç theksuam, të gjithë ne i zbatojmë këto lloj mekanizmash.
Shembull: Klaudia mendon se nuk merr kurrë vendime të paarsyeshme bazuar në paragjykime, siç bën shpesh familja e saj.
14.Paragjykimi i të mbijetuarve – Ne zbatojmë paragjykimet e mbijetesës kur përqendrojmë vëmendjen vetëm te ata njerëz që i kanë mbijetuar një rrethane ose që kanë qenë të suksesshëm në një detyrë. Megjithatë, ne i injorojmë ata që nuk e kanë kapërcyer atë fatkeqësi ose që kanë dështuar. Me këtë ne humbasim informacionin që mund të na japin këto fakte.
Shembull: Një rekrutues në një kompani të madhe fokusohet vetëm te kandidatët që kanë qenë të suksesshëm në një fushë në të kaluarën, duke anashkaluar ata njerëz, dështimet e të cilëve u dhanë atyre mësime të vlefshme.
15.Paragjykimi i projeksionit – Në jetën tonë të përditshme ne shpesh aplikojmë, pa e kuptuar, paragjykimin e projeksionit. Dhe kjo mund të jetë disi zhgënjyese. Ai konsiston në supozimin se të tjerët ndajnë të njëjtat emocione, vlera ose besime tona.
Shembull: Klara mendon se të gjithë e admirojnë filmin e saj të preferuar sepse sipas saj është shumë i mirë. Mirëpo, partnerja e tij i zbulon në një moment se për të ky prodhim është i dhimbshëm dhe i paduhur.
16.Paragjykimi rezultues – Ky është një paragjykim që gjykon një vendim të kaluar vetëm në bazë të rezultateve të tij ose asaj që ka ndodhur, por nuk merr parasysh kontekstin në asnjë moment.
Shembull: Një student vendos të mos studiojë fort për një test, por merr një notë të mirë sepse testi ishte i lehtë. Ai konsideron se vendimi i tij për të mos studiuar ka qenë “inteligjent”, pa e kuptuar se ka qenë thjesht me fat.
17.Efekti i kornizës – Vendimet tona shpesh ndikohen nga mënyra se si paraqitet informacioni. Paragjykimi i kornizës ose efekti i kornizës përcakton një tendencë në të cilën bien shumë prej nesh kur, për shembull, ndikohen nga mesazhet e kompanive të marketingut dhe reklamimit.
Shembull: Ndonjëherë preferoni të blini një kos të etiketuar “90% pa yndyrë”, në vend të një që thotë “10% yndyrë”. Jo gjithmonë e kupton se është e njëjta gjë.
18.Paragjykimi i status quo- së – Ndër shembujt e paragjykimeve njohëse, paragjykimi i status quo-së është një nga më të zakonshmet. Shfaqet kur mendja jonë ngjitet pas idesë për të preferuar që gjërat të mbeten ashtu siç janë, në vend që të rrezikojmë ndryshimin.
Shembull: Ju mbani një shërbim të shtrenjtë interneti sepse ndryshimi duket i ndërlikuar, edhe pse ka opsione shumë më të mira në treg.
19.Paragjykimi i mbiinformacionit – Në paragjykimin e tepërt të informacionit, ajo që ne bëjmë është të kërkojmë më shumë informacion sesa është e nevojshme për të marrë një vendim , duke besuar se ky mekanizëm ndihmon gjithmonë. Por, ndonjëherë, kjo sjellje na ngop dhe madje na bllokon kur bëhet fjalë për marrjen e vendimeve.
Shembull: Ju lexoni 64 komente për një produkt përpara se ta blini atë, edhe pse të parat tashmë ishin të mjaftueshme.
20.Iluzioni i kontrollit – Shumë herë përkushtimi ndaj gjendjeve të padobishme të vuajtjes është ajo që përcakton iluzionin e paragjykimit të kontrollit. Ndodh kur mendojmë se kemi më shumë kontroll mbi ngjarjet sesa është e mundur në të vërtetë.
Shembull: Sara e mori si të mirëqenë që shoqja e saj Anabel do të ishte pranë saj gjatë gjithë jetës. Mirëpo, që kur është bërë nënë, mezi e merr në telefon dhe ka bërë më shumë miqësi me kolegët e tjerë, duke e lënë mënjanë.
21.Efekti i kontrastit – Paragjykimi i kontrastit është një fenomen psikologjik në të cilin perceptimi ose vlerësimi ndikohet nga krahasimi me diçka që është paraqitur para ose pas.
Shembull: Në menynë e një restoranti, përfshirja e një pjate shumë të shtrenjtë mund t’i bëjë pjatat e tjera me çmim mesatar të duken më tërheqëse për ju, edhe nëse ato janë ende të shtrenjta në krahasim me objektet e tjera.
22.Efekti i dhurimit – Njerëzit priren të vlerësojnë diçka shumë më tepër për faktin e thjeshtë që ai objekt është i yni. E njëjta gjë ndodh me të dashurit tanë. Shpesh mendojmë se fëmija ynë është më i zgjuari në botë ose se kafsha jonë është më e lezetshme ndonjëherë.
Shembull: “Lucas refuzon të ndahet me një kolltuk të vjetër që nuk e përdor më, vetëm sepse ju e konsideroni të tijin dhe sepse e ka pasur që i vogël”.
23.Paragjykimi selektiv i vëmendjes – Ndonjëherë ne i kushtojmë vëmendje vetëm disa aspekteve të një situate, duke injoruar të tjerët. Paragjykimi selektiv i vëmendjes na bën të humbasim shumë informacion në secilën nga përvojat tona dhe realitetet shoqërore.
Shembull: Nuk ju pëlqen fare një kandidat politik sepse stili i tij i veshjes është disi i vjetëruar; Megjithatë, ju injoroni arritjet dhe aftësitë e tij të mira.
24.Efekti ngjitës emocional – Në jetën tonë të përditshme është shumë e lehtë të ndikojmë nga emocionet e të tjerëve pa analizuar situatën. Ky lloj paragjykimi është më i zakonshëm tek njerëzit me ndjeshmëri të lartë.
Shembull: Maria zakonisht bëhet shumë i shqetësuar kur partneri i tij ka probleme në punë. Në fakt, ndonjëherë ai nuk di si ta mbështesë sepse ndihet i pushtuar nga disponimi i saj.
25.Paragjykimi i kostos së fundosur – Shumë njerëz shpesh bëjnë gabim duke vazhduar të investojnë kohë dhe përpjekje në diçka që nuk është e dobishme. Ne po flasim, natyrisht, për paragjykimin e njohur të kostos së fundosur. Për më tepër, Universiteti Drexel në Filadelfia kreu një punë duke analizuar sesi ky proces mendor mund të kushtëzojë kërkimin që, në realitet, nuk është i realizueshëm, por në të cilin paratë dhe puna vazhdojnë të investohen.
Shembull: Miguel ka pothuajse 7 vjet që studion të jetë zjarrfikës. E bën edhe duke e ditur që nuk është pasioni i tij dhe se ka shumë mundësi që të mos i kalojë asnjëherë testet fizike. Larg nga dëshira për të parë realitetin, ai investon përpjekje në atë objektiv duke menduar se do të ishte turp ta linte atë tani.
26.Paragjykimi reciprok i naivitetit – Ai konsiston në të besuarit se veprimet e të tjerëve janë më egoiste se tonat. Kjo mungesë e vetë-reflektimit është diçka që ne e shohim gjithashtu rregullisht.
Shembull: Carlos mendon se kolegu i tij po bashkëpunon në projektin e ri me ekipin vetëm për t’u dukur mirë me të tjerët (ai nuk është i vetëdijshëm që e bën këtë për të njëjtën arsye).
27.Iluzioni në grup – Iluzioni i grupit i referohet atij predispozicioni të përbashkët që njerëzit kanë kur mendojnë se grupet tona shoqërore janë superiore ndaj të tjerëve. Ne e shohim komunitetin tonë si më kompetentin, fisnik dhe më të mrekullueshëm. Me fjalë të tjera, po supozohet se “të mitë janë më të mirët”.
Shembull: Barbara beson se ekipi i saj i punës është më efikas se të tjerët në kompani, edhe pse metrikat thonë të kundërtën.
28.Efekti i memories false – Kur japin deklarata ligjore në përgjigje të një ankese, gjyqtarët dhe avokatët marrin parasysh efektin e kujtesës së rreme. Ai konsiston në krijimin e pavetëdijshëm të kujtimeve të pasakta ose të shtrembëruara për ngjarjet e kaluara.
Shembull: Marko është i bindur se kur ishte i vogël vëllai i tij për pak u mbyt në pishinën e gjyshërve të tij, por në realitet atë përvojë e përjetoi një fqinj.
29.Efekti i vëzhguesit – Ky mekanizëm na tregon se sa më i madh të jetë numri i njerëzve të pranishëm në një situatë emergjente, aq më pak ka gjasa që dikush të veprojë. Kështu ndodhi në rastin e Kitty Genovese, vajzës që u vra në sy të 38 personave që nuk vepruan në asnjë moment.
Shembull: Jezusi sapo ka parë një burrë të vdekur në rrugë, por jo duke bërë asgjë për atë person, ai supozon se të tjerët do ta ndihmojnë sepse ajo zonë është shumë e zënë.
30.Paragjykimi i reaktivitetit – Shfaqet kur ne ndryshojmë sjelljen tonë në ato momente kur jemi duke u vëzhguar.
Shembull: Ju punoni më shpejt kur shefi juaj ndalon, por më pas ktheheni në normalitet kur ai largohet.
31.Efekti Poliana – Efekti Poliana është tipik për ata njerëz që priren të kujtojnë aspektet pozitive më shumë sesa përvojat më negative ose negative. Ky paragjykim vepron gjithashtu si një mekanizëm mbrojtës.
Shembull: Roberto është 70 vjeç dhe flet me nostalgji për punën e tij të vjetër në termocentral, duke harruar se sa e stresonte dhe si ndikoi në familjen e tij.
32.Paragjykimi i përfaqësimit – Ndër paragjykimet njohëse që na shtyjnë më shumë për të bërë gjykime të shpejta është përfaqësimi. Kjo ndodh kur ne supozojmë diçka të bazuar në stereotipe, pa aplikuar një qasje më objektive, logjike dhe analitike.
Shembull: Natalia beson se fqinja e saj është bibliotekare vetëm sepse mban syze dhe lexon shumë, duke injoruar se ka më shumë njerëz me ato karakteristika në profesione të tjera.
33.Efekti risi – Ndonjëherë, pa e kuptuar, ne vlerësojmë më shumë informacionin e fundit sesa informacionin e vjetër, edhe nëse informacioni i vjetër është më kuptimplotë dhe i dobishëm për ne në zgjidhjen e një problemi.
Shembull: Një person blen modelin e fundit të celularit vetëm sepse është i ri, edhe pse modeli aktual i plotëson të gjitha nevojat e tij. Perceptimi se pajisja e re është më e mirë nuk bazohet gjithmonë në të dhëna të vërteta.
34.Efekti i lëshimit – Ai nënkupton konsiderimin e dëmit të shkaktuar nga mosveprimi më pak serioz sesa dëmin e shkaktuar nga veprimi. Ndoshta ju e keni përjetuar atë në ndonjë rast.
Shembull: Një punonjës vëren një gabim kritik në një raport, por vendos të mos thotë asgjë sepse mendon se nuk është përgjegjësia e tij ta rregullojë atë. Projekti dështon, por punonjësi justifikon mosveprimin e tij, sepse nuk bëri asgjë drejtpërdrejt për të shkaktuar problemin.
35.Efekti i tërheqjes – Paragjykimi i bartjes (i njohur gjithashtu si efekti i brezit ) ndodh kur adoptohen besime, sjellje ose vendime, pasi perceptohet se shumë të tjerë po e bëjnë gjithashtu, duke mos marrë parasysh gjykimin e tyre kritik.
Shembull: Barbara dhe partneri i saj investojnë në kriptovaluta sepse dëgjojnë se po lulëzon, pa hetuar rreziqet ose bazat pas këtij investimi.
36.Efekti i ankorimit emocional – Ka shumë mundësi që në një moment të jetës tuaj, kur keni vuajtur shumë stres, të keni aplikuar efektin e ankorimit emocional. Ndodh kur emocionet ndikojnë në vendimet tuaja, edhe nëse ato nuk lidhen me situatën.
Shembull: Blerja impulsive pas një debati, duke pretenduar se keni nevojë për “diçka që të më gëzojë”.
37.Paragjykimi iluziv i korrelacionit – Ky është një paragjykim që ne demonstrojmë kur shohim një marrëdhënie midis dy ngjarjeve që, në realitet, nuk kanë asnjë lidhje. Kjo mund të na bëjë të biem në gjykime shumë negative dhe të rrezikshme.
Shembull: Menaxheri i një kompanie vëren se dy punonjës të rinj vijnë me vonesë në punë në të njëjtën javë. Nga kjo, ai arrin në përfundimin se të rinjtë nuk janë shumë të përpiktë. Ky besim lind për shkak se punëdhënësi u kushton më shumë vëmendje të rinjve që vijnë me vonesë, duke injoruar oraret që ata mbërrijnë në kohë ose kur punonjësit e moshave të tjera vonohen gjithashtu.
38.Efekti i përparësisë – Në psikologji është shumë e zakonshme të studiohet efekti i parësisë, pasi është një mekanizëm që memoria jonë e zbaton shpesh . Do të thotë të mbani mend më mirë informacionin e paraqitur në fillim të një liste ose sekuence, duke harruar pjesën tjetër.
Shembull: Kur takoni disa njerëz, më shumë kujtoni emrat e të parëve me të cilët jeni njohur se të fundit.
39.Efekti i fundit – E kundërta e efektit të parësisë është efekti i kohëzgjatjes. Ne e bëjmë këtë duke kujtuar më mirë informacionin që na shfaqet në fund të një situate.
Shembull: Kur shikoni një debat, mbani mend më qartë argumentet e pjesëmarrësit të fundit.
40.Paragjykimi i kategorizimit – Ndodh kur dikush klasifikon informacionin, njerëzit ose përvojat në kategori të paracaktuara, të cilat mund të çojnë në thjeshtime të tepërta, gabime në gjykim dhe stereotipe.
Shembull: Babai i Luis nuk do që ai të jetë artist, sepse ai supozon se kjo punë i bën njerëzit bohem, të çorganizuar dhe të bëjnë një mënyrë jetese të keqe.
41.Paragjykimi i përjashtimit – Ndodh kur ne shpërfillim informacionin përkatës, sepse nuk përputhet me besimet apo vlerat tona. Paragjykimi ndaj përjashtimit mund të jetë shumë i rrezikshëm sepse ngadalëson njohuritë tona dhe avancimin e shoqërisë.
Shembull: Karlo është profesor dhe hedh poshtë një artikull shkencor për ndryshimet klimatike, sepse bie ndesh me qëndrimin e tij për këtë çështje.
42.Efekti i konsensusit të rremë – Kjo është një tendencë njohëse me të cilën ne supozojmë se mendimet, besimet ose vlerat tona ndahen nga të tjerët pa përjashtim.
Shembull: Monika beson se të gjithë preferojnë të punojnë në telekomunikacion vetëm sepse i pëlqen dhe i përshtatet nevojave të tyre, kur e vërteta është se shumë nga kolegët e saj preferojnë punën personale.
43.Paragjykimi i mbibesimit – Kjo është tendenca për të mbivlerësuar aftësitë ose njohuritë tona. Njerëzit e prekur besojnë se gjykimet e tyre janë më të sakta se sa janë në të vërtetë, gjë që mund të çojë në gabime në vendimmarrjen e tyre.
Shembull: Redi aplikon për një ofertë si inxhinier kompjuteri duke supozuar se ai ka aftësitë e duhura për atë punë. Megjithatë, ata e përjashtojnë këtë në intervistën e parë.
44.Efekti i pashmangshëm – Efekti i pashmangshëm shfaqet kur, pasi njohim rezultatin e një situate, supozojmë se ai rezultat ishte i dukshëm ose i parashikueshëm që në fillim. Kjo rezulton në nënvlerësimin e pasigurisë dhe faktorëve të paparashikuar që ekzistonin përpara rezultatit.
Shembull: Pas ndarjes me partnerin, motra ju thotë se e dinte që lidhja me atë djalë do të dështonte herët a vonë, se nuk kishte të ardhme.
45.Efekti i vëzhguesit të jashtëm – Efekti i vëzhguesit të jashtëm, i njohur gjithashtu si gabimi themelor i atribuimit , i referohet zakonit të fajësimit të të tjerëve për gabimet tona, ndërsa ne i justifikojmë dështimet tona me faktorë të jashtëm. Çfarë do të thotë kjo është se ne nuk marrim përsipër përgjegjësinë tonë, por i mbajmë të tjerët përgjegjës për dështimet e tyre.
Shembull: Rei Ramon i thotë kolegut të tij se nëse nuk ka marrë promovimin, kjo është për shkak se ai nuk është përpjekur mjaftueshëm. Por kur ai aplikon për atë pozitë drejtuese dhe refuzohet, ai justifikohet duke thënë se pozita tashmë ishte dhënë paraprakisht.
46.Paragjykimi egocentrik – Ndodh kur mbivlerësojmë kontributin tonë në veprime ose vendime , duke minimizuar rolin e të tjerëve. Kjo, pa dyshim, mund të na sjellë më shumë se një konflikt.
Shembull: Në një projekt në grup, Bianka mendon se ajo e bëri pjesën më të madhe të punës, megjithëse shokët e saj të klasës kontribuan njësoj ose më shumë.
47.Sindroma imposter – Sindroma imposter është në fakt një paragjykim njohës në të cilin njerëzit e suksesshëm dyshojnë në aftësitë e tyre. Kjo karakteristikë është më e zakonshme tek gratë. Ajo që tregojnë pothuajse gjithmonë është të besojnë se nuk i meritojnë arritjet e tyre dhe se kanë arritur atje ku janë me fat ose edhe sepse kanë mashtruar të tjerët që të besojnë se janë kompetentë.
Shembull: Marta është zgjedhur për të drejtuar një projekt të hapësirës ajrore. Ky pozicion krijon ankth të madh tek ai, sepse ai beson se ai nuk e meriton atë pozicion, në fakt, ai beson se kur të kryejë punën e tij do të bëjë gabime dhe të tjerët do ta kuptojnë se ai është një mashtrues.
48.Paragjykimi i veprimit – Preferimi për të vepruar në vend që të qëndroni të palëvizur, edhe kur të mos bëni asgjë është alternativa më e mirë, është ajo që ne e quajmë paragjykim të veprimit. Kjo shpjegon pse shumë herë kur shohim dikë afër nesh me probleme, duhet të veprojmë në çfarëdo mënyre, edhe nëse ndërhyrja jonë nuk është gjithmonë e dobishme ose e nevojshme.
Shembull: Antonio është një investitor. Kur tregjet ku investoni pësojnë një rënie, në vend që të prisni që gjithçka të stabilizohet, ju vendosni të shisni menjëherë të gjitha aksionet tuaja në përpjekje për të bërë diçka dhe për të minimizuar dëmin. Megjithatë, ky vendim impulsiv, i motivuar nga paragjykimi i veprimit, rrit humbjet në vend që të mbrojë kapitalin tuaj.
49.Efekti i së vërtetës iluzore – Efekti i së vërtetës iluzore ndodh kur diçka na duket më e vërtetë vetëm sepse dëgjojmë për të në mënyrë të përsëritur. Ndonjëherë, në përditshmërinë tonë, sa më shumë informacion të na përsëritet në media, aq më shumë vlefshmëri i japim pothuajse pa e kuptuar. Është një fenomen i zakonshëm.
Shembull: Manuel ka kohë që lexon në një llogari në Instagram se ngrënia e karbohidrateve gjatë natës rrit presionin e gjakut. Tani për tani ai tashmë e vërteton atë ide, madje e diskuton atë me partnerin e tij, pavarësisht se nuk ka studime shkencore që mbështesin këtë informacion.
50.Paragjykimi njohës i Zeigarnik – Një shembull tjetër i paragjykimeve njohëse është efekti Zeigarnik. Është një fenomen psikologjik që shpjegon se si ne i kujtojmë detyrat e paplotësuara ose të ndërprera më mirë se ato të përfunduara, për shkak të tensionit kognitiv që ato krijojnë tek ne. Ky mekanizëm lind sepse ajo që nuk konkludojmë zë më shumë hapësirë në mendjen tonë, duke na shtyrë ta zgjidhim atë.
Shembull: Jorge nuk mund të ndalet së menduari për një libër që e ndërpreu në mes të leximit, ndërsa kujton pak nga ai që mbaroi dy javë më parë.
Kurthi i paragjykimit, një zakon i trurit tonë
Askush nuk kursehet. Ndikimi i paragjykimeve njohëse në sjelljet dhe vendimet tona është vendimtar; Megjithatë, është e vështirë për ta kuptuar këtë. Pothuajse asnjërit prej nesh nuk i pëlqen të vërejë se disa heuristika mendore krijojnë grackën e stereotipeve ose që, duke gjykuar kaq shpejt, ne përforcojmë një ose një tjetër paragjykim të pavetëdijshëm.
Mos hezitoni të guxoni të sfidoni supozimet tuaja dhe të reflektoni në mënyrë kritike mbi gjykimet tuaja. Të bësh këtë do t’ju lejojë të zhvilloni një perspektivë mendore më të ekuilibruar. Mos harroni gjithmonë se, në një botë plot informacione dhe vendime të shpejta, të kuptuarit e këtyre kurtheve mendore është çelësi për të shijuar të menduarit më të qartë, më të vetëdijshëm dhe të saktë.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
