Ndoshta jeni në një restorant, ose në shtëpi duke parë një seri televizive, megjithatë, jeni duke u relaksuar në divan… partneri juaj është ulur pranë jush, por sytë e tij janë ngjitur në smartfonin e tij. Si ndiheni? Kur telefoni inteligjent rrëmben plotësisht vëmendjen e partnerit/partneres, ashtu siç jemi ne me të, çifti mund të vuajë. Studime të ndryshme e kanë vërtetuar këtë, duke përfshirë Thompson et al. 2022 i cili fokusohet në reagimet (negative) të partnerit që pëson këtë qëndrim që quhet “phubbing”.
Termi fshikullim i referohet aktit të prioritizimit të telefonit mbi ndërveprimin social (McDaniel dhe Coye, 2016). Rrjedh nga bashkimi i fjalëve telefon dhe snobare (telefon dhe snubbing). Në fakt, fyti është një sjellje e padëshirueshme, një mashtrim social. Por le të përpiqemi të mendojmë për këtë: pse disa njerëz e bëjnë këtë? Pse disa njerëz u japin përparësi telefonave të tyre inteligjentë (lëvizja nëpër foto ose lajme, përdorimi i rrjeteve sociale, aplikacionet që tërheqin vëmendjen…) kur mund të ndërveprojnë ballë për ballë me të dashurit e tyre?
Pse telefoni inteligjent është më tërheqës se partneri?
Ajo që ndoshta nuk dini për telefonat inteligjentë dhe botën e aplikacioneve (përfshirë rrjetet sociale) është se pas “përvojës së përdoruesit” ekziston një ekip studiuesish që kanë vetëm një pyetje në mendje: si ta tërheq vëmendjen e përdoruesit tim dhe t’i bëj ata të shpenzojnë shumë kohë në funksionet e mia? Përgjigja u gjet në notimin në pafundësi.
Lëvizja, pra lëvizja e vazhdueshme dhe e pafundme e një serie të tërë lajmesh dhe elementesh në ekranin e smartfonit, është një aktivitet tërheqës për trurin tonë aq shumë saqë TË GJITHË e përdorin atë. Ky sistem tani karakterizon të gjitha rrjetet sociale (Instagram, Facebook, TikTok, Twitter/X, LinkedIn, Pinterest…) dhe gjithashtu faqet e lajmeve, aplikacionet e recetave dhe lojërat.
Ai shfrytëzon “nevojën natyrore për mbyllje njohëse”. Nevoja për mbyllje shkakton një gabim të njohur si paragjykim i përfundimit, të cilit i shtohet një shtrembërim i mëtejshëm, paragjykimi i njësisë. Ne qeniet njerëzore, në fakt, jemi të motivuar natyrshëm për të përfunduar atë që fillojmë dhe, sipas vëzhgimeve të ndryshme, ne gjithashtu priremi të perceptojmë se çdo sasi që na jepet është një sasi adekuate, prandaj përpiqemi ta “përfundojmë” atë për të marrë kënaqësi.
Paragjykimi konjitiv i mbylljes ose i përfundimit është gjithashtu karakteristik për ata njerëz që fillojnë diçka dhe më pas, edhe nëse kuptojnë se diçka nuk është aq e bukur apo shpërblyese sa e imagjinonin, ata mendojnë se duhet ta përfundojnë atë! Ndodh me studimet universitare dhe, mjerisht, edhe me marrëdhëniet emocionale, kur alternativa e përfundimit të marrëdhënies shihet si një dështim.
Nëse të gjitha qeniet njerëzore janë të ndjeshme ndaj këtyre paragjykimeve, pse “nuk bien” të gjithë?
Jo të gjithë e bëjnë këtë rrëshqitje sociale, sepse faktorë të tjerë hyjnë në lojë! Për ta thënë në terma neuroshkencorë, tendenca për fshirje mund të përmblidhet në dy faktorë: mbizotërimi i sistemit të shpërblimit dhe dembelizmi i korteksit paraballor.
Le ta pranojmë, askush nga ne, duke marrë telefonin inteligjent në duar, nuk thotë qëllimisht: “tani do të humbas 2 orë duke lëvizur video në TikTok dhe rrjete të tjera sociale”. Përkundrazi, synimet tona janë gjithmonë shumë fisnike dhe mund të përkthehen kështu: “Do të shikoj vetëm njoftimet”, por më pas diçka nuk shkon. Çfarë? Nga njëra anë, paragjykimet e theksuara më parë duket se zënë rrënjë më shumë tek ata që kanë një nevojë të fortë për koherencë në jetën e tyre (ata që nuk kanë një ndjenjë të fortë identiteti dhe janë të ndjeshëm ndaj kërcënimit të vetvetes), tjetër, është kërkimi i sigurisë, parashikueshmërisë dhe kënaqësisë, gjëra që në jetën reale janë më të vështira për t’u marrë (por edhe më konkrete dhe më të kënaqshme në terma afatgjatë).
Është natyra njerëzore të kërkojë parashikueshmërinë dhe pasi të mësohet sjellja (lëvizja në celular dhe “gëlltitja” e gjithçkaje në ekranin bazë), kjo kthehet në një model, një zakon i rrënjosur mirë që jep siguri dhe kënaqësi (edhe pse sipërfaqësore dhe e përkohshme). Një “like”, një koment, një foto kotelesh, një video qesharake… janë të gjitha mjete që aktivizojnë sistemin e shpërblimit dhe kështu motivohesh të vazhdosh të lëvizësh.
Kur e tërheqim ekranin për të përditësuar njoftimet tona, krijojmë disa sekonda pritje dhe, në mungesë të stimujve shpërblyes, vazhdojmë t’i kërkojmë. “Shpërblimet” tona nuk duhen marrë si të mirëqena, përkundrazi, në të shumtën e rasteve këto çmime vonojnë të arrijnë dhe asgjë e jashtëzakonshme nuk ndodh… Ja pse vazhdojmë t’i kërkojmë! Kjo është gjithashtu një mënyrë për të kërkuar miratimin dhe kënaqësinë e gatshme. Një vizualizim çon në një tjetër, duke çuar në një cikël – një model i përsëritur – i ngjashëm me atë që shihet në varësitë e lojërave të fatit.
Krijuesit e aplikacioneve, platformave dhe rrjeteve sociale përpiqen qëllimisht të krijojnë funksione që synojnë të nxisin varësinë. Shumë popullor – midis zhvilluesve të vëmendshëm ndaj neuromarketingut – është modeli Hook, domethënë një sistem që synon të krijojë te përdoruesi atë cikël të përhershëm përdorimi të ndarë në katër faza: një shkas (që mund të jetë një njoftim), një veprim, një shpërblim dhe një investim (burime, kohë, klikime, para…). Dhe… modeli Hook funksionon!
Si të mbroheni?
Më herët përmenda dy faktorë që na bëjnë më të prirur ndaj përdorimit kompulsiv të smartfonëve: një sistem shpërblimi shumë i ndjeshëm, për të cilin sapo fola, dhe një korteks dembel paraballor. Korteksi paraballor është ai që na shpëton nga gjithçka. Nga varësitë emocionale, nga dashuritë toksike, nga ndjenja e pamjaftueshmërisë dhe… edhe nga një partner që na bën të ndihemi të lënë pas dore apo të lëvizim! Është ajo që na lejon të reflektojmë, të ngadalësojmë ritmin dhe të marrim vendime më të mençura. Kjo është pjesa më e avancuar e trurit tonë, aktivizimi i saj lidhet me introspeksionin, ndërgjegjësimin dhe madje edhe lumturinë!
Nëse nuk mund të bëni një hap mbrapa dhe ngadalësoni shpejtësinë duke ushtruar vetëkontroll të shëndetshëm, provoni të vendosni shënime post-it ose, përpara se të filloni të përdorni rrjetet sociale, vendosni një kohëmatës në vetë telefonin inteligjent dhe nëse e shpërfillni, shtyjeni atë, kështu që ju mund t’i jepni vetes një mundësi të dytë!
Çfarë efekti ka phubbing tek të tjerët?
Ndërsa nga njëra anë ata që ngjiten pas telefonave inteligjentë po ikin nga realiteti dhe kërkojnë siguri fiktive, ata që vuajnë këtë sjellje mund të ndihen të tmerrshëm! Të injoruar, të lënë pas dore, krejtësisht të padukshëm… Nëse ata që vuajnë këtë sjellje kanë një plagë braktisjeje, do të përfundojnë duke menduar: “Nuk jam i mjaftueshëm”, kjo do të jetë edhe një provë tjetër.
Askujt nuk i pëlqen të ndihet i injoruar ose i parëndësishëm, por për njerëzit që luftojnë me vetminë kronike dhe ankthin e ndarjes, një sjellje e tillë mund të bëhet dramatike. Te disa njerëz, gjakderdhja mund të rrisë ndjenjat e vetmisë dhe të jetë e pavlefshme.
Në çdo marrëdhënie, nuk është për t’u habitur të zbulosh se ata që praktikojnë phubbing në çift e dënojnë marrëdhënien në nivele të dobëta të mirëqenies së marrëdhënieve. Hulumtimet (Yam, 2023) kanë treguar se fshikullimi lidhet me kënaqësi më të ulët të marrëdhënieve dhe barrë më të madhe të konfliktit.
Viktimat e phubbing priren të jenë të hidhur. Duke u ndjerë të neglizhuar, ata më pas priren të përforcojnë çdo mangësi të partnerit të tyre dhe t’i vlerësojnë më pak përpjekjet e tyre, sikur phubbing ul vlerën e asaj që bën partneri i tyre (madje edhe gjëra të mira). Në veçanti, ata që vuajnë nga kjo sjellje priren të:
Ndjehen më të inatosur
Përjetojnë kuriozitet dhe aktivizim tw sjelljeve ndërhyrëse ndaj smartfonit të partnerit
Marrin hak duke i kushtuar kohë smartfonit tuaj
Aktivizohet kështu një dinamikë paralele jofunksionale, e cila edhe nëse në dukje nuk ka të bëjë fare me përdorimin e smartfonit, drejtohet pikërisht nga ky mjet!
Burimi Psicoadvisor
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
