Revolucioni Islamik i vitit 1979 solli ndryshime sizmike në Iran, dhe jo më pak për gratë. Një prej tyre ishte mbulesa, mënyra se si gratë visheshin dhe i mbanin flokët e tyre – Shah-u i vjetër, në vitet 1930, e ndaloi burkën dhe urdhëroi policinë të t’ua hiqte me forcë shamitë e kokës. Por në fillim të viteve 1980, autoritetet e reja islamike vendosën një kod të detyrueshëm të veshjes, i cili kërkonte që të gjitha gratë të mbanin hixhabin.
Ja disa imazhe që tregojnë se çfarë jete bënte gruaja iraniane para rregullave të institucionit klerik, dhe si ka ndryshuar që atëherë.
Studimi në Universitetin e Teheranit në vitin 1977: Ndërsa shumë gra ndiqnin arsimin e lartë në kohën e revolucionit, vitet e mëvonshme shënuan një rritje të ndjeshme të numrit të atyre që ndiqnin universitetin. Kjo pjesërisht, sepse autoritetet arritën të bindnin familjet konservatore që jetonin në zonat rurale për t’i lejuar vajzat e tyre të studionin larg shtëpisë. “Ata u përpoqën t’i ndalonin gratë të ndiqnin universitetin, por kishte një reagim të tillë që duhej t’i lejonin ato të ktheheshin”, thotë baroneshja Haleh Afshar, profesoreshë e studimeve të grave në Universitetin e Jorkut, i cili u ndërtua në Iran në vitet 1960. “Disa njerëz të arsimuar u larguan nga Irani, dhe autoritetet e kuptuan se për të drejtuar vendin kishte nevojë për të edukuar burra dhe gra”.
Dyqani Window në Teheran në 1976: Para revolucionit, shumë gra vishnin rroba të stilit perëndimor, duke përfshirë xhinse të ngushta, funde dhe këmishë me mëngë të shkurtra. “Këpucët nuk ndryshuan – dhe pasioni për to ishte tek të gjitha ne. Gratë në Iran nuk janë ndryshe nga pjesa tjetër e grave në botë, dhe të bësh Pazar është vetëm një mënyrë për gratë që të largohen çdo ditë nga stresi”, thotë Prof. Afshar.
Pikniku i së premtes në Teheran në 1976: Familjet dhe miqtë priren të mblidhen të premteve, ditë të cilat i takojnë fundjavës në Iran. “Piknikët janë një pjesë e rëndësishme e kulturës iraniane dhe janë shumë të popullarizuara në mesin e klasave të mesme. “Dallimi është se në ditët tona, burrat dhe gratë janë shumë më të vetëdijshëm dhe tregojnë më shumë përmbajtje në ndërveprimet e tyre,” thotë Prof Afshar.
Salloni i flokëve në Teheran, viti 1977: “Kjo është një skenë që nuk e prisnit ta shihnit në Iran – por edhe pas Revolucionit Islam, parukierët vazhdojnë të ekzistojnë”, thotë Prof Afshar. “Në ditët e sotme nuk do të shihni një burrë brenda parukerisë, dhe gratë do të dinë se si t’i mbulojnë flokët sapo të hyni. Disa njerëz mund të kenë gjithashtu sallone sekrete në shtëpitë e tyre ku burrat dhe gratë mund të përzihen”.
Truprojat rrethojnë shah-un në vitin 1971: Një grua e re i afrohet Shah Mohammad Reza Pahlavi (në të djathtë) në festën e madhe që shënon 2500 vjetorin e monarkisë persiane – ekstravaganca në event u gjykua gjerësisht nga kundërshtarët e krahut të majtë dhe klerikët. “Por këtë herë, shah-u nuk ishte aq i pëlqyer dhe disa besonin se ky imazh i tepruar mund të ketë ndikuar në ngjarjet që çojnë në revolucionin tetëvjeçar”, shpjegon Prof. Afshar.
Duke ecur në një rrugë me dëborë në Teheran në vitin 1976: “Ju nuk mund t’i ndaloni gratë që ecin nëpër rrugët e Iranit, por ju nuk mund ta shihni sot këtë – vathët e saj dhe grimi kaq i pastër në shfaqje”, thotë Prof Afshar. “Ekziston ky koncept i” mirësjelljes” në Iran – prandaj në ditët e sotme gratë në rrugë ka të ngjarë të veshin një pallto poshtë gjunjëve dhe një shall”.
Pas revolucionit
Femrat u mblodhën sërish kundër hixhabit në vitin 1979: Menjëherë pas marrjes së pushtetit, udhëheqësi i ri i Lartë i Iranit Ajatollah Ruhollah Khomeini nxori dekretin që të gjitha gratë duhet të mbanin shaminë – pa marrë parasysh fenë apo kombësinë. Më 8 mars – Dita Ndërkombëtare e Gruas – mijëra gra nga të gjitha sferat e jetës u kthyen në protestë kundër ligjit. Protesta jashtë ambasadës amerikane në Teheran në vitin 1979: Studentët revolucionarë morën dhjetëra personel të ambasadës amerikane ndërsa mijëra protestues anti-SHBA rrethonin kompleksin.
“Në këtë kohë ishte normale të shihja lloje të ndryshëm njerëzish me urrejtjen absolute ndaj Amerikës në Iran”, thotë Prof Afshar. “Amerikanët dhe britanikët kanë një histori të gjatë në Iran, kështu që mosbesimi i thellë i SHBA-së dhe Britanisë së Madhe shkon pas një rruge të gjatë”.
Familjet në ditën e faljes së të premtes në vitin 1980: “Lutjet e së premtes janë një kohë për njerëzit besimtarë apo mbështetës të autoriteteve islame që nuk duan të emërohen si disidentë për të dalë jashtë dhe për t’u bashkuar – është një moment solidariteti”, thotë Prof. Afshar. “Por ata më shumë janë në fushën e meshkujve. Gruaja nuk lejohet në të njëjtën dhomë me burrat – ato duhet të ulen në një zonë të veçantë lutjeje, larg burrave”.
Dyqani i veshjeve për martesë në Teheran në vitin 1986: “Veshjet për martesa janë të gjitha perëndimore – gratë iraniane në thelb do të veshin atë që dëshirojnë për aq kohë sa qëndrojnë prapa dyerve të mbyllura”, shpjegon Prof Afshar. “Dasmat dhe festat supozohet të jenë të ndara, prandaj nuk ka rëndësi se çfarë vishni nëse të pranishme janë vetëm mysafire femra. Por ka festa paksa më sensuale që ende vazhdojnë – disa njerëz marrin me qira roje për të ruajtur derën, të tjerët paguajnë policinë vendase për të mbikëqyrur vendin”.
Shëtitorja në Teheran në vitin 2005: Jo të gjitha gratë në Iran zgjedhin të veshin ferexhenë e zezë, një mantel që mbulon trupin nga koka deri te këmbët dhe lë vetëm fytyrën e ekspozuar. Disa preferojnë të veshin shalle dhe shami të lirshme. “Pyetja e vërtetë është se sa larg po e shtyni shallin tuaj? Gratë kanë veprimet e tyre të vogla të rezistencës dhe shpesh përpiqen sa më shumë që të zbulojnë pak më tepër portretin me shamitë e tyre”, thotë Prof Afshar.
Plazhi i Detit Kaspik në 2005: Femrat iraniane janë të ndaluara nga plazhi në publik. “Burrat dhe gratë nuk duhet të notojnë së bashku, por gjejnë një mënyrë për këtë, duke marrë me qira anije për t’i çuar larg në det, ku mund të notojnë krah për krah”, thotë Prof Afshar.
Pro hixhabit tubohet në Teheran në vitin 2006: Më shumë se 25 vjet pas revolucionit, gratë kundërshtuan linjat e ashpra institucionale, duke organizuar protesta kundër asaj që panë si dështimi i autoriteteve për të zbatuar ligjin e detyrueshëm të hixhabit. Këtu, të gjitha gratë janë të veshur me ferexhe të zeza, me përjashtim të një vajze të vogël.
Duke parë futboll nga një qendër tregtare në Teheran në vitin 2008: Edhe pse gratë nuk u ndaluan zyrtarisht nga shikimi i ndeshjeve të futbollit të meshkujve në Iran, shpesh ato refuzohen të hyjnë në stadiume, dhe disa prej tyre janë gjykuar dhe ndaluar. Para revolucionit, grave u lejohej të merrnin pjesë në evente sportive.
Përgatiti Orjona TRESA / Burimi: bbc.com
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
