Zgjedhjet e fundit të 11 majit në Shqipëri u zhvilluan nën hijen e një realiteti që ka kohë që nuk është më demokratik në kuptimin e plotë të fjalës. Fitorja e radhës e pushtetit ekzistues, edhe pse e paketuar me gjuhë ligjore dhe formale, nuk mund të fshehë plagët e thella që po çojnë vendin drejt zbrazjes demografike, apatisë sociale dhe rënies institucionale.
Sipas raportit të fundit të Eurostat dhe Institutit të Statistikave në Shqipëri (INSTAT), në vitin 2024 u larguan mbi 46 mijë shqiptarë – shumica të moshës së re, me arsim të mesëm ose të lartë. Kjo nuk është thjesht një lëvizje migratore, por një “referendum i heshtur” kundër mënyrës se si funksionon sistemi. Kur mbi 1/3 e popullsisë ka braktisur territorin që nga vitet ’90 dhe largimi vazhdon, nuk është më fjala për dështim ekonomik, por për një rrënim të thellë të strukturës psikologjike kolektive.
Sociologët dhe psikologët e shohin këtë si një gjendje të lodhjes kolektive, ku njerëzit nuk protestojnë më, jo sepse janë të kënaqur, por sepse janë të dorëzuar. Quhet apatia sociale – kur individi e ka humbur besimin se veprimi i tij ka ndonjë peshë. Në këtë gjendje, pjesëmarrja politike bëhet vetëm simbolike, pjesëmarrja në debat shoqëror shuhet, ndërsa vetmia dhe vetëmbrojtja bëhen mekanizmat mbijetues të qytetarit.
Institucionet nuk arrijnë të jenë më garanci për askënd. Sipas raportit të fundit të Freedom House për vitin 2024, Shqipëria renditet si një “regjim hibrid”, ku qeverisja ka elementë formalë demokratikë, por me përqendrim të pushtetit në duar të pakta, kontroll mbi median dhe mungesë të ndarjes reale të pushteteve. Në një ambient të tillë, çfarëdo që quhet “zgjedhje” është më shumë një ritual legjitimiteti, sesa një shprehje reale e vullnetit qytetar.
Ekonomia shqiptare, ndonëse shënoi një rritje të PBB-së me 3.4% në vitin 2024, sipas Bankës Botërore, vazhdon të karakterizohet nga pabarazi të theksuara, nga një sektor informal i pakontrolluar dhe nga një varësi e fortë ndaj remitancave. Kjo gjeneron jo zhvillim të qëndrueshëm, por një lloj ekonomie të fragmentuar, ku forcohet klientelizmi dhe varfërohet klasa e mesme – pjesa më e rëndësishme për stabilitetin afatgjatë të një shoqërie.
Ndërkaq, sundimi i ligjit mbetet i dobët. Raporti i Komisionit Evropian për Shqipërinë (2024) thekson se “kapja e institucioneve publike mbetet shqetësim madhor”, ndërsa perceptimi i publikut për drejtësinë vazhdon të jetë jashtëzakonisht i ulët. Në këtë kontekst, drejtësia shndërrohet në një mjet për të përforcuar pushtetin ekzistues dhe jo për ta kufizuar atë.
Media është në krizë. Shqipëria u rendit në vendin e 96-të në botë për lirinë e shtypit në vitin 2024, sipas Reporterëve pa Kufij. Gazetarët janë gjithnjë e më shpesh nën presion ekonomik, ligjor dhe fizik, ndërsa platformat publike janë të mbushura me zëra të kontrolluar, reklama politike dhe mungesë të zërit kritik.
Ky realitet nuk është më çështje partie apo ideologjie – por një rrezik i drejtpërdrejtë për mirëqenien mendore, shëndetin kolektiv dhe të ardhmen njerëzore të një populli të tërë. Të mençurit e vendit, ata që lexojnë, analizojnë, studiojnë dhe nuk i përkasin klaneve politike, e kuptojnë më mirë se kushdo çfarë po ndodh: kemi një territor që po boshatiset nga truri, nga guximi dhe nga dija, ndërsa po mbushet me heshtje dhe përulje të rreme.
Ajo që mungon nuk është thjesht një alternativë politike, por një sistem që e vendos dinjitetin njerëzor në qendër të vendimmarrjes. Nuk kërkohet më një rotacion pushteti, por një rikthim i kuptimit të vetë demokracisë – ku qytetari është faktor dhe jo spektator, bashkëkrijues dhe jo viktimë.
Ky vend nuk ka nevojë për më shumë fjalë, por për më shumë ndërgjegjësim. Dhe ndërgjegjësimi nuk nis nga pushteti, por nga individi që guxon të shohë, të analizojë dhe të mos pranojë më të jetojë në gënjeshtër kolektive.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
