Koncepti është sigurisht shumë i gjerë, aq sa në ditët e sotme nuk ka një përkufizim të njëanshëm dhe të pranuar botërisht. Inteligjenca shpesh njihet në shoqëri si një tipar dallues i një personi, i cili është pak a shumë i pajisur me të kur krahasohet me një tjetër. Disa kërkime shkencore të bëra në universitete të ndryshme në mbarë botën duket se konfirmojnë se ka disa sjellje, shenja dhe karakteristika fizike që duket se lidhen me inteligjencën.
Termi rrjedh nga latinishtja intelligentsia, me prejardhje nga intelligĕre, ose “të kuptosh”. Në përgjithësi, nënkuptojmë një kompleks aftësish psikike dhe mendore që lejojnë individin të mendojë, të kuptojë ose të shpjegojë fakte ose veprime dhe të zhvillojë modele abstrakte të realitetit. Në psikologjinë njerëzore ka shumë teori për inteligjencën. Sipas Charles Spearman, ai është një aftësi e zakonshme adaptive e individit, si dhe faktori bazë i aktiviteteve intelektuale në njerëzimin.
Si mendojnë njerëzit shumë inteligjentë?
Duhet të pranoj se kjo pyetje më magjeps shumë. Konkretisht, përgjigja më intereson jo shumë për kuriozitet të thjeshtë, por sepse fsheh një pyetje të dytë, akoma më interesante. A mund të përmirësohem në mënyrë drastike veten time duke menduar si një person “super inteligjent”? Le të fillojmë nga bazat: cila është baza e inteligjencës? Shikoni këtë grup numrash dhe shkronjash:
knsxoi543y77778efh8rfv097777d
j39e8389f7777lmjbh8ihrz7777
A vini re ndonjë gjë të çuditshme?
knsxoi543y77778efh8rfv097777
39e8389f7777lmjbh8ihrz>7777
Saktësisht çdo 10 shkronja dhe numra të rastësishëm, numri “7” përsëritet katër herë (modeli “7777”). Ajo që truri juaj bëri për të njohur këtë model brenda një grupi numrash dhe shifrash në dukje të rastësishme quhet “njohja e modelit”. Për ata që nuk e njohin këtë terminologji të përdorur zakonisht në fushën e IT-së, njohja e modelit nuk është gjë tjetër veçse identifikimi, brenda të dhënave “të papërpunuara”, të modeleve/modeleve që mund të përsëriten.
Nga pikëpamja e evolucionit të specieve, njohja e modeleve na ka bërë ne njerëzit të aftë për të mbijetuar dhe zhvilluar në mënyrë më efikase se kafshët/organizmat e tjera. Pra, ne dimë ta bëjmë mirë këtë, por ka nga ne që mund ta bëjnë më mirë.
Çfarë lidhje ka njohja e modelit me inteligjencën?
“Njohja e modelit është thelbi i inteligjencës njerëzore.” -Ray Kurzweil. Për Ray Kurzweil, i cili për rekord është ai që (ndër shumë gjëra të tjera) shpiku skanerin, inteligjenca i atribuohet kryesisht aftësisë sonë për të njohur modelet. Pra, ne jemi pak a shumë inteligjentë në varësi të asaj se sa mirë e bëjmë këtë punë. Në fakt, njerëzit me një IQ të lartë nuk janë “mbledhës” të thjeshtë faktesh dhe njohurish të përgjithshme, por zhvillojnë një kuptim të thellë të koncepteve.
Çfarë do të thotë?
Para së gjithash, njerëzit inteligjentë NUK i mësojnë përmendësh gjërat. Ata me një IQ të lartë janë të mirë në lidhjen e ideve dhe krijimin e konstruksioneve mendore midis informacioneve që mund të duken të parëndësishme ose që i përkasin konteksteve të tjera. Pastaj këta “gjeni” gjejnë lehtësisht modele midis të dhënave të papërpunuara dhe i lidhin ato së bashku. E thënë thjesht: ata njohin dhe lidhin modele.
Si të stërvitni inteligjencën?
Le të kthehemi te pyetja kryesore: a mund ta përmirësoj veten në mënyrë drastike duke menduar si një person “super inteligjent”? E sigurt! Këtu është një udhëzues i vogël që mund të jetë shumë i dobishëm nëse keni nevojë të mësoni gjëra të reja dhe të përmirësoni çdo situatë me të cilën ndërveproni në baza ditore.
1.Filloni të vini re modelet në çdo kontekst
Përballë ngjarjeve rreth jush, detyrojeni veten të dalloni modelin themelor. Nëse lexoni një libër, gjithmonë përpiquni ta përmblidhni një kapitull me pak fjalë. Kur të keni mbaruar, provoni të modeloni konceptet në letër. Gjithmonë përpiquni të thjeshtoni sa më shumë që të jetë e mundur. Pastaj shkoni edhe më thellë: a kanë librat që lexoni një strukturë të ngjashme? Nëse po, cili?
Nëse jeni duke parë një film që ju pëlqen, kushtojini vëmendje sekuencës së ngjarjeve: është e mundur që ai të fshehë një model. Një strukturë tipike e përsëritur, për shembull, është “udhëtimi i heroit”.
2.Ai e do “konfuzionin” fillestar
Është e rëndësishme të reflektoni për një pikë: kur po përpiqeni të gjeni një model, hapi i parë është konfuzioni. Është normale të ngatërrohemi tani, sepse truri ynë po kërkon strukturë mes një deti informacioni të parëndësishëm.
Gjëja më e keqe që mund të bëni është të thoni se gjëja për të cilën po arsyetoni është e pamundur të studiohet/mësohet dhe nuk ka një model të qartë. Absolutisht nuk duhet të hiqni dorë dhe të vazhdoni në memorizimin e koncepteve, sepse nuk keni mundur të gjeni ende një model. Ka vetëm një rrugë përpara: mendoni dhe përpiquni të ekspozoni veten ndaj sa më shumë variacioneve/shpjegimeve cilësore të konceptit ose ngjarjes që po analizoni. Do të ketë një moment kur të gjeni një “grep”. Do të jetë si një lloj klikimi mendor që do t’ju japë një mini-model të parë të mundshëm të gjithçkaje.
3.Përdor shpesh metafora dhe analogji
Pasi të kuptoni diçka në një mënyrë të përgjithshme, provoni të përdorni metafora ose analogji me situata të ngjashme që dini, por që janë pjesë e konteksteve të tjera. Kjo ju lejon të krijoni lidhje me zona të ndryshme të trurit tuaj dhe të vini në praktikë ato lidhje që ju thashë në fillim (lidhjet midis modeleve). “Like”, “lloji”, “e barabartë me” janë fjalët kyçe për t’u përdorur. Mund të filloni me një sërë pyetjesh të hapura si:
Kjo ide më kujton….?
Kjo ide përdoret në situata të jetës reale si…?
Çfarë fenomeni simulon kjo ide?
Merrni për shembull numrat kompleks: numrat më kanë kujtuar gjithmonë të ecja përgjatë një linje sikur të ishte një rrugë e drejtë. Falë numrave të plotë ju mund të ecni përpara dhe mbrapa në lidhje me një pikë fillestare (e cila është zero). Me numra komplekse, vija bëhet një katror që mund ta rrotulloni lirshëm, duke u rrotulluar rreth pikës së fillimit.
4.Pyetni modelin
Njerëzit shumë inteligjentë janë shumë të mirë në krijimin e modeleve dhe lidhjeve, por edhe në ndërprerjen e tyre nëse nuk funksionojnë dhe zbatohen siç duhet. Luani avokatin e djallit me idenë që sapo krijuat: analizoni implikimet, kufizimet dhe të metat e saj dhe ndryshoni gjithçka. Jini skeptik në maksimum.
Skepticizmi është i shëndetshëm kur zbatohet në kontekstin e duhur. Të jesh skeptik vetëm për hir të saj është marrëzi. Por për të arritur lidhje të fuqishme duhet të bësh shumë dhe të shkurtosh ato që nuk funksionojnë. Vetëm në këtë mënyrë mund ta bëni.
5.Ushtrimet aerobike janë gjithashtu të mira për trurin
Ecja për 30 minuta në ditë, 5 ditë në javë, për shembull, stimulon prodhimin e Bdnf (faktori neutrofik që rrjedh nga truri), një molekulë që nxit prodhimin e neuroneve dhe sinapsave të reja dhe përmirëson aftësitë e të mësuarit.
Aktivitete të tjera që funksionojnë mirë?
Studimi i një gjuhe të re, për shembull, jo vetëm që përmirëson IQ, por shtyn rrezikun e demencës senile mesatarisht me 5 vjet te njerëzit e ekspozuar. Ushqimi gjithashtu luan rolin e tij: dieta mesdhetare (e pasur me fruta, perime, peshk, vaj ulliri) përmirëson aftësitë e të mësuarit. Inteligjenca shpesh ka qenë e lidhur me korteksin anësor paraballor të trurit tonë, nëse kjo strukturë mbetet shumë aktive, atëherë kaq. A e dini se si të stërvitni korteksin paraballor anësor? Duke punuar me veten!
Pse duket se korteksi lateral paraballor luan një rol mbizotërues në inteligjencë? Për shkak se përmes kësaj strukture integrohen funksionet e ndryshme të trurit, në praktikë varet aftësia për të komunikuar në mënyrë efektive me pjesën tjetër të trurit. E dini kur dëgjoni “ pjesa ime iracionale dhe emocionale do të donte ta bënte këtë, por pjesa ime racionale e di se është e gabuar? Epo, kjo ndodh kur ka pak integrim midis neokorteksit dhe strukturave më stërgjyshore të trurit, ato që lidhen me shpërblimin e menjëhershëm. Nëse mendoni për këtë, gjithçka ka kuptim: çfarë kuptimi ka të jesh inteligjent nëse nuk mund ta përdorësh këtë aftësi për të përmirësuar cilësinë e jetës?
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
