Ndonjëherë duket sikur koha kalon më shpejt, veçanërisht kur jemi të lumtur, kur argëtohemi, kemi përshtypjen se koha fluturon. Megjithatë, kur jemi të trishtuar, duart duket se ndalojnë. Koha rrjedh gjithmonë me të njëjtën shpejtësi, ajo që ndryshon është perceptimi ynë për të. Nisur nga kjo ide, psikologjia e kohës shkon më tej dhe na tregon se si perceptimi ynë i kohës mund të ndikojë në sjelljen tonë.
Eksperimenti i Samaritanit të Mirë na jep një ide se si perceptimi i kohës ndikon në sjelljen njerëzore. Eksperimenti u krye në dy grupe seminaristësh: të gjithëve iu kërkua të shkonin në një ndërtesë tjetër për të mbajtur një fjalim, megjithatë, disave iu tha të mos nxitonin, ndërsa të tjerëve u këshilluan të nxitonin pasi tashmë ishin vonë dhe në ndërtesën tjetër ata i prisnin. Gjatë rrugës nga një ndërtesë në tjetrën, seminaristët takuan një person në vështirësi të dukshme, i cili ishte mbështjellë në tokë. Shumica e seminaristëve që nuk nxitonin, u ndalën për të ndihmuar, ndërsa shumica e atyre që nxitonin, vazhduan rrugën. Si me qëllim, fjalimi që ata duhej të mbanin ishte për shëmbëlltyrën e Samaritanit të Mirë. Falë këtij eksperimenti u arrit të kuptohej se manipulimi i kohës mund të jetë shkaku i mënyrave të ndryshme të veprimit. Ata që nxitonin ishin të orientuar drejt së ardhmes. Mendja e tyre ishte e përqendruar te fakti se do të vonoheshin dhe, për këtë arsye, nuk u ndalën për të ndihmuar. Në të kundërt, ata që e dinin se kishin kohë të mjaftueshme ishin më të orientuar drejt pranisë dhe ndaluan për të ndihmuar personin.
Perceptimet e ndryshme të kohës sipas psikologjisë së kohës
Bazuar në zbulimet pas eksperimentit të Samaritanit të Mirë, dy studiues, Philip Zimbardo dhe John Boyd, thelluan studimin e psikologjisë së kohës. Studimi përfundoi me një kategorizim të perspektivave kohore. Sipas Zimbardo dhe Boyd, ekzistojnë gjashtë perspektiva kohore dhe njerëzit në përgjithësi i japin më shumë theks vetëm njërës prej tyre. Mund të dallojmë midis:
E kaluara pozitive – Njerëzit e orientuar drejt “e kaluarës pozitive” e kujtojnë të kaluarën me gëzim. Ata përpiqen të ringjallin të kaluarën në të tashmen përmes kujtimeve. Zakonisht këta janë njerëz të dashur, sentimentalë, miqësorë me vetëbesim të madh. Ata janë rrallë në ankth ose në depresion dhe nuk priren të jenë agresivë. E duan muzikën dhe filmat e vjetër, i duan mbledhjet familjare, takimet dhe festimet në shoqëri. Zakonisht ruajnë objekte nga e kaluara me vlerë simbolike.
E kaluara negative – Një tjetër perspektivë kohore është “e kaluara negative”. Për njerëzit e orientuar drejt kësaj perspektive, e kaluara është gjysmë bosh. Ata shpresojnë të jenë në gjendje të heqin qafe përvojat negative të së kaluarës, të cilat nuk do t’i uronin askujt. Ata zakonisht nuk kanë shumë miq dhe të paktët që kanë i përshkruajnë si të pakënaqur, të dëshpëruar, të shqetësuar dhe mjaft të turpshëm. Ndonjëherë zhgënjehen aq shumë sa humbasin kontrollin, madje duke shkatërruar objekte. Ata nuk e kanë zakon të bëjnë aktivitet fizik apo të merren me ndonjë lloj tjetër të kohës së lirë, nuk janë në gjendje të kontrollojnë impulset e tyre dhe u pëlqen bixhozi.
E pranishme hedoniste – Një këndvështrim i mëtejshëm kohor përbëhet nga “e tashmja hedoniste”, subjektet e orientuara drejt kësaj perspektive janë më kreativet dhe kanë shumë miq. Këta janë njerëz energjikë dhe aventurëdashës. Kur shkojnë në një festë janë gjithmonë në qendër të vëmendjes dhe i bëjnë të gjithë të argëtohen. Motoja e tyre është “nëse të bën të ndihesh mirë, atëherë bëje!”, dhe pikërisht për shkak të kësaj mënyre të të parit të gjërave, është e lehtë t’i shohësh të “kërcejnë” nga një punë në tjetrën, pa zgjedhur kurrë një punë përfundimtare. Ata janë njerëz shumë impulsivë, me një prirje të lindur për të përshtatur sjellje të rrezikshme.
E pranishme fataliste – Individët me këtë orientim zakonisht nuk i besojnë gjithçkaje dhe të gjithëve, gjë që i bën ata të jenë vazhdimisht në ankth dhe në depresion. Ata nuk janë shumë të gjallë dhe shpesh janë në humor të keq. Një frazë që i përshkruan në mënyrë të përsosur është “Ajo që duhet të jetë, do të jetë”. Ndër zakonet e tyre gjejmë sjellje të rrezikshme si marrja e drogës. Këta njerëz besojnë në paracaktimin, prandaj ata nuk besojnë se veprimet e tyre mund të ndryshojnë fatin e tyre.
E ardhmja e orientuar drejt qëllimit – Njerëzit e tjerë janë më të orientuar drejt së ardhmes. Të karakterizuar nga një realizëm i fortë, ata peshojnë gjithmonë pasojat afatshkurtra dhe afatgjata, duke marrë në konsideratë përfitimet e menjëhershme dhe kostot e ardhshme. Janë në gjendje të refuzojnë kënaqësinë e menjëhershme, me perspektivën për të marrë një shpërblim më të madh në të ardhmen. Zakonisht kanë shumë të njohur, por pak miq të vërtetë. Ata shqetësohen shumë për pasojat dhe për këtë arsye nuk janë dashamirës të emocioneve apo risive. Planifikojnë gjithmonë gjithçka dhe bëjnë shumë lista. Ata mbajnë gjithmonë orë dhe duket se e kalojnë jetën “duke ndjekur kohën”. Nëse ka diçka që i karakterizon, kjo është padyshim maturia dhe shmangia ndaj rrezikut.
E ardhmja transcendentale – Ata që anojnë drejt këtij orientimi janë zakonisht njerëz shumë fetarë. Këta njerëz besojnë në jetën pas vdekjes, marrin pjesë në shërbesat fetare dhe ia kushtojnë një pjesë të jetës së tyre lutjes (individuale ose kolektive). Zakonisht kanë vetëkontroll të mirë, prandaj agresioni nuk u takon dhe shqetësohen gjithmonë për pasojat që mund të kenë veprimet e tyre në të ardhmen.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
