Ndoshta ka ardhur koha për të dalluar vlerat e shenjta nga ato që nuk janë. Ka shumë zëra dhe opinione në mbrojtje të ideologjive politike apo fetare që mbrohen si vlera të shenjta. A e duam vërtet këtë?
Një studim pionier i kryer nga Universiteti Autonom i Barcelonës (UAB) hetoi ndërlidhjet nervore midis vlerave të shenjta, përjashtimit social dhe ekstremizmit me demonstrata të dhunshme. Ky studim ka treguar se përjashtimi social i një grupi rrit sasinë e vlerave ideologjike që këta njerëz do të ishin të gatshëm të luftonin dhe të vdisnin për të. Një rezultat shqetësues në një moment historik në të cilin përjashtimi social i prodhuar nga recesioni ekonomik ka vënë nën kontroll një përqindje shumë të lartë të popullsisë; edhe për shkak të lëvizjeve masive migratore në të cilat detyrohen miliona njerëz.
Sipas këtij studimi, duke e parë veten si të margjinalizuar socialë mund të gjenerojë tendenca radikale dhe ekstreme në aspektin e mendimit dhe veprimit. Studimi u krye me teknologji neuroimazhi te vullnetarë të rinj nga Katalonia, nga Universiteti Autonom i Barcelonës në bashkëpunim me Instituto Hospital del Mar de Investigaciones Médicas (IMIM) dhe entitete të tjera. Kampioni përbëhej nga të rinj, të cenueshëm ndaj radikalizimit, marokenë, banues dhe të arsimuar në Katalonjë. Botuar në revistën Frontiers of Psychology, studimi, i realizuar në dy faza, analizoi substratin nervor të vlerave të perceptuara si të panegociueshme. Me fjalë të tjera, ato vlera nga të cilat një person nuk heq dorë për asnjë kusht.
Në veçanti, këto janë vlera të lidhura me atribuimin ideologjik, identitetin fetar ose kombëtar/komunitar. Këta faktorë kanë një komponent identitar që i siguron individit perceptimin e përkatësisë në një grup shoqëror referues. Imazhet MRI u përqendruan në pjesën inferiore frontale të majtë. Rezultatet treguan një rritje të aktivitetit të kësaj zone të trurit kur të rinjtë iu përgjigjën gatishmërisë së tyre për të vdekur dhe për të luftuar për vlerat e tyre. Kjo zonë e trurit është e lidhur me këto vlera dhe me përpunimin e rregullave.
Përjashtimi social në emër të vlerave të dyshimta
Rezultatet e marra nga Clara Pretus, autorja e parë e artikullit, na bëjnë të mendojmë se përjashtimi social mund të gjenerojë një sakralizim të vlerave të grupit. Me fjalë të tjera, vlerat e mbrojtura në grup mund të fitojnë një peshë të barabartë ose më të madhe se vlerat personale. Dhe kjo duket se ndodh si në nivelin nervor ashtu edhe në vullnetin e shprehur. Bazuar në zonat e trurit që aktivizohen gjatë mbrojtjes së vlerave të shenjta, ky studim na tregon se këto vlera shtjellohen përmes një arsyetimi të bazuar në detyrë, “çfarë duhet bërë”. Pak theks do të vihej në vlerësimin kosto-përfitim, i cili zbatohet për vlerat jo të shenjta, të cilat zakonisht janë më fleksibël dhe paraqesin më shumë mundësi për negociata.
Polarizimi i rezultateve
Ky studim është kryer mbi një grup njerëzish që janë shumë të cenueshëm ndaj radikalizimit për shkak të gjendjes së tyre të përjashtimit të përhershëm social. Por ndoshta do të ishte me vend të ndalemi dhe të reflektojmë se përse vitet e fundit po shohim një kreshendo sjelljeje radikale në shoqëri. Përjashtimi social mund të ndodhë në shumë mënyra. Ne e gjejmë atë në një formë individuale dhe e përballojmë pak a shumë edhe në bazë të ndjenjës sonë të përkatësisë. Dhe sigurisht që kemi një ndjenjë përkatësie në shumë fusha, më shumë sesa mund ta imagjinojmë në fillim. Nga ana tjetër, studimet e fundit tregojnë se përjashtimi social, i çdo lloji, mund të favorizojë radikalizimin e ideve dhe sjelljeve. Kjo mund të shpjegojë përhapjen e shumë opinioneve ekstreme për tema të ndryshme, si politika apo feja.
Rishikimi i vlerave për të luftuar përjashtimin social
Ndoshta ka ardhur koha për të rishikuar vlerat tona personale dhe grupore. Sepse me siguri në shumë raste ato janë vetëm vlera të trashëguara nga një kulturë dhe një kontekst i caktuar. Ndoshta është koha për të filluar dallimin e vlerave të shenjta nga ato që nuk janë. Ka shumë mendime në mbrojtje të ideologjive politike apo fetare që njihen si vlera të shenjta. A e duam vërtet këtë? A kemi mall për një shoqëri në të cilën përjashtojmë njëri-tjetrin në emër të vlerave me rëndësi të dyshimtë? Studimi i cituar është thjesht një paraqitje e thjeshtë në laborator, por mjafton për të reflektuar mbi faktin se problemi ekziston realisht.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
