Ndryshoni për të përmirësuar shëndetin tuaj, për të krijuar zakone të reja ose për t’u rritur profesionalisht. A e keni vënë re sa e vështirë është për ne të përfundojmë këto procese? Ka faktorë që na pengojnë ta bëjmë këtë dhe do të donit të dinit se si t’i çaktivizoni ato. Ne do t’jua shpjegojmë!
Por pse është kaq e vështirë për ne të ndryshojmë?
Ndryshimi i sjelljes është një proces i inxhinierisë psikologjike që kërkon ndërhyrjen e një objekti shumë specifik kognitiv dhe emocional: mendjes. Pak procese janë aq komplekse sa janë frustruese. A keni provuar ndonjëherë të krijoni zakonin e të shkuarit në palestër vetëm për t’u dorëzuar pas disa ditësh? A doni të përmirësoni karakterin tuaj, por mendoni se është pothuajse e pamundur? E gjithë kjo ju bën të pyesni veten pse kushton kaq shumë për të ndryshuar.
Të bësh që një transformim sjelljeje të zgjasë me kalimin e kohës nuk është e lehtë. Së pari, sepse truri ka vështirësi në pranimin e ndryshimit. Ai gjithmonë do të preferojë homeostazën, që do të thotë se gjithçka mbetet në ekuilibër dhe e pandryshuar. Megjithatë, progresi ynë si qenie njerëzore, përfshirë mirëqenien tonë, kërkon asimilimin e zakoneve të reja.
Të ndryshojmë për t’u bërë versioni ynë më i mirë, për të arritur qëllimet dhe për t’u ndjerë më mirë është diçka që të gjithë duhet ta provojmë. Për ta arritur këtë, do të jetë e dobishme të kuptojmë armiqtë psikologjikë që e bëjnë të pamundur integrimin e sjelljeve dhe qëndrimeve të ndryshme. Ky proces kërkon më shumë sesa guxim: ai kërkon mjete të reja mendore nga ne.
Ndonjëherë, edhe kur po kalojmë një situatë të pafavorshme, nuk mund të gjejmë mekanizmat për ndryshim. Ekzistojnë përforcime psikologjike të pavetëdijshme që na mbajnë të bllokuar.
Ndryshimi gjithmonë kërkon mobilizimin e burimeve të shumëfishta psikologjike.
Nëse ka një gjë që psikologjia promovon, ajo është ndryshimi i sjelljes për të nxitur përmirësimin e njerëzve. Ne ofrojmë mekanizma që ata të bëjnë hapin drejt mirëqenies, drejt arritjes së qëllimeve të shëndetshme. Megjithatë, provat na tregojnë se truri ynë dominohet nga mekanizma të pavetëdijshëm që e bëjnë të vështirë integrimin e zakoneve të reja. Një studim nga Universiteti i Vermontit, për shembull, nxjerr në pah një pikë të rëndësishme. Ndryshimi i sjelljes është një proces kompleks dhe shumë i pasigurt, që përfshin rikthime, pengesa dhe sakrifica. Mosmbështetja e këtyre sjelljeve ose qëndrimeve të reja mund të ndikojë negativisht në shëndetin fizik dhe mendor. Prandaj, ky është një çështje e rëndësishme.
Një mënyrë për t’iu përgjigjur këtyre rezistencave është t’i njohësh ato. Sepse, siç thamë, shpesh vështirësia nuk është mungesa e vullnetit apo disiplinës. Ekzistojnë procese psikologjike themelore që i kemi zvarritur prej vitesh dhe që duhet t’i identifikojmë dhe çaktivizojmë. Do t’i analizojmë më poshtë.
Besimet tona kufizuese – Kufizimet tona janë mendime ose perceptime negative që kemi për veten tonë që na kushtëzojnë. Është thelbësore të kuptojmë se një pjesë e mirë e tyre na janë ngulitur gjatë fëmijërisë dhe rritjes. Ne shpesh përfshijmë mesazhe plotësisht të pavlefshme nga jashtë që nënvlerësojnë vlerën tonë, virtytet tona dhe pikat tona të forta. Besimi se jemi të paaftë për diçka, se jemi të gabueshëm ose të paaftë janë pengesat më të mëdha në procesin e ndryshimit.
Një tepricë emocionesh negative – Imagjinoni sikur marrëdhënia juaj po shkon keq dhe ju jeni shumë të pakënaqur. Ju e dini që duhet të bëni hapin dhe ta lini atë person të shkojë, por duke vepruar kështu ju frikësoni. Nëse po pyesni veten pse është kaq e vështirë të ndryshoni dhe të ecni përpara, emocionet negative janë një faktor i padiskutueshëm. Ka ankth, faj, trishtim dhe madje turp. Ky grumbullim ndjenjash mbush mendjen tuaj me ide negative dhe madje fataliste. Keni frikë nga dështimi ose keqardhja; kësaj i shtohet frika nga e panjohura. Çfarë do të ndodhë pas ndryshimit? Ne shpesh i qasemi ndryshimit me frikë, duke u ndjerë të pasigurt dhe të frikësuar nga ajo që do të ndodhë më pas. Kjo e bën të vështirë të bëjmë hapin e parë.
Sindroma e mashtruesit dhe vetëvlerësimi i ulët – Të bësh një hap përpara, më shumë sesa përpjekje, kërkon përkushtim dhe vetëbesim të plotë; nëse kjo e fundit mungon, gjithçka shembet. Kështu, është shumë e zakonshme, për shembull, që njerëzit me sindromën e mashtruesit (ata që besojnë se janë të painteligjent dhe të papërshtatshëm për pothuajse çdo gjë) të kenë vështirësi në krijimin e zakoneve të reja. Kur nuk je në harmoni me vlerën tënde dhe gjithashtu shfaq vetëvlerësim të ulët, është e vështirë të promovosh ndryshime afatgjata.
Disonanca konjitive dhe vetëmashtrimi janë të vështira për t’u ndryshuar.
Edhe pse e dimë se një stil jetese sedentar ndikon negativisht në shëndetin tonë, i themi vetes se këto nuk janë gjë tjetër veçse mite të rreme. Ne e kuptojmë se duhet të kërkojmë një punë më të mirë, por gjithashtu argumentojmë se është më mirë të kemi diçka të sigurt, edhe nëse është e pasigurt. Disonanca konjitive është një mekanizëm që na lejon të racionalizojmë mospërputhjet tona për të shmangur vuajtjet psikologjike.
Megjithatë, nëse po pyesni veten pse ndryshimi është kaq i vështirë, ne ju rekomandojmë të rishikoni disa nga vetëmashtrimet tuaja. Mund të jeni shumë të vetëdijshëm se duhet të ndërmerrni hapa të rinj në jetën tuaj, por kjo mund të jetë e frikshme. Dhe për të shmangur atë ankth, ju drejtoheni në arsyetim shumë artificial që justifikon faktin se jeni ende në zonën tuaj të rehatisë.
E nënvlerësoni procesin – Ndryshimi nuk ndodh brenda natës; zbatimi i tij kërkon punë të kujdesshme që përfshin elementë emocionalë, sjelljeje dhe njohës. Injorimi i këtyre komponentëve do të bëjë që ne të dështojmë në përpjekje. Për më tepër, me çdo hap prapa, imazhi dhe vetëvlerësimi ynë bien ndjeshëm. Ndryshimi i suksesshëm është rezultat i hapave të shumtë, të ndërlidhur që kërkojnë angazhim, qartësi qëllimi dhe një dozë të shëndetshme entuziazmi. Megjithatë, ndonjëherë, për shkak të mungesës së vetëdijes dhe mjeteve për të kuptuar këto procese, ne gabojmë.
Dikush që pyet veten pse është kaq e vështirë për mua të ndryshoj?
Para se të filloni një ndryshim, sqaroni qëllimet dhe planin tuaj të veprimit.
Strategjitë për ndryshim efektiv dhe pse është kaq e vështirë të ndryshosh
Shkenca ka qenë gjithmonë e shqetësuar me ndryshimin. Një studim nga Universiteti i Helsinkit dhe Irlandës, për shembull, nxjerr në pah diçka të habitshme. Faktorët socialë, emocionalë dhe madje edhe biologjikë janë të integruar në potencialin për ndryshim njerëzor. Për ta arritur këtë, do t’ju duhet të punoni në aspektet motivuese, të sjelljes dhe edukative, për të rishikuar shumë nga bindjet e ngulitura në universin tuaj psikologjik. Është koha të reflektoni mbi mjetet që do ta lehtësojnë këtë proces.
1.Për të rizgjuar motivimin tuaj, mbani mend arsyet e ndryshimit
Motivimi nuk vjen gjithmonë kur kemi nevojë për të. Ka ditë kur forca jonë dështon dhe mendjet tona nuk po përgjigjen. Nëse keni nevojë të filloni një ndryshim, jini të qartë për qëllimet tuaja dhe arsyen pse duhet ta ndërmerrni atë hap. Ky do të jetë karburanti juaj i përditshëm.
2.Plani i veprimit: planifikoni-vlerësoni-rregulloni
Kur filloni një zakon të ri ose nisni një transformim, është e nevojshme të përcaktoni një plan veprimi. Nuk është një ide e mirë të improvizoni; idealja është të planifikoni hapat që duhen ndjekur dhe pastaj të vlerësoni atë proces. A është i dobishëm? A duhet të ndryshojmë diçka? Çdo plan duhet të jetë fleksibël për t’u përshtatur me çdo sfidë dhe rrethanë.
3.Menaxhimi i stresit
Është e nevojshme të integrojmë burimet e menaxhimit të stresit në jetën tonë të përditshme. Në fund të fundit, çdo ndryshim na paraqet skenarë të rinj që na bëjnë të lëkundemi ose të grumbullojmë emocione negative.
4.Jini më të vetë-efikas: jeni të aftë dhe kompetentë.
Vetë-efikasiteti është besimi që kemi në aftësitë tona për të arritur atë që duam. Ky është faktori më i rëndësishëm psikologjik kur bëjmë një ndryshim në jetë. Është të dimë se kemi burimet për të pasur sukses, se jemi të kualifikuar dhe se kemi aftësitë për të pasur sukses.
5.Thuajini po progresit të vogël të përditshëm: më pak është gjithmonë më shumë.
Në librin e tij Atomic Habits, James Clear flet për fuqinë e arritjeve të vogla të përditshme. Ndonjëherë ndryshimet e mëdha kërkojnë vetëm progres të vogël të përditshëm; ato kërkojnë që ne të jemi të qëndrueshëm dhe të qëndrojmë të përqendruar në qëllimin tonë. Pra, mos harroni se nuk është ide e mirë të nxitoheni ose të bëni shumë ndryshime menjëherë. Pak nga pak, është më mirë.
6.Disiplina dhe veprimi
Shpesh kërkojmë motivim kur fillojmë një ndryshim. Por ky element emocional nuk paraqitet gjithmonë kur kemi më shumë nevojë për të. Atëherë hyn në lojë faktori më i rëndësishëm: disiplina. Po, duhet të jemi të disiplinuar dhe të kuptojmë se krijimi i zakoneve të reja kërkon angazhim, veprim dhe përsëritje.
7.Rezistenca ndaj frustrimit
Kush nuk është ndjerë i frustruar nga sa e vështirë është të fillosh ndryshimin? Asgjë nuk është aq e zakonshme sa të bësh një hap prapa, të dështosh, të luftosh për disa ditë dhe pastaj të ecësh përpara përsëri. Asnjë ndryshim nuk është linear; gjithmonë ka ulje-ngritje, dhe duhet të dish si t’i durosh dhe t’i pranosh ato.
Ndryshimi nuk është i lehtë, por hapat e vegjël të përditshëm të udhëhequr nga vetëbesimi do të shërbejnë si një udhërrëfyes.
Angazhimi për transformim: pse është kaq i vështirë ndryshimi?
Nëse ndonjëherë keni menduar pse ndryshimi është kaq i vështirë, duhet ta dini se kjo është një përvojë e ndarë nga shumë: nuk jeni vetëm. Ia vlen t’i kujtoni vetes se keni potencial të jashtëzakonshëm për ndryshim: mund ta bëni.
Angazhohuni për këto hapa, bëjini tuajat dhe do të arrini lartësitë që dëshironi kaq shumë për mirëqenien dhe vetëpërmbushjen tuaj.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
