E pabesueshme, por e vërtetë: atomet në trupat tanë udhëtuan përtej Rrugës së Qumështit në rrymat kozmike, përpara se të ktheheshin për të formuar yje, planetë dhe… veten tonë.
A e dini se shumica e atomeve në trupin tonë kanë kaluar ndoshta miliona vjet jashtë Rrugës së Qumështit, duke udhëtuar në një lloj “rripi transporti kozmik”? Kjo është ajo që del nga një studim i ri i publikuar në The Astrophysical Journal Letters, i cili ripërcakton lidhjen e thellë mes nesh dhe universit.
Udhëtimi galaktik i hekurit dhe oksigjenit
Elementet themelore të jetës, si karboni, oksigjeni dhe hekuri, janë farkëtuar në zemrat e yjeve nëpërmjet shkrirjes bërthamore ose gjenerohen gjatë shpërthimeve gjigante të supernovës. Në këto raste, materiali yjor shpërndahet në hapësirën ndëryjore, ku kondensohet në re gjigante që u japin jetë yjeve të rinj, planetëve dhe, në raste të rralla si i yni, qenieve të gjalla.
Deri pak vite më parë, këto atome mendohej se qëndronin brenda galaktikës së tyre të origjinës. Por në vitin 2011 u zbulua se supernovat mund të nxjerrin disa elementë më të rëndë, të tillë si oksigjeni dhe hekuri, nga galaktika, duke i shtyrë ato në mjedisin circumgalaktik, një lloj rryme kozmike që rrethon galaktikat. Në një proces ciklik, këta atome mund të kthehen më pas në galaktikën e tyre, duke marrë pjesë në formimin e sistemeve të reja yjore.
Zbulimi i ri: karboni është gjithashtu… ndërgalaktik!
Studimi i fundit i shtoi një pjesë themelore kësaj historie. Duke përdorur të dhënat nga spektrografi i Origjinës Kozmike të Teleskopit Hapësinor Hubble, studiuesit kanë zbuluar se karboni, elementi kryesor i jetës, mund të hidhet gjithashtu nga galaktikat dhe të udhëtojë deri në 400,000 vite dritë larg – një distancë katër herë më e madhe se diametri i Rrugës së Qumështit. Është hera e parë që një element i tillë i lehtë është treguar të jetë në gjendje të riciklohet përmes mjedisit circumgalaktik.
Sipas Jessica Werk, astrofizikane në Universitetin e Uashingtonit dhe bashkëautore e studimit, kjo nënkupton se karboni në trupin tonë pothuajse me siguri ka kaluar një pjesë të ekzistencës së tij jashtë Rrugës së Qumështit. Dhe duke qenë se elementë si oksigjeni dhe hekuri gjithashtu ndjekin rrugë të ngjashme, ka të ngjarë që shumica e atomeve që përbëjnë trupin tonë të kenë pasur një të kaluar ndërgalaktike.
Mediumi circumgalaktik: një stacion kozmik
Mediumi circumgalaktik përshkruhet si një lloj “stacioni kozmik treni” , ku materiali shtyhet vazhdimisht nga galaktika dhe më pas tërhiqet përsëri në të. Ky proces është thelbësor për riciklimin e “pluhurit yjor” dhe mbajtjen e formimit të yjeve të rinj. Samantha Garza, bashkautore e studimit, shpjegon: “Nëse cikli i dëbimit dhe riintegrimit të materialit ruhet, ka karburant të mjaftueshëm për të vazhduar formimin e yjeve të rinj.” Ky riciklim është thelbësor për evolucionin e galaktikave, por të kuptuarit se si dhe kur mbarojnë këto rryma do të jetë çelësi për të kuptuar se si galaktikat “vdesin”.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
