Në kulturën popullore, “kimia” shpesh konsiderohet si treguesi më i rëndësishëm i pajtueshmërisë mes dy njerëzve. Një shkëndijë, një ndjesi e fortë tërheqjeje, një komunikim spontan, të gjitha këto duken si prova e një lidhjeje të paracaktuar. Por psikologjia bashkëkohore argumenton se kimia nuk është gjithmonë matës i saktë i harmonisë afatgjatë. Në fakt, ajo shpesh është vetëm një reagim i menjëhershëm neuropsikologjik, i ndikuar nga faktorë që nuk lidhen fare me përputhshmërinë.
Sipas Helen Fisher, antropologe dhe studiuese e neurokimisë së dashurisë, kimia fillestare nxiton përmes dopaminës dhe norepinefrinës, kimikate të trurit që rrisin energjinë, fokusin dhe entuziazmin. Ajo e quan këtë fazën “reaksion romantik i trurit”, i cili është i fuqishëm, por i përkohshëm. Ndryshe nga pajtueshmëria, kimia nuk vlerëson vlerat, qëllimet, stilin e komunikimit apo aftësinë për të zgjidhur konflikte. Ajo është reagim i momentit, jo parashikues i së ardhmes.
John Gottman, një nga studiuesit më të njohur të marrëdhënieve, thekson se stabiliteti afatgjatë nuk ndërtohet mbi pasionin, por mbi atë që ai e quan “miqësia emocionale”, njohja e ndërsjellë, respekti, dhe aftësia për t’iu përgjigjur nevojave emocionale të partnerit. Gottman argumenton se shumë çifte me “kimi të fortë” dështojnë, sepse nuk kanë përputhje në zakone, ritme të jetës, apo mënyra të menaxhimit të stresit. Këto janë elemente që kimia nuk i zbulon dot.
Psikologjia e personalitetit po ashtu ofron sqarime. Sipas modelit “Big Five”, njerëzit dallojnë në neuroticizëm, ekstraversion, pajtueshmëri, ndërgjegjshmëri dhe hapje. Pajtueshmëria në një lidhje shpesh varet nga këto dimensione të qëndrueshme të personalitetit. David Buss, i njohur për kërkimet mbi zgjedhjen e partnerit, thekson se përputhshmëria psikologjike lidhet më shumë me përputhjen e vlerave, nivelet e pjekurisë emocionale dhe aftësinë për të bashkëpunuar, sesa me tërheqjen spontane. Kimia mund të na tërheqë drejt dikujt që në fakt është krejtësisht i papërputhshëm me strukturën tonë psikologjike.
Bile edhe psikologjia evolutive sugjeron se kimia shpesh bazohet në mekanizma të vjetër biologjikë, si zgjedhja e partnerit përmes sinjaleve fizike apo emocionale që shpërfaqin “avantazh gjenetik”. Por jeta moderne kërkon shumë më tepër: ndarje përgjegjësish, komunikim të ndershëm, integritet, siguri emocionale. Kimia nuk është projektuar për t’i matur këto.
Shpesh kimia mund të jetë madje e rrezikshme. Psikologët klinikë si Harriet Lerner theksojnë se individët me histori të ngjashme plagësh emocionale shpesh ndjejnë “kimikate” të forta tërheqjeje, të cilat nuk janë asgjë tjetër veçse aktivizim i modeleve të vjetra të lidhjes. Ajo e quan këtë “magnetizëm i traumës”, ndjesia e njohjes së dikujt që të përsërit plagët e dikujt nga e kaluara. Në këto raste, kimia nuk është sinjal pajtueshmërie, por paralajmërim.
Ata që kërkojnë përputhje të vërtetë duhet të shikojnë përtej kimisë. Psychologe si Esther Perel theksojnë se një lidhje e shëndetshme ndërtohet mbi dy shtylla: afërsinë dhe autonominë. Pajtueshmëria rrjedh nga aftësia për të bashkëjetuar duke respektuar individualitetin e tjetrit. Këto janë procese të ngadalta, të qëndrueshme dhe shumë më komplekse se një shkëndijë fillestare.
Në fund, kimia është vetëm hyrja e librit, jo përmbajtja e tij. Ajo tregon se mund të ketë një histori—por jo cilësinë e asaj historie. Pajtueshmëria është rezultat i karakterit, vlerave, komunikimit dhe vullnetit për t’u rritur së bashku. Prandaj, kimia mund të jetë e bukur, emocionuese dhe inspiruese… por jo e saktë si matës i fatit të një marrëdhënieje.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
