Nga një këndvështrim psikologjik, sjellja njerëzore është shpesh e ndikuar nga emocione të momentit, impulset, ose nevoja të menjëhershme për kënaqësi apo zgjidhje. Shumë herë, në jetën e përditshme, ne veprojmë pa marrë kohën e nevojshme për të reflektuar mbi pasojat e veprimeve tona. Ky zakon – i veprimit të pamenduar – përbën një sfidë të madhe për mirëqenien personale dhe marrëdhëniet sociale.
Impulsi kundrejt reflektimit
Sipas teorive të psikologjisë kognitive dhe neuroshkencës, ekzistojnë dy sisteme të mendimit: Sistemi 1, i cili është i shpejtë, intuitiv dhe emocional, dhe Sistemi 2, i cili është më i ngadaltë, më logjik dhe kërkon përqendrim. Në shumicën e rasteve të veprimeve të pamenduara, është Sistemi 1 që dominon. Kjo është ajo pjesë e mendjes që na shtyn të flasim pa menduar, të reagojmë me zemërim, ose të marrim vendime të rrezikshme në çaste tensioni.
Megjithatë, ndërgjegjësimi dhe reflektimi janë çelësat për të aktivizuar Sistemin 2 – për të ndalur pak, për të analizuar, dhe për të vepruar me përgjegjësi. Kjo është aftësia që na ndihmon të jetojmë me më shumë qëllim dhe më pak pendim.
Koha si gjykatëse: një koncept filozofik dhe psikologjik
Thënia që “koha është një gjykatës që vendos gjithçka në vendin e vet” përfaqëson një realitet të thellë psikologjik. Në momentin e veprimit, mund të mos shohim pasojat, por koha – në mënyrë të pashmangshme – nxjerr në pah të vërtetën e çdo sjelljeje. Në afatgjatë, veprimet që janë të motivuara nga mirëdashja, etika dhe ndërgjegjja priren të sjellin paqe, respekt dhe vlerësim. Ndërsa ato të kryera në mënyrë të pamenduar shpesh sjellin pasoja që nuk mund të zhbëhen: dëmtime emocionale, ndarje, humbje dhe pendesa të thella.
Pasojat e veprimeve të pamenduara
Në marrëdhënie personale: Fjalët e thëna në zemërim mund të lëndojnë më shumë se çdo plagë fizike. Marrëdhëniet mund të dëmtohen thellë nga një moment mungese vetëkontrolli.
Në vendime jetësore: Vendime të nxituara – si ndërrimi i punës, largimi nga një partner, apo përfshirja në aktivitete të rrezikshme – mund të kenë pasoja që ndikojnë gjithë jetën tonë.
Në shëndetin mendor: Veprimet e pamenduara shpesh shkaktojnë faj, turp dhe stres, të cilat më pas ndikojnë në mirëqenien psikologjike dhe vetëvlerësimin.
Zhvillimi i vetëdijes dhe ndjeshmërisë morale
Psikologjia pozitive dhe ndërgjegjja shpirtërore sugjerojnë që njeriu mund të trajnojë veten për të vepruar në përputhje me vlerat dhe jo me emocionet kalimtare. Praktika si meditimi, shkrimi reflektiv, vetë-monitorimi i mendimeve dhe ndjenjave, ndihmojnë për të rritur vetëdijen. Një pyetje e thjeshtë si “Çfarë do të ndodhte nëse të gjithë do të vepronin kështu?” mund të ndihmojë për të zgjedhur më mirë.
Konkluzion
Në një botë ku gjithçka lëviz me shpejtësi, është sfidë të ndalemi dhe të mendojmë për pasojat e veprimeve tona. Por pikërisht kjo ndalesë është ajo që na bën njerëzorë – të aftë të ndiejmë, të kuptojmë, të reflektojmë. Koha është vërtet një gjykatës i heshtur por i drejtë: ajo na rikthen gjithçka që japim, me saktësi dhe drejtësi. Prandaj, le të përpiqemi të veprojmë me ndërgjegje, me empati dhe me përkushtim për të bërë të mirën – jo vetëm për të tjerët, por edhe për veten tonë.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
