“Shqipëria dëshiron t’i prezantojë botës pasuritë nënujore”. Agjencia amerikane e lajmeve Associated Press, i ka kushtuar kështu një reportazh të gjatë trashëgimisë nënujore të Shqipërisë. Gazetarja Elena Becatoros përshkruan udhëtimin e saj në bregdetin e Sarandës, nën ujërat e të cilit fshihen thesaret e anforave të lashta. Përgjatë një të tretës së bregdetit shqiptar, nga Saranda afër kufirit grek me atë të Vlorës janë zbuluar gati 40 anije të fundosura që transportonin mallra përgjatë rrugëve tregtare midis Afrikës së Veriut dhe Perandorisë Romake, si dhe rrënoja të periudhës së Luftës së Dytë Botërore.
Derek Smith është një ekologjist bregdetar që ka eksploruar ujërat e Shqipërisë për dekadën e fundit dhe sipas tij, “nuk mund të kalosh disa metra pa gjetur diçka që është e mahnitshme, qoftë ajo në anën historike apo në anën natyrore këtu në Shqipëri.”
Kreu i Agjencisë Kombëtare të Bregdetit, Auron Tare, thotë se është shumë e rëndësishme që të mbrohet thesari nënujor i vendit për gjeneratat e ardhshme. “Ideja për të paraqitur trashëgiminë nënujore të Shqipërisë është një ide e re për vendin, pasi shumë pak dihet për pasurinë e brigjeve të Shqipërisë, dhe në veçanti të anijeve të fundosura. Kam qenë i përfshirë në një ekspeditë nënujore para 12 vitesh, që ka dokumentuar, zbuluar e studiuar shumë nga anijet e gjetura. Ndaj mendoj se ka ardhur koha që t’i prezantojmë botës pasurinë e trashëgiminë që ne kemi në ujërat tona”.
Në reportazh theksohet se Shqipëria gradualisht i ka hapur dyert turizmit ndërkombëtar dhe se një ligj që mbron trashëgiminë nënujore dhe u dhuron akses vizitorëve të apasionuar pas zhytjes, pritet të hyjë në fuqi shumë shpejt.
REPORTAZHI I PLOTË
Thesaret e fundosura nën ujërat bregdetare të Shqipërisë
Sarandë, Shqipëri – Duke zbritur poshtë valëve, metrat e parë të turbullt, shpejt shfaqin rrugën drejt ujërave të pastër dhe një pamje mahnitëse – dhjetëra, ndoshta qindra, vazo të lashta të shtrira në shtratin e detit, testament i një udhëtimi fatkeq të një tregtari, gjatë më shumë se 1.600 vjet më parë.
Kuadri i madh i një anijeje të Luftës së Dytë Botërore shfaqet përmes errësirës, sende personale të ushtarëve ende të shpërndara në brendësi, në korridoret e saj të ngushta dhe në helikën që tani është kthyer në shtëpinë e kolonive në rritje, të peshqve dhe sfungjerëve.
Në brigjet e thyer të Shqipërisë, një nga bregdetet më pak të eksploruara në botë, gjendet një pasuri e thesareve: anfore të lashta – anije të gjata dhe të ngushta terrakote që bartnin vajin e ullirit dhe verën përgjatë rrugëve tregtare midis Afrikës së Veriut dhe Perandorisë Romake, tregime të fshehura të heroizmit dhe tradhtisë nga dy luftëra botërore, formacione spektakolare shkëmbore dhe jetë detare.
“Nga ajo që kam parë deri më tani, nuk mund të notosh më shumë se disa metra pa gjetur diçka që është e mahnitshme, qoftë në anën e historisë kulturore apo në anën e historisë natyrore, këtu në Shqipëri”, tha Derek Smith, ekologjist detar dhe hulumtues, i cili ka punuar me Fondacionin joftimprurës RPM, për të eksploruar bregdetin shqiptar për dekadën e fundit.
Tani, Agjencia Kombëtare Bregdetare e Shqipërisë po shqyrton mënyrën më të mirë për të studiuar dhe mbrojtur atraksionet e saj, duke i hapur ato për vizitorët në një vend që është territor i virgjër për industrinë fitimprurëse të zhytjes. “Ideja e paraqitjes së trashëgimisë shqiptare nënujore është një ide e re për vendin, sepse deri më tani nuk dihet shumë për historinë e pasur të vijës bregdetare shqiptare dhe në veçanti anijet e mbytura”, tha kreu i agjencisë Auron Tare, i cili ka qenë i përfshirë në 12 vitet e fundit me kërkimin nënujor të Fondacionit Detar RPM. “Unë besoj se ka ardhur koha që tani t’i paraqesim botës pasurinë e kësaj trashëgimie që kemi në ujërat tona”.
Dikur më e izoluar se Koreja e Veriut, Shqipëria gradualisht ka hapur turizmin ndërkombëtar dhe ka shmangur imazhin e saj të mëparshëm si shteti që në pak kohë u shndërrua në territor të banditëve të paligjshëm, në fund të viteve 1990. Por zhvillimi i tokave bregdetare është duke u zhvilluar në një mënyrë shpesh anarkike, dhe ekziston frika se rrënojat mund të plaçkiten nëse nuk vihen nën mbrojtje.
Legjislacioni pritet të kalojë së shpejti për të mbrojtur trashëgiminë nënujore të vendit, duke dhënë gjithashtu akses për vizitorët.
Greqia fqinje, në jug të Shqipërisë, ka luftuar në balancimin e turizmit me mbrojtjen e objekteve të tij të lashta. Nga frika se mund te humbiste antikitetet e saj nenujore, Greqia ndaloi zhytjet, me perjashtim te disa vendeve. Edhe sot, zhytja është e ndaluar në çdo anije ose aeroplan, të ndërtuar më shumë se 50 vjet më parë, pavarësisht se kur u mbyt.
Shqipëria po shkon drejt një qasje më të balancuar
“Do të thosha se në të ardhmen e afërt rrënojat e lashta duhet të jenë të hapura për studiuesit dhe hulumtimet,” – tha Tare, i cili vuri në dukje se vendi ka humbur edhe një pjesë të trashëgimisë së saj nënujore për plaçkitje gjatë 20 viteve të fundit. Ai vlerësoi se me aksesin në rrënojat më moderne nga Lufta e Parë Botërore ose Lufta e Dytë Botërore, zhytja mund të rritej si aktivitet në Shqipëri në pesë vitet e ardhshme.
Fondacioni Detar RPM, në bashkëpunim me agjencinë bregdetare, ka hartëzuar shtratin e detit përgjatë një të tretës së bregdetit shqiptar, nga Saranda afër kufirit grek me atë të Vlorës. Duke përdorur një kombinim të pajisjeve të zhytësve dhe pajisjeve të teknologjisë së lartë, duke përfshirë sonar dhe një automjet nënujor të drejtuar në distancë, ose ROV, anija e saj kërkimore ka zbuluar gati 40 anije. “Deri tani RPM ka dokumentuar rreth shekullit të 3-të dhe 4-t para erës sonë, deri në Luftën e Parë Botërore dhe mbytjet bashkëkohore të Luftës së Dytë Botërore”, tha Smith. “Pra, ne kemi një gamë mjaft të madhe prej ndoshta 2,500 vjetësh, me burime kulturore prej 2,300 vjetësh në bregdetin shqiptar, të cilat në të vërtetë kanë qenë të paeksploruara”.
Njëri prej tyre është grumbulli i ngushtë i anforave pranë bregut. I njohur si Rrënoja e Jonit, ishte një anije tregtare që vlerësohej të kishte rreth katër anëtarë të ekuipazhit dhe një ngarkesë me kryesisht anfora të Afrikës. “Fakti që qeramika ishte afrikano-veriore është me të vërtetë i rëndësishëm sepse tregon lidhjet tregtare midis Adriatikut dhe bregut të Afrikës veriore”, tha arkeologu nënujor Mateusz Polakowski, i cili ka punuar me RPM.
Peshqit e vegjël dalin nga qafat e kanave, të cilat me kalimin e kohës janë njehsuar në shtratin e detit. Vendi nuk është gërmuar dhe arkeologët besojnë se disa shtresa të anforave, si dhe trupi i anijes mund të qëndrojnë ende të paprekura nën shtratin e detit. “Shumë nga këto rrënoja janë shumë të rëndësishme si thesare të trashëgimisë kombëtare”, tha Polakowski. “Po aq sa janë të rëndësishme biologjia e saj, shkëmbinjtë nënujorë dhe popullata e peshqve, unë mendoj se këto anije të mbytura jo vetëm që bëhen shkëmbinj artificiale, por gjithashtu futin një ndjenjë të identitetit kulturor, trashëgimisë kulturore”. “Shqipëria shtrihet në një pikë strategjike në hyrje të detit Adriatik dhe përgjatë rrugëve të lashta tregtare nga Italia në gadishullin e Ballkanit.Mbetet shumë për tu eksploruar”, tha Polakowski. “Ata kanë rreth 200 milje bregdetare këtu”, tha Smith, ekologjist detar. “Edhe pse ndihemi sikur e kemi siguruar një sasi të madhe të saj … gjithnjë ka më shumë për t’u zbuluar”.
(m.k/BalkanWeb)
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
