Fëmijëria është një periudhë vendimtare në formësimin e personalitetit dhe ndjenjës së vetëvlerësimit. Fëmijët që janë rritur në një mjedis ku kritika ishte e shpeshtë, veçanërisht ajo që nuk ishte konstruktive, shpesh zhvillojnë disa tipare psikologjike që i ndjekin edhe në moshën e rritur.
Psikologët bien dakord që fjalët dhe qëndrimet e prindërve, kujdestarëve apo mësuesve kanë një ndikim të thellë dhe afatgjatë. Kur kritika është e vazhdueshme dhe ndëshkuese, ajo bëhet zë i brendshëm kritik që ndikon mënyrën se si individët e perceptojnë veten dhe botën rreth tyre.
Më poshtë janë disa prej tipareve më të zakonshme që shfaqin të rriturit që janë kritikuar shpesh në fëmijëri:
1.Vetëkritikë e tepruar
Të rriturit që janë rritur nën presionin e kritikës konstante shpesh zhvillojnë një zë të brendshëm kritik. Ata e fajësojnë veten për gabime të vogla dhe kanë vështirësi të pranojnë suksesin si meritë të tyre. Ky vetëdialog negativ mund të sjellë ndjenja turpi, pasigurie dhe vetëdyshimi.
2.Perfeksionizëm
Për të shmangur kritikat dhe ndëshkimet, shumë fëmijë mësojnë të bëjnë gjithçka “në mënyrë të përsosur”. Ky model vazhdon në jetën e të rriturve, duke i bërë ata perfeksionistë të papajtueshëm me gabimet, si të tyret, ashtu edhe të të tjerëve. Kjo gjë mund të çojë në stres kronik dhe ndjenjë dështimi të përhershëm.
3.Vështirësi në marrëdhënie ndërpersonale
Individët që janë kritikuar shumë shpesh kanë frikë të shprehin ndjenjat e tyre apo të bëjnë kërkesa në marrëdhënie. Ata mund të shmangin konfliktet, të ndihen inferiorë, ose të pranojnë trajtim të padrejtë për të shmangur kritikat.
4.Frikë nga gabimet dhe marrja e iniciativës
Gabimet mund të jenë përjetuar si turpëruese apo ndëshkuese gjatë fëmijërisë. Kjo i bën të rriturit të ngurrojnë të marrin iniciativa apo rreziqe, duke ndjerë ankth për çdo vendim që marrin.
5.Vështirësi në vetëvlerësim dhe njohje të vlerave personale
Kur një fëmijë dëgjon vazhdimisht se “nuk je i mirë mjaftueshëm”, ai fillon ta besojë këtë mesazh. Si i rritur, kjo shndërrohet në ndjenja të inferioritetit dhe një vështirësi për të parë anët pozitive të vetes.
6.Tendenca për të kritikuar të tjerët
Ironikisht, disa individë që janë kritikuar shumë si fëmijë zhvillojnë të njëjtën sjellje ndaj të tjerëve. Kjo mund të ndodhë si mekanizëm mbrojtës, duke e parë kritikën si mënyrë normale të komunikimit ose për të mbuluar pasiguritë e veta.
7.Ndjeshmëri e lartë ndaj refuzimit
Edhe kritika e butë mund të përjetohet si një kërcënim serioz. Këta individë shpesh janë shumë të ndjeshëm ndaj opinionit të të tjerëve dhe kanë nevojë të vazhdueshme për aprovim.
Si mund të ndihmojnë ndërhyrjet psikologjike?
Ndërhyrjet terapeutike si terapia kognitive-biheviorale (CBT) apo terapia për vetëdijen emocionale (mindfulness) mund të ndihmojnë në identifikimin e zërit të brendshëm kritik dhe në ndërtimin e një vetëimazhi më të shëndetshëm. Edukimi emocional, rritja e vetëdijes dhe ushtrimi i vetë-dhembshurisë janë mjete të fuqishme për të thyer zinxhirin e ndikimit të kritikës së hershme.
Kritika në fëmijëri nuk është gjithmonë negative. Kur është konstruktive dhe mbështetëse, ajo ndihmon në rritjen dhe zhvillimin e fëmijës. Por kur është e tepruar, denigruese ose e pakushtëzuar, ajo lë gjurmë të thella në formësimin e personalitetit. Të kuptuarit e këtyre ndikimeve është hapi i parë drejt shërimit dhe rritjes personale.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
