Thuhet shpesh se nuk ka asgjë më të paaftë sesa të ndjesh keqardhje për veten. Ky emocion, në gjysmë të rrugës mes trishtimit, mirëkuptimit dhe butësisë, fsheh interpretime të ndryshme që ia vlen të njihen.
Pse na vjen keq? A është kjo ndjenjë e ndryshme nga dhembshuria? Çfarë qëllimi shërben në sjelljen njerëzore? Në realitet, këto koncepte pasqyrojnë pjesën më të ndjeshme, empatike dhe njerëzore të secilit prej nesh. Ato na e bëjnë më të lehtë të dalim nga zarfi për t’u lidhur me realitetet e të tjerëve dhe për t’i ndjerë ato, për t’i bërë tonat dhe madje për t’i vuajtur ato. Tani, ka nga ata që shohin një aspekt disi negativ në keqardhje. Benito Pérez Galdós e përkufizoi atë si molën e vullnetit, si ndjenjën që ushqen njeriu në pozicionin e tij të epërsisë. Është një entitet që na përndjek dhe që vendoset në mënyrë të vakët në ne duke u lidhur me të vuajturit, por ndoshta pa zgjuar aftësinë për ndihmë apo mbrojtje.
Na vjen keq për ata që janë më keq se ne, për ata që nuk kanë pasur aq fat në jetë, përjetojmë këtë ndjenjë të kafshës së braktisur, zogut të plagosur dhe atyre që nuk kanë arritur të përmbushin ëndrrat e tyre . Kjo shpjegon pse ekziston ky aspekt më kritik që e përcakton këtë emocion si diçka që, nganjëherë, e përdorim si një mekanizëm përçmues dhe jo aq shumë si diçka pasuruese dhe që lehtëson kohezionin.
Megjithatë, a është kjo e vërtetë? E analizojmë.
Pse na vjen keq? Këto janë arsyet
Emocionin e keqardhjes mund ta përkufizojmë si ndjenjën e të dëshmuarit të fatkeqësisë ose vuajtjes së dikujt që është më keq se ne. Edhe pse është e vërtetë që në jetën e përditshme mund t’i japim një konotacion negativ për shkak të këtij krahasimi shoqëror që është vendosur në mënyrë implicite, e vërteta është se në shumë raste ai nxit sjellje altruiste.
Për Aristotelin, për shembull, ky emocion ishte themelor tek qeniet njerëzore. Ai na shpjegoi në veprën e tij Retorika se që një person të ndjejë keqardhje për një person tjetër, duhet së pari të ketë përjetuar vuajtje të ngjashme. Kjo do të thotë, ” Më vjen keq për atë mik që është vetëm sepse e di se çfarë është vetmia”. Për më tepër, “E ndjej këtë emocion edhe për ata që kanë humbur dikë të afërt për shkak të kësaj. Është diçka që më ka ndodhur edhe mua.”
Prandaj, nëse pyesim veten pse na vjen keq, çelësi është se çfarë e gjeneron këtë përvojë emocionale. Kjo na lejon, së pari, të ndjejmë dhimbjen e të tjerëve dhe gjithashtu të kuptojmë tjetrin bazuar në përvojën tonë. Në të njëjtën kohë, fakti i vendosjes së vetes në një pozicion superioriteti ndaj atyre që vuajnë duhet të na shtyjë të veprojmë. Pikërisht këtu lind sfida e vërtetë. Do të ketë nga ata që bëjnë hapin dhe ndihmojnë; Nga ana tjetër, do të ketë edhe nga ata që kufizohen të ndjejnë këtë emocion pa bërë asgjë. Le të thellohemi në më shumë aspekte.
Mëshirë: mirëkuptim, trishtim dhe butësi
Qeniet njerëzore përjetojnë keqardhje si pjesë e atij mekanizmi që na nxit në sjellje bashkëpunuese. Tani, brenda, sikur të ishte mekanizmi kompleks i një ore, më shumë emocione janë integruar. Ndoshta kjo është arsyeja pse ndonjëherë mund të na duket kaq e paqartë dhe e veçantë.
Në zemrën e atyre që përjetojnë keqardhje qëndron mirëkuptimi. Ata që kujdesen për ata që vuajnë e bëjnë këtë nga dija dhe ndjeshmëria. Nga ana tjetër, edhe trishtimi është i integruar. Na dhemb kur ai shoku kalon keq, na trishton ai që ndjen dhimbje ose që ka një përvojë të rëndë. Po kështu, ka disa doza të asaj ndjenje që është butësi. Ky dimension na bën të ndjejmë se disa njerëz, kafshë apo dimensione të tjera janë të denjë për dashuri, respekt, dashuri, mbrojtje…
Distanca psikologjike dhe ndjenja e superioritetit
Pse na vjen keq? Pse disa njerëz e ndjejnë këtë emocion dhe nuk bëjnë asgjë? Këto janë dy pyetje që shpesh ia bëjmë vetes kur shohim situata që janë të habitshme për ne. Ka nga ata që vuajnë kur shohin realitetin e njerëzve më në nevojë, por nuk kontribuojnë në asnjë mënyrë në përmirësimin e gjendjes së atyre që e kalojnë keq.
Në të vërtetë, keqardhja ka atë përbërës shumë të zakonshëm: pasivitetin. Ne përballemi me dhimbjen e të tjerëve nga një pozicion i caktuar superioriteti, nga ai hap më i lartë nga i cili shpesh refuzojmë të zbresim. Për çfarë është kjo? Çelësi shpesh do të ishte në distancën psikologjike. Nëse personi që kalon keq është babai ose vëllai im, unë veproj, por nëse është fqinji im, nuk bëj. Kjo do të thotë, nevojitet një lidhje emocionale ose interes i veçantë për të hedhur hapin përfundimtar. Kështu, ndërsa dhembshuria shoqërohet me një angazhim më aktiv për ndihmë thelbësore, keqardhja integron idenë se njëri nuk është i detyruar të bëjë asgjë për tjetrin nëse nuk dëshiron ose nuk e sheh të nevojshme.
Nuk na pëlqen që njerëzit të ndjejnë keqardhje për ne
Në disa raste mund të pyesim veten pse na vjen keq dhe çfarë funksioni kryen ky emocion tek qeniet njerëzore. Tani, nëse ka diçka të qartë dhe të dukshme, është se ne nuk na pëlqen që njerëzit të ndjejnë keqardhje për ne . Jemi të vetëdijshëm se ata që na shikojnë nga këndvështrimi i këtij emocioni e bëjnë këtë nga epërsia e tyre dhe kjo na rebelon.
Nga ana tjetër, nuk na pëlqen as ajo ndjenjë në të cilën njeriu vjen keq për veten. Është si të jesh i integruar në problemet apo dështimet e veta pa parë asnjë rrugëdalje. Është një ndjenjë që na ngec, ndryshe nga ndoshta keqardhja për veten, e cila na lejon të shikojmë veten me dashuri pa gjykuar apo kritikuar veten për të bindur veten se meritojmë më mirë dhe duhet të veprojmë.
Për të përfunduar, pak entitete psikologjike kanë aq shumë qasje sa keqardhje . E ndiejmë çdo ditë kur shohim imazhe të caktuara ose lexojmë histori ose lajme të caktuara në televizion ose rrjete sociale . Ndoshta është ajo ndjesi që na kap për disa sekonda dhe më pas zhduket dalëngadalë pa shumë rëndësi. Le të sigurohemi që nuk është gjithmonë kështu, le t’i japim një kuptim më të madh dhe dobishmëri më të madhe…
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
