Në një botë në dukje të mbushur me histori suksesi dhe arritje të dukshme, është e lehtë të biesh në grackën e të menduarit se suksesi është normë dhe dështimi është një anomali. Megjithatë, ky paragjykim njohës, i njohur si paragjykim i mbijetesës, mund të ndikojë në perceptimin tonë të realitetit dhe vendimet tona të përditshme.
Ne njerëzit e konsiderojmë veten qenie që përdorim arsyen në mënyrë të pacaktuar dhe të vazhdueshme në të gjitha fushat e zhvillimit tonë jetësor. Megjithatë, psikologjia ka treguar se ne jemi të ndikuar nga rrëfimet apo historitë që tregohen, pa pasur një njohje të thellë të situatës reale.
Cilat janë paragjykimet njohëse?
E thënë thjesht, këto janë modele sistematike të të menduarit që na ndihmojnë të marrim vendime shpejt dhe me pak përpjekje. Ato na ndihmojnë të përpunojmë sasinë e madhe të informacionit me të cilin përballemi, por ato prishin objektivitetin dhe saktësinë e zgjedhjeve tona.
Një studim i botuar në revistën Health & Society sugjeroi që për të ruajtur një imazh pozitiv për veten, njerëzit shpesh interpretojnë informacionin social në një mënyrë të pjesshme ose të njëanshme. Këto paragjykime njohëse mund të shtrembërojnë perceptimin tonë për realitetin dhe të ndikojnë në vendimmarrjen tonë në mënyrë të pandërgjegjshme.
Për shembull, në botën e investimeve, shumë njerëz besojnë se lëvizjet e mira të së kaluarës do të përsëriten gjithmonë në të ardhmen. Por meqenëse tregu është kompleks dhe në ndryshim, investitorët duhet të analizojnë me kujdes çdo situatë dhe të marrin vendime bazuar në të dhëna të forta dhe në kontekstin aktual. Mos u mbështetni vetëm në atë që ka funksionuar në të kaluarën.
Njohja dhe kuptimi i këtyre paragjykimeve është thelbësor për përmirësimin e cilësisë së të menduarit kritik dhe minimizimin e gabimeve në zgjedhjet personale dhe profesionale. Brenda tyre, ne do të analizojmë paragjykimet e mbijetesës për të parë se si ndikon tek ne dhe si mund t’i eliminojmë efektet e tij.
Çfarë është paragjykimi i mbijetesës?
Historitë e suksesit janë frymëzuese, por kjo nuk do të thotë se ka të ngjarë t’ju ndodhin.
Është një fenomen njohës që ndodh kur fokusohemi vetëm në rastet ose ngjarjet që kanë qenë të suksesshme ose qëndrojnë në vëmendjen tonë, duke injoruar ato që nuk kanë pasur. Kjo mund të çojë në një perceptim të shtrembëruar të realitetit, pasi ne priremi të mbivlerësojmë suksesin dhe të nënvlerësojmë dështimin për shkak të ekspozimit tonë selektiv ndaj rasteve të suksesshme. Ky paragjykim lind nga nevoja që qeniet njerëzore të vërtetojnë, pa kundërshtuar, historitë e suksesit që shohim ose tregohen. Qoftë përmes një marrëdhënieje të drejtpërdrejtë personale, leximit të librave apo përmes medias.
Ne jemi të njëanshëm për të nxjerrë në pah historitë e njerëzve që arrijnë qëllimet e tyre, veçanërisht kur ato kanë vlerë të lartë, pa bërë një analizë statistikore të probabilitetit të ndodhjes. Domethënë, ne i evidentojmë shumë rastet e suksesshme, por minimizojmë shumë të tjera që dështuan.
Pse ndodh ky fenomen?
Paragjykimi i mbijetesës ndodh për shkak të natyrës selektive të vëmendjes dhe kujtesës sonë. Truri ynë priret t’i kushtojë më shumë vëmendje dhe të kujtojë historitë e atyre që ia kanë dalë, pasi ata janë më të dukshëm dhe shpesh më të famshëm në shoqëri. Për shkak të kësaj, njerëzit shpesh nënvlerësojnë procesin dhe kontekstin në të cilin ndodhin këto situata.
Sipas hulumtimit nga Beyond the Project Horizon: Journal of the Center for Project Management Innovation, shumë profesionistë shpesh shikojnë projektet e kaluara që ishin shumë të suksesshme për të identifikuar modelet kryesore dhe për të përsëritur strategjinë. Megjithatë, rezultatet nuk janë gjithmonë siç priten sepse momenti nuk është më i njëjti.
Në fakt, duke u kthyer te shembulli ynë investues, investitori më i famshëm nga të gjithë
Times (Warren Buffett), suksesin e tij ia atribuon të lindurit në një vend ku kushtet e biznesit dhe liria ekonomike e kanë lejuar të zhvillojë aktivitetin e tij. Siç e shihni, konteksti dhe koha historike janë shumë të rëndësishme.
Krijimi i një kompanie të suksesshme ose realizimi i një investimi super fitimprurës është një rrugë e gjatë plot ulje-ngritje, në të cilën çdo ndryshim minimal i jashtëm dhe i pakontrollueshëm shkakton ndryshimin e rezultatit.
Prandaj, rasti më i fundit i investimit në rrjetet sociale nuk është automatikisht i ripërsëritshëm për të gjithë njerëzit sikur të ishte një ngjarje laboratorike e kontrollueshme. Një person i interesuar në temën e investimeve duhet të jetë plotësisht i informuar dhe i arsimuar vazhdimisht për të mësuar se si të investojë në mënyrë të sigurt dhe të marrë vendime të shëndosha financiare.
Si të rregulloni paragjykimet e mbijetesës?
Të kuptuarit e mjedisit dhe dinamikës aktuale ju lejon të bëni zgjedhje më të mira personale dhe profesionale. Ashtu si me paragjykimet e tjera njohëse, është e rëndësishme të hapni mendjen dhe të zbatoni të menduarit kritik dhe racional. Duhet të jemi të vetëdijshëm se kur shohim një rast suksesi, atij i paraprin shumë punë dhe një situatë e veçantë e favorshme.
Shumë teknologji kanë dështuar jo sepse nuk ishin të përshtatshme, por sepse momenti social apo ekonomik nuk ishte i favorshëm. Nuk është rastësi që ka vende si Silicon Valley ku krijimi i një startup-i po lehtëson qartësisht: mjedisi, kultura, rrjetëzimi, etj.
Ekspozimi i vetes ndaj një sërë përvojash dhe këndvështrimesh, inkurajimi i të menduarit kritik për të vënë në dyshim perceptimet tona dhe kërkimi i vetëvlerësimit të rregullt të përvojave tona janë hapa të rëndësishëm në reduktimin e këtij lloji të paragjykimeve.
Po kështu, diversifikimi i burimeve tona të informacionit dhe kërkimi i komenteve nga njerëz me këndvështrime të ndryshme na ndihmon të kemi një pamje më të ekuilibruar të realitetit; diçka që na lejon të zgjedhim objektivisht.
Mësoni të zbusni paragjykimet e mbijetesës në jetën tuaj
Sado që historitë e afërta të suksesit mund të na japin një aluzion shprese për të përsëritur ekuacionin fitues, e vërteta është se pas çdo triumfi ka një sërë kushtesh specifike që janë plotësuar për t’u arritur. Pra, mos lejoni që paragjykimet e mbijetesës të turbullojnë mendjen tuaj dhe në vend të kësaj edukohuni për të marrë vendime të informuara dhe realiste.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
