Mënyra se si e ndjeni ndikimin e ngjyrave është një shembull i qartë i cilësisë. Ky term, i panjohur për shumë njerëz, përshkruan përvojat e veçanta që ndjejmë kur kemi kontakt me gjithçka që na rrethon.
Shiu në fytyrë në një pasdite vere. Ndjesia që na jep e kuqja në një pikturë të Rilindjes. Të parit një person në rrugë që na kujton dikë nga e kaluara jonë… Secili prej nesh përjeton përvojën e “qualia” në jetën tonë të përditshme, pa e ditur atë, sepse janë përvoja të vështira për t’u kuptuar dhe mbi të gjitha për t’u shprehur me fjalë.
Prandaj, pa dyshim, vlera e filozofisë, e cila shpesh e kombinuar me psikologjinë mund të përshkruajë situata që jetojmë në lëkurën tonë, por që është e vështirë t’i nxjerrim me zë të lartë. Një cilësi është unike në një përvojë të ndërgjegjshme. Është një term i panjohur për shumë njerëz, por përshkruan ndjesi dhe perceptime shumë të zakonshme.
Për ta kuptuar më mirë, do të japim një shembull. Jemi duke parë lindjen e diellit me partnerin dhe, megjithatë, secili përjeton ndjesi të ndryshme në të njëjtin mjedis. Ato janë përvoja subjektive që nisin nga vetëdija e dikujt, ndjesi unike që secili i ndjen në një mënyrë të veçantë dhe që nuk mund të përshkruhen gjithmonë.
Përtej përvojave fizike të të gjithë stimujve janë cilësitë, ndjesitë unike që secili prej nesh i përjeton në mënyrën e vet.
Cilësia: përkufizimi dhe origjina
Po flisnim në fillim për ngjyrën e kuqe. Diçka e veçantë që na ndodh shumë herë kur e shohim këtë tonalitet është ndjenja e nxehtësisë. Kjo është një cilësi. Siç mund të jetë gjithashtu, duke ecur nëpër një pyll dhe papritmas duke përjetuar një ndjesi të pazakontë në gjysmë të rrugës midis ekuilibrit, spiritualitetit dhe lirisë. Cilësitë janë përvoja të vetëdijes që shkojnë përtej rregullave të fizikës ose thjesht perceptimit.
Thuhet shpesh se një robot nuk mund ta arrijë kurrë këtë lloj përvoje me cilësi. Kur bëhet fjalë për kontaktin me një stimul, si shiu, ai mund të përpunojë vetëm temperaturën, intensitetin ose drejtimin e tij. Por ai nuk do të kishte një përvojë emocionale. Kjo përvojë e vetëdijshme nuk do të pasqyronte një ndjesi të pavetëdijshme, automatike dhe të ndjeshme në të njëjtën kohë. Kështu, punimet kërkimore, si ato të kryera në Universitetin e Helsinkit, na tregojnë diçka shumë ilustruese në këtë drejtim. Gjithçka rreth botës së ndërgjegjes njerëzore nuk mund të kuptohet me teknikat tradicionale empirike. Fizika mund të na tregojë, për shembull, në çfarë spektri dhe në çfarë gjatësi vale bie secila ngjyrë. Neuroshkenca mund të na shpjegojë se si truri i njeriut përpunon ngjyrat. Megjithatë, ajo që ndodh sa herë që kontaktojmë me një stimul specifik zgjon tek ne ndjesi unike dhe të papërsëritshme. Dhe kjo nuk mund të matet në laborator.
Cilësitë janë thelbi i vetëdijes dhe asgjë nuk është aq komplekse për t’u kuptuar.
Karakteristikat e përvojës së qualia
Një nga figurat që ka studiuar më shumë fenomenin e qualia është filozofi dhe psikologu kognitiv Daniel Dennett. Studimet e tij mbi filozofinë e mendjes dhe libra të tillë si Quining Qualia, Natyra e Ndërgjegjes, janë një pasqyrim i përpjekjes së tij për të kufizuar, ndriçuar dhe shpjeguar këtë koncept. Duhet të theksohet se termi qualia ishte tashmë një temë e mbuluar nga Galileo dhe Descartes. Ishin ata që dalluan, për shembull, cilësitë parësore nga cilësitë dytësore. Të parët i referohen asaj që ne objektivisht e perceptojmë si formë, madhësi ose shtrirje. Ndërkohë, cilësitë dytësore janë ato që gjenerojnë ndjesi subjektive.
Nga ana e tij, Dr. Dennett thekson se qualia karakterizohen nga një sërë dimensionesh: Ato nuk fillojnë nga të mësuarit, janë rezultat i përvojës së drejtpërdrejtë me stimujt.
Ato jo gjithmonë lindin nga përvoja jonë. Papritmas mund të kemi një ndjenjë të caktuar dhe të mos e dimë vërtet pse. Dr. Dennet e quan “ndjesi të papërpunuara”, përvoja të papritura, pa burim të veçantë.
Qulia janë gjithashtu përvoja shumë personale. Ne nuk mund t’i krahasojmë me ato të të tjerëve, madje shpesh e kemi të vështirë t’i përshkruajmë.
Polemika rreth një eksperience që nuk mund të vërtetohet shkencërisht
Qualia janë përvoja thjesht subjektive. Të gjithë i ndiejmë çdo ditë dhe mbeten shumë herë në atë gjoks privat të asaj thjesht personale që nuk e ndajmë gjithmonë me të tjerët. Këto ndjesi të papritura manifestohen ndonjëherë në dridhje kënaqësie ose frike, në perceptime, në shqetësime, admirim, ndjenja të çuditshme, njohje të papritura dhe të pakuptimta …
Gjëja e ndërlikuar për gjithë atë univers subjektiv që nis nga ndërveprimi ynë me botën e ndërgjegjshme, është se nuk mund të vërtetohet shkencërisht. Filozofi amerikan Thomas Nagel shkroi një artikull interesant të titulluar ‘Si është të jesh lakuriq nate?’ në të cilën ai reflekton mbi këtë çështje. Për të filluar, çdo organizëm që ka atë që ne e përkufizojmë si “vetëdije” do të përjetojë cilësi.
Njerëzit dhe kafshët do të ndjejnë dhe përpunojnë çdo stimul në një mënyrë konkrete dhe unike. Këto subjektivitete gjithashtu ndërtojnë se kush jemi, ata janë pjesë e jona. Dikush, duke parë ngjyrën blu, mund të ndjejë paqe, të tjerët frymëzim dhe pak shqetësim. Sot, kur pimë kafe në mëngjes, kemi kujtuar (pa ditur pse) një moment fëmijërie dhe më pas, kur vishemi, ajo pulovra e kuqe na jep nxehtësi vetëm duke e parë.
Mendja është një entitet sa kompleks aq edhe sfiduese dhe aq më tepër është entiteti që e mbështet, që i jep kuptim: ndërgjegjja. Gjithçka që jemi dhe mënyra se si e perceptojmë, integrojmë dhe interpretojmë atë që na ndodh, qëndron në atë entitet misterioz…
Përgatiti Orjona Tresa / Burimi La Mente e Meravigliosa
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
