Në një botë ku demokracia është shpallur si forma më e avancuar e qeverisjes, e drejta e votës është një nga shprehjet më të fuqishme të lirisë individuale. Por kjo liri, që na mundëson të zgjedhim përfaqësuesit tanë, është gjithashtu një barrë e rëndë. Zgjedhjet dhe të drejtat që lidhen me to janë shumë më tepër se një akt i thjeshtë administrativ. Ato janë një proces psikologjik kompleks që kërkon reflektim, vetëdije dhe ndjeshmëri për përgjegjësitë që dalin nga ky akt.
Një nga pyetjet kyçe që lind në këtë kontekst është: Pse votojmë? A është votimi një akt racional i ndikuar nga analiza e plotë e programeve politike, apo është një reagim emocional i formuar nga ndjesitë dhe përvojat tona personale? Psikologjia e votës është një fushë që ka tërhequr vëmendjen e shumë studiuesve, dhe për disa, vota është gjithashtu një formë identifikimi dhe një shprehje e ndjenjës së përkatësisë. Ajo mund të pasqyrojë një lidhje të thellë me grupe shoqërore, ideologji dhe ndjesi kolektive. Shumë herë, zgjedhjet nuk janë thjesht një përzgjedhje midis alternativave politike, por një akt i mbushur me pasion dhe ndjenja, ku njerëzit ndiejnë se është e rëndësishme të marrin pjesë në një proces që i bën ata pjesë të një qëllimi më të madh. Kjo është arsyeja pse ndjenja e pasigurisë ose e dëshpërimit mund të ndikojë shumë në vendimin për të votuar. Disa mund të ndihen të pafuqishëm për të ndryshuar situatën, duke menduar se një votë e vetme nuk do të ketë ndikim të rëndësishëm. Ky është një fenomen psikologjik i njohur si “përkufizimi i mundësisë personale”, ku individët e vlerësojnë si të pamundur ndikimin e tyre në një sistem të madh. Një tjetër aspekt i rëndësishëm është ndryshimi i perceptimeve sociale. Në shumë raste, individët mund të ndihen të detyruar të votojnë për shkak të presionit social, për të mos u ndjerë të përjashtuar nga grupi, apo për të përmbushur pritshmëritë e të tjerëve. Ky “efekt i turmës” mund të ndikojë edhe në mënyrën si formohen vendimet, ku, ndonjëherë, zgjedhësit mund të votojnë për kandidatin që konsiderohet “i pranueshëm” më shumë nga shoqëria, sesa atë që i përputhet më mirë me bindjet e tyre personale. Kjo na sjell në një tjetër aspekt psikologjik të zgjedhjeve: ndjenja e përgjegjësisë. Edhe pse çdo individ ka të drejtën e tij të votës, përgjegjësia që e shoqëron këtë të drejtë është e madhe. Kjo është një përgjegjësi që shtrihet përtej vetë individit dhe prek të gjithë shoqërinë. Zgjedhjet janë një moment ku çdo votë mund të ketë një ndikim në fatin e vendit, në mënyrën sesi do të zhvillohet ai në vitet që vijnë. Disa mund të eklipsohen nga ndjenja e pafuqisë, të tjerë mund të ndihen të ngarkuar me një përgjegjësi të madhe. Ky shqetësim shpesh mund të shoqërohet me një ndjesi të frikës ose ankthit, të cilat e bëjnë votimin një akt më të ngarkuar emocionalisht. Një tjetër dimension është autenticiteti i zgjedhjes. Si mund të jemi të sigurt që zgjedhja jonë është e bazuar në informacion të vërtetë dhe të plotë? Në një kohë kur informacionet manipulojnë perceptimet e njerëzve nëpërmjet mediave sociale dhe fushatave të marketingut politik, shumë votues mund të ndihen të pasigurt për vendimet që marrin. Ky shqetësim mund të jetë burim i stresit dhe konfuzionit, që ndonjëherë çon në pasivitet politik ose një ndjenjë të thellë pasigurie.
A duhet të votojmë? Pse jo në disa raste?
Në një shoqëri demokratike, e drejta e votës është një nga shprehjet më të fuqishme të qytetarisë. Por, ndërsa shumica e njerëzve mund ta konsiderojnë votimin si një detyrë qytetare, jo të gjithë ndihen të detyruar të marrin pjesë në zgjedhje. Disa qytetarë zgjedhin ta bojkotojnë këtë akt, duke u përpjekur të shpërfillin të drejtën e tyre të votës. Kjo ngre një sërë pyetjesh të rëndësishme: A duhet të votojmë? Pse disa qytetarë zgjedhin të mos votojnë dhe, a është ky një qëndrim që duhet konsideruar si një formë e zakonshme e pakënaqësisë, rebelizmit apo zhgënjimit me qeverisjen?
Mohimi i votës, si akt rebelizmi dhe zhgënjimi
Një nga arsyet më të zakonshme që qytetarët mund të vendosin të mos votojnë është ndjenja e zhgënjimit dhe pakënaqësisë me sistemin politik dhe liderët e tanishëm. Për shumë individë, votimi nuk është më një mundësi për të zgjedhur një udhëheqës që do të përfaqësojë interesat e tyre, por një proces që i bën ata të ndihen të detyruar të bëjnë një kompromis. Kjo është veçanërisht e vërtetë në kontekste ku partitë politike duken të korruptuara ose të paafta për të sjellë ndryshim të vërtetë, dhe ku kandidatët e mundshëm janë të ngjashëm në qasjen e tyre dhe dështimet e tyre. Për ata që janë të zhgënjyer nga moszgjidhja e problemeve të mëdha shoqërore dhe ekonomike, mosvotimi mund të bëhet një formë proteste. Ky qëndrim është një mënyrë për t’i dërguar një mesazh elitave politike që ata nuk janë të kënaqur me mënyrën se si po qeveriset gjërat. Mosvotimi si rebelizëm mund të jetë një përpjekje për të shprehur mospajtimin me një sistem që ata e shohin si të paaftë për të plotësuar nevojat dhe aspiratat e shoqërisë. Ky mund të jetë një veprim i ndërgjegjshëm, një mënyrë për të treguar se qytetarët nuk janë të gatshëm të bëhen pjesë e një rruge që ata e konsiderojnë të paaftë për të sjellë ndryshim të vërtetë.
Mohimi i votës si çështje e ndërgjegjes dhe lirisë individuale
Nga një këndvështrim tjetër, mosdhënia e votës mund të shfaqet si një zgjedhje e vetëdijshme dhe e lirë e individëve për të mos marrë pjesë në një proces që ata e perceptojnë si të papërfaqësueshëm ose të padrejtë. Në një demokraci, ka individë që mund të mos ndihen të lidhur me ndonjë nga opsionet politike, dhe prandaj, ata mund të zgjedhin të mos shfrytëzojnë të drejtën e tyre të votës, pasi ndjehen se nuk kanë një mundësi që pasqyron bindjet dhe vlerat e tyre të vërteta. Kjo mund të lidhet me ndjenjën e një rrethimi politik, ku partitë dhe kandidatët nuk ofrojnë opsione të vërteta alternative dhe njerëzit ndihen të shtrënguar të përzgjedhin mes të keqes më të vogël. Në këtë rast, mosvotimi nuk është një akt i rebelizmit, por një formë pasiviteti ose një mospjesëmarrje nga një proces që nuk përmbush kërkesat e tyre për autenticitet dhe mundësi të drejta.
A duhet të konsiderohet ky qëndrim?
Një nga pyetjet më të thella që lind këtu është a duhet të konsiderohet mosvotimi si një qëndrim të vlefshëm? A është e drejta e qytetarëve të mos marrë pjesë në procesin politik nëse ata nuk ndjehen të përfaqësuar? Duke e parë nga këndvështrimi i psikologjisë sociale, mosvotimi mund të shihet si një mënyrë për të përpunuar pakënaqësinë personale ose kolektive me sistemin. Megjithatë, ky qëndrim mund të ketë pasoja të mëdha. Nëse një numër i madh qytetarësh vendos të mos votojnë, atëherë votat që mbeten të pavlefshme janë një pasqyrim i dështimit të sistemit për të përfshirë të gjithë qytetarët. Nga ana tjetër, nëse individët zgjedhin të mos votojnë si formë proteste, ata mund të humbasin mundësinë për të ndikuar drejtpërdrejt në proceset që ndikojnë në jetën e tyre të përditshme. Një qëndrim i tillë mund të jetë një kritikë e fuqishme ndaj institucioneve politike, por mund të sjellë edhe pasiguri dhe përforcim të ndarjeve shoqërore. Në një shoqëri ku pjesëmarrja politike është e ulët, rritet rreziku që fuqia politike të mbetet në duar të disa grupeve të ngushta, duke shtuar edhe më shumë pasiguri dhe ndarje.
Në fund të fundit, zgjedhjet janë një akt i fuqishëm i lirisë, por edhe një mundësi për të reflektuar mbi atë se kush jemi si individë dhe si shoqëri. Ato na mundësojnë të shprehim veten, por gjithashtu na detyrojnë të bëjmë llogari me ndikimet që mund të ketë zgjedhja jonë në të ardhmen. Votimi është një hap i domosdoshëm në jetën demokratike, dhe megjithëse mund të jetë i mbushur me pasiguri dhe ankth, ai është gjithashtu një mundësi e papërsëritshme për të ushtruar të drejtën dhe përgjegjësinë që na takon si qytetarë. Përfundimisht, nëse i afrohemi zgjedhjeve me një kuptim më të thellë të asaj që nënkupton ky akt, mund të arrijmë jo vetëm të marrim vendime më të informuara, por edhe të rrisim ndjenjën e përgjegjësisë ndaj shoqërisë dhe të tjerëve, duke përmbushur kështu qëllimin e vërtetë të të drejtës së votës.
Përgatiti Orjona Tresa
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
