Në dritën e shqetësimeve në rritje për shëndetin mendor të përkeqësuar nga pandemia, ekspertët po kërkojnë një ndryshim paradigme në qasjen ndaj kujdesit për shëndetin mendor. Mbrojtësit, duke përfshirë Organizatën Botërore të Shëndetësisë (OBSH), argumentojnë për largimin nga modeli biologjik mbizotërues dhe përqafimin e një paradigme sociale/psikologjike.
Një raport i kohëve të fundit thekson nevojën urgjente për të trajtuar shkaqet rrënjësore të çështjeve të shëndetit mendor në vend që të mbështetemi vetëm në ndërhyrjet biomjekësore. Në vitin 2014, OBSH theksoi kufizimet e modelit ekzistues të kujdesit për shëndetin mendor, duke vënë në dukje mbitheksimin e ndërhyrjeve biomjekësore si medikamentet psikotrope dhe masat jo konsensuale. Raporti theksoi neglizhencën e parakushteve kritike për shëndetin e dobët mendor, si dhuna, shpërbërja sociale, disavantazhet sistematike socio-ekonomike dhe kushtet e pafavorshme në vendet e punës dhe shkollat. Ai bëri thirrje për një qasje gjithëpërfshirëse, të informuar shoqërisht, që merr në konsideratë kontekstin dhe marrëdhëniet më të gjera që ndikojnë në mirëqenien mendore.
Pavarësisht thirrjes së OBSH-së për një ndryshim paradigme, peizazhi i kujdesit për shëndetin mendor mbetet i dominuar nga entitete të fuqishme të përkushtuara ndaj modelit biologjik/mjekësor.
Psikiatria, kompanitë farmaceutike, Instituti Kombëtar i Shëndetit Mendor (NIMH), mjekët e kujdesit parësor dhe kompanitë e sigurimeve vazhdojnë t’i rezistojnë një ndryshimi thelbësor në qasjen e tyre, të nxitur si nga ideologjia ashtu edhe nga interesat ekonomike.
Mjekët e kujdesit parësor, të konsideruar si vija e parë e kujdesit shëndetësor, luajnë një rol kyç në formësimin e praktikave të shëndetit mendor. Aktualisht në përputhje me orientimin biologjik/mjekësor, ata shpesh përshkruajnë barna psikiatrike bazuar në besimin në themelet biologjike të çrregullimeve mendore.
Largohuni nga modeli biomjekësor për një shëndet më të mirë mendor
Paradigma mbizotëruese, e rrënjosur në metodën shkencore, ka parë sukses të konsiderueshëm në trajtimin e sëmundjeve fizike. Megjithatë, e njëjta qasje nuk ka dhënë rezultate të krahasueshme në shëndetin mendor. Pandemia, me fokusin e saj të shtuar në çështjet e shëndetit mendor, ka nxjerrë në pah kufizimet e modelit biomjekësor.
Masat e izolimit social, jetike për frenimin e përhapjes së COVID-19, përkeqësuan pa dashje shëndetin mendor, duke theksuar nevojën për një zgjidhje psikologjike.
Thirrja për një ndryshim paradigme mbështetet nga mungesa e provave biologjike për shumicën e çrregullimeve mendore. Pavarësisht dekadave të kërkimit dhe financimit të konsiderueshëm, psikiatria ka dështuar të identifikojë shkaqet e qëndrueshme biologjike për çështjet e zakonshme të shëndetit mendor si depresioni dhe ankthi. Kritikët argumentojnë se justifikimi shkencor për modelin aktual është i dyshimtë dhe se studiuesit përgjegjës kanë dalë vazhdimisht duarbosh në kërkimin e tyre për shpjegime biologjike.
Të dhënat shkencore zbulojnë gjithashtu raste të keqpërdorimeve në raportimin e rezultateve që supozohet se mbështesin modelin biologjik/mjekësor.
Studimet e cituara si prova për efektivitetin e barnave psikiatrike janë përballur me shqyrtim, me akuza për të dhëna të manipuluara dhe raportime mashtruese. Shkëputja midis rezultateve pozitive të raportuara dhe rezultateve aktuale ngre shqetësime në lidhje me besueshmërinë e bazës shkencore për praktikat aktuale të shëndetit mendor. Në të kundërt, psikologjia e sjelljes ofron një paradigmë sociale/psikologjike të vërtetuar empirikisht për të kuptuar dhe trajtuar çrregullimet mendore.
Studiuesit theksojnë se sjellja njerëzore është kryesisht produkt i të mësuarit, duke sfiduar nocionin e çrregullimeve mendore si thjesht biologjike. Parimet e kushtëzimit klasik, kushtëzimit operant dhe të mësuarit vëzhgues kanë ofruar njohuri për përvetësimin, mirëmbajtjen dhe trajtimin e sjelljeve jofunksionale.
Ndërsa paradigma e sjelljes mund të mos jetë aq e avancuar sa homologu i saj biologjik, ajo ofron një rrugë të respektueshme shkencërisht përpara. Efektiviteti i trajtimeve të sjelljes, i bazuar në shkencën e vërtetuar sociale/psikologjike, është demonstruar në kushte si depresioni dhe çrregullimet e ankthit. Mbrojtësit argumentojnë se përqafimi i një modeli social/psikologjik mund të çojë në ndërhyrje më të suksesshme dhe të përshtatura për çështjet e shëndetit mendor. Ndërsa thirrjet për një ndryshim paradigme fitojnë tërheqje, zërat nga jashtë komunitetit të shëndetit mendor, duke përfshirë ekonomistë dhe studiues të sjelljes, mbështesin idenë se trauma dhe faktorët social kontribuojnë ndjeshëm në çrregullimet mendore.
Studimet e fundit që tregojnë përfitimet e ndërhyrjeve të sjelljes në parandalimin e depresionit nënvizojnë më tej potencialin e një qasjeje sociale/psikologjike. Ndërsa ekzistojnë sfida në sfidimin e modelit të rrënjosur biomjekësor, avokatët besojnë se një zhvendosje e bazuar në prova drejt një paradigme sociale/psikologjike është thelbësore për përmirësimin e rezultateve të shëndetit mendor.
Ndërsa ligjërimi vazhdon, nevoja për një qasje më gjithëpërfshirëse dhe të informuar shoqërore të kujdesit për shëndetin mendor bëhet gjithnjë e më e dukshme.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
