Përveçse e rrethon veten me hajmali me të cilat të largosh syrin e keq, ‘fati’ i vërtetë është vetëm brenda nesh.
Fati, një fenomen që i ka magjepsur qeniet njerëzore që nga koha e papërcaktuar, shpesh i atribuohet rastësisë, fatit ose forcave të mbinatyrshme. Por, a ka diçka më shumë prapa këtij fenomeni të dyshuar sesa rastësia e pastër? A mund të fshihet një shpjegim racional dhe empirik pas misterit? Me pak fjalë, a ka një shkencë të “fatit”?
Gjatë gjithë historisë, qeniet njerëzore kanë eksperimentuar me mënyra të ndryshme për të nxitur fatin e mirë dhe, ç’është më e rëndësishmja, për të shmangur fatkeqësitë. Disa shembuj të zakonshëm se si përpjekja për të tërhequr fatin përfshijnë sjelljen e sharmeve fatlume, bërjen e dëshirave në qerpikët e rënë ose fryrjen e qirinjve të një torte ditëlindjeje. Në të njëjtën kohë, veprimet e ndërmarra për të shmangur fatin e keq përfshijnë trokitjen në një copë druri dhe hedhjen e kripës mbi një shpatull.
Përveç kësaj, disa njerëz shmangin rrethanat që sjellin fat të keq, si kalimi poshtë shkallëve ose nevoja për t’u marrë me numrin 13. Ndoshta keni një ritual të veçantë që mendoni se ju ofron njëfarë mbrojtjeje nga fati i keq ose nxit suksesin në jetën tuaj. Nëse po, nuk je vetëm dhe kërkimet sugjerojnë se besëtytni të tilla mund të kenë një qëllim psikologjik.
Disa shkencëtarë besojnë se sjelljet besëtytnore mund të luajnë një rol evolucionar. Për shembull, një person vesh një palë të brendshme të veçanta ditën kur mori një rezultat të mirë në një ndeshje, pastaj i vesh ato çdo herë dhe ndoshta as nuk i lan ato (duket se kjo është një gjë). Në këtë rast, akti i mbajtjes së të njëjtave mbathje është një përpjekje për të kontrolluar fatin dhe për të zgjatur një sërë suksesesh.
Por, a ndihmon vërtet ky lloj mendimi besëtytni? Epo, nuk është e qartë. Në vitin 2010, studiuesit vërejtën studentët duke vënë një top golfi. Gjysma e pjesëmarrësve u informuan se topi ishte “me fat”. Ata që mendonin se kishin një top me fat ishin më të mirë në rezultate se ata që u thanë se kishin një top normal dhe të pafat.
Ky studim u vlerësua nga mediat, por fatkeqësisht përpjekjet për të riprodhuar rezultatet e tij dështuan. Megjithatë, hulumtimet kanë treguar se aktivizimi i një besimi besëtytni mund të rrisë besimin dhe kështu të përmirësojë performancën.
Disa njerëz janë thjesht më me fat se të tjerët, apo jo? E pra, kjo mund të jetë rezultat i mënyrës së tyre të të menduarit dhe qëndrimit, në vend se një aspekt i veçantë i qenies së tyre. Sipas Richard Wiseman, një profesionist psikologjie nëUniversitetin e Hertfordshire, Angli, i cili ka eksploruar faktorët që e bëjnë një person me fat ose të pafat në dekadat e fundit, njerëzit me fat demonstrojnë katër parime që duket se përmirësojnë fatin e tyre.
E para është hapja ndaj mundësive. Njerëzit me fat, janë «në gjendje të krijojnë, të vënë re dhe të veprojnë sipas mundësive të rastësishme», të cilat mund t’i bëjnë duke «rrjetëzuar, adoptuar një qëndrim të qetë ndaj jetës dhe duke u hapur ndaj përvojave të reja». Njerëzit me fat gjithashtu tregojnë një aftësi për të dëgjuar dhe besuar instinktet dhe intuitën e tyre. Ata e zgjerojnë këtë mendjehollësi, thonë ekspertët, duke medituar dhe pastruar mendjen nga mendimet e tjera.
Një faktor tjetër që njerëzit me fat priren të tregojnë është besimi optimist në të ardhmen. «Këto shpresa bëhen profeci vetëpërmbushëse duke ndihmuar njerëzit me fat të ngulmojnë përballë dështimit dhe të modelojnë pozitivisht marrëdhëniet e tyre me të tjerët.» Së fundi, njerëzit me fat ekthejnë fatin e keq në fat duke imagjinuar spontanisht se si gjërat mund të ishin përkeqësuar dhe duke marrë nën kontroll situatën.
Pra, edhe pse nuk ia vlen të shqetësohemi shumë për thyerjen e një pasqyre apo për të parë një mace të zezë, fati luan një rol në jetën tonë dhe sa më shumë ta kuptojmë atë, aq më mirë jemi të pajisur jo vetëm për të maksimizuar fatin tonë, por edhe për të menduar se si të krijojmë një shoqëri më të barabartë.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
