Pse shikojmë Reality? A mund t’i konsiderojmë ato eksperimente shkencore? Cilët janë paraardhësit historikë të Big Brother? Reality TV nën lenten zmadhuese.
Big Brother është reality show televiziv më i njohur dhe më jetëgjatë. Është transmetuar që nga viti 2000 dhe që atëherë ka pasur një sërë edicionesh në të gjithë botën: nga Shqipëria në Hungari, përfshirë Italinë.
Në një qasje të publikuar në agjencinë e lajmeve Focus, Big Brother konsiderohet pak (shumë) emision, pak eksperiment social, bazohet në ndërveprimin e një grupi njerëzish, të mbyllur në një shtëpi dhe të filmuar nga kamerat 24 orë në ditë. Publiku vendos fituesin përmes televotimit, duke zgjedhur herë pas here mes konkurrentëve të nominuar nga “qiramarrësit” e tjerë.
Një mekanizëm eliminimi i cili, më shumë se protagonisti i Big Brother i filmit 1984 të George Orwell, nga i cili ka marrë emrin, ndjek komplotin e 10 indianëve të vegjël të Agatha Christie: dhjetë njerëz që janë të huaj me njëri-tjetrin ftohen të qëndrojnë në një ishull, ku ata ekzekutohen nga një vrasës misterioz, një nga një me përpikmëri makabre. Dhe duket se pikërisht ky ka qenë frymëzimi i autorëve. Por ajo letrare nuk është i vetmi kuriozitet…
1.Paraardhësit – Reality show-t me ekspozimin e jetës së përditshme të konkurrentëve në sytë e publikut nuk kanë lindur me TV, por kanë një paraardhës në kopshtet zoologjike njerëzore, në modë që nga gjysma e dytë e shekullit të 19-të. Në atë kohë, ajo që tërhoqi miliona vizitorë, kureshtarë për të vëzhguar “jetën e gjallë”, ishte ekspozita e popullatave ekzotike si samoanët apo nubianët dhe jo ajo e individëve fqinjë. Dhe ishte një sukses i tillë që midis 1877 dhe 1912, rreth 30 ekspozita etnologjike u mbajtën vetëm në Jardin zoologique d’acclimatation në Paris. Nuk është rastësi që në SHBA, ku Big Brother ndiqet ende nga miliona shikues, autorët shpeshherë e kanë cilësuar shfaqjen si “kopshti zoologjik njerëzor” (treguar nga producentja Allison Grodner).
2.I pari në TV – Në një vendstrehim antiatomik 13 persona duhet të mbijetojnë për 10 ditë, pavarësisht vështirësive të shkaktuara nga temperaturat e larta, një dietë e varfër dhe shtretër të pakëndshëm. Një variant i ishullit të të famshmëve? Jo, një eksperiment shkencor, i kryer në vitin 1974 nga dy psikologë amerikanë (William Griffitt dhe Russell Veitch), për të studiuar dinamikën midis individëve të mbyllur dhe në kushte ekstreme. Reality show i parë në historinë televizive, Expedition Robinson, i ngjante shumë atij eksperimenti.
Ajo u zhvillua në Suedi, në vitin 1997: 16 konkurrentët duhej të mbijetonin në situata të vështira. Në vitin 1999, duke u frymëzuar nga kërkimi i Biosferës 2 (një sferë e izoluar në të cilën 8 shkencëtarë kishin jetuar në shkretëtirën e Arizonës), Big Brother lindi në Holandë, një emër i marrë nga romani 1984 nga George Orwell.
3.Pse shfaqjet Reality janë të suksesshme? – Peter Collett, studiues psikologjie në Oksford (dhe konsulent i prodhimit të shfaqjes) shpjegoi se “për shikuesit, tërheqja kryesore e programit është se ai ofron afërsi të paparë me jetën e njerëzve të tjerë. Për më tepër, ajo që i magjeps njerëzit në shtëpi […] është se ata mund të na befasojnë. Ata janë një kaleidoskop imazhesh që ndryshon vazhdimisht dhe kjo na kthen në detektivë me kohë të pjesshme. Ne jemi të magjepsur nga njerëzit e tjerë dhe motivimet e tyre”.
4.Spontane apo e ndërtuar? – “Në edicionet e para të reality show-ve”, thotë Armando Fumagalli, drejtor i masterit për shkrime artistike në Universitetin Katolik të Milanos, “episodet fillestare nuk funksionuan; Kështu produksioni vendosi të “rrëfejë” historitë me një përdorim joshës të redaktimit.” Prandaj, gjatë lidhjeve të përditshme shohim vetëm klipet më interesante të jetës së “të burgosurve”, të porositura nga autorët për t’u dhënë atyre pamjen e një historie.
“Çdo episod” vazhdon Fumagalli “është redaktuar sipas logjikës së telenovelave, prej të cilave vijnë shumë autorë. Kjo do të thotë, ndërtohen linja të sakta narrative dhe pika pezullimi, dhe disa personazheve u jepet rëndësi përmes pamjeve të afërta.” Personazhet, me emocionet e tyre, janë përbërësi sekret i “recetës” së realitetit. Kjo është arsyeja pse ato janë zgjedhur me kujdes.
5.Për dashurinë ndaj shkencës – Megjithëse nuk mund të përkufizohet si një eksperiment shkencor në kuptimin e ngushtë (ai nuk është i ripërsëritshëm dhe, siç e kemi parë, është i njollosur nga ndërhyrja e vazhdueshme e autorëve dhe prodhimi), zhanri i reality show mund të jetë i dobishëm për shkencën. Tre studiues ndërkombëtarë përdorën anglishten e Big Brother për të shqyrtuar se si ndryshojnë thekset pasi ndryshon intensiteti i ndërveprimeve shoqërore që kemi.
6.Narcizmi (i shikuesit) – Ata që shikojnë shumë reality show kanë më shumë gjasa të jenë narcisistë. Ky është përfundimi i një studimi të kryer në rreth 600 njerëz në Universitetin e Ohajos (SHBA). “Ka njerëz me prirje narcisiste që kërkojnë personazhe të ngjashëm me veten e tyre – shpjegon Ted Dickinson, një nga autorët e studimit – ndërsa të tjerë që shikojnë shfaqje realiteti e shohin narcisizmin si sjellje normale dhe fillojnë të veprojnë në një mënyrë më narcisiste”. Por një paralajmërim është në rregull: studimi mori në konsideratë vetëm spektatorët me një moshë mesatare 20 vjeç, një moshë në të cilën narcisizmi është më i përhapur se ai i të rriturve.
7.Rekordi – Vendi që ka parë më shumë edicione të Big Brother është Spanja (18 edicione në 17 vjet). Pasuar nga Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar, Italia dhe India. Libri i Rekordeve Guinness ia atribuon rekordin për transmetimin më të gjatë të drejtpërdrejtë në historinë e TV edicionit holandez të Big Brother: edicioni i pestë zgjati gjithsej 8763 orë, nga 2 mars 2004 deri më 1 mars 2005.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
