Fobia e drejtimit të automjetit, ose amaksofobia, prek 28% të shoferëve, sipas një studimi nga Fondacioni CEA. Në këtë artikull do të flasim se si të kapërcejmë frikën e drejtimit të automjetit, por para së gjithash duhet të dimë se fobitë janë çrregullime ankthi, të klasifikuara si të tilla në DSM-5 (Manuali diagnostik dhe statistikor i çrregullimeve mendore (2014).
Megjithatë, ndonjëherë ekziston një frikë logjike dhe e shëndetshme. Kur dikush ka pak përvojë, pasi ka pasur një aksident të vogël, në periudha jetësore të ankthit të madh, shembujt janë të shumtë. Në këto raste, mënyra e veprimit është e ndryshme nga ajo e fobisë, pavarësisht nëse kërkoni ndihmë profesionale apo jo. Për këtë arsye, në këtë hapësirë do t’i hedhim një vështrim të thellë si terapive më të përdorura për amoksofobinë ashtu edhe një sërë këshillash të përgjithshme në mënyrë që frika të mos përkeqësohet. Mos e humbisni sepse drejtimi i makinës është një aftësi e dobishme dhe jep shumë diapazon, ndaj nuk duhet ta hiqni zakonin.
Çfarë është amaksofobia?
Fobia specifike e drejtimit të automjetit karakterizohet nga një frikë e fortë, irracionale dhe disproporcionale nga drejtimi. Zakonisht shfaqet si rezultat i ngjarjeve specifike, si p.sh. një aksident automobilistik. Përmbush kriteret e mëposhtme diagnostikuese:
Si rregull i përgjithshëm, dhe siç tregohet nga Caballo (2002) dhe Udhëzuesi për trajtimin efektiv psikologjik nga Pérez, Fernández, Fernández dhe Amigo (2010), trajtimet më të përdorura (dhe efektive) për fobitë specifike janë: terapia e ekspozimit dhe njohja në veçanti, ristrukturimi kognitiv). Le të shohim se çfarë është. Siç u përmend, dy trajtimet më të përdorura në psikoterapi kur bëhet fjalë për tejkalimin e frikës nga vozitja janë terapia e ekspozimit dhe terapia konjitive. Ne do t’i paraqesim ato veçmas.
Desensibilizimi
Terapia e ekspozimit është terapia e shkëlqyer kur bëhet fjalë për trajtimin e fobive specifike. Kjo lloj terapie konsiston në ekspozimin gradual të personit ndaj objektit ose situatës fobike (nëpërmjet një hierarkie elementësh, nga më pak në më shumë ankth). Kjo listë përgatitet nga terapisti së bashku me pacientin.
Në rastin e amaksofobisë, artikujt do të përbëhen nga situata që lidhen me drejtimin e automjetit. Situatat e para për t’u kapërcyer do të ishin ato që shkaktojnë më pak ankth tek pacienti (për shembull, afrimi i makinës, ulja dhe marrja e timonit, futja e marsheve, të parë, …), për ta ekspozuar gradualisht atë ndaj situatave më provokuese të ankthit (përcjellja gjithnjë e më shumë në zona të vështira, fillimisht me një shoqërues, pastaj vetëm, etj.).
Për të kapërcyer frikën e drejtimit të automjetit, duhet të kemi parasysh se qëllimi përfundimtar do të jetë që personi të jetë në gjendje të ekspozohet ndaj situatës së drejtimit të automjetit pa gjeneruar ankth. Për ta arritur këtë, do të jetë e rëndësishme që të mësoni t’i rezistoni ankthit që krijon situata. Qëllimi është që kjo rezistencë të shndërrohet përfundimisht në një ndjenjë kontrolli dhe zotërimi, derisa ankthi të zhduket.
Nëse terapia funksionon, lidhja midis simptomave psikofiziologjike dhe stimulit fobik zhduket. Prandaj, në shumë raste, strategjia më e mirë për t’u marrë me frikën nga drejtimi është të vazhdoni t’i jepni makinës. Nëse vërtet është një fobi paaftësie, kërkoni ndihmë profesionale.
Teknika për të reduktuar ankthin – Meqenëse qëllimi është që personi të përjetojë situatën pa i ndier ato nivele të larta ankthi, do të ofrojmë strategji plotësuese në mënyrë që ata të mësojnë të reduktojnë ankthin e tyre. Më të zakonshmet janë teknikat e frymëmarrjes, teknikat e relaksimit dhe vizualizimi i imazheve pozitive.
Fiziologjikisht, ankthi është i papajtueshëm me gjendjen e relaksimit, pasi sistemet që aktivizohen midis një gjendjeje dhe një tjetër janë të ndryshëm. Prandaj, me këto teknika të sipërpërmendura kuptohet që të njëjtat stimuj (fikja e rripave, nisja, drejtimi i makinës në përgjithësi) gjenerojnë një përgjigje të papajtueshme me ankthin. Ky proces njihet si desensibilizimi sistematik dhe u propozua nga Wolpe në vitet 1950.
Terapia njohëse për të kapërcyer frikën e drejtimit të automjetit
Një tjetër mjet që përdoret në psikologji për të kapërcyer frikën e drejtimit të automjetit është terapia konjitive. Duhet thënë se terapia e ekspozimit, sipas Caballo (2002) dhe Guide nga Pérez et al. (2010), është terapia më efektive, por këshillohet edhe kombinimi i saj me terapinë konjitive. Brenda saj, ajo që përdoret më shpesh është teknika e ristrukturimit kognitiv. Me të, përpunohen mendimet jopërshtatëse të krijuara nga frika dhe ankthi, përgjithësisht me një ton katastrofik dhe irracional. Për shembull, disa pacientë priren të kenë një aksident nëse dalin në rrugë, gjë që rrit më tej frikën dhe bllokimin.
Prandaj, qëllimi i ristrukturimit kognitiv është që pacienti të mësojë të zëvendësojë mendime të tilla katastrofike me ato më realiste, përshtatëse dhe funksionale. Për shembull: “Unë mund të ngas pa u nervozuar”, “Nuk duhet të kem aksidente gjatë ngasjes”, “Mund të përdor GPS në rast se humbas” etj.).
Është shumë e rëndësishme të ndihmosh pacientin, por edhe të sigurohet që ai të mbajë një qëndrim aktiv gjatë gjithë rrugëtimit të tij terapeutik.
Përtej terapisë psikologjike: frika nga ngasja
Ndonjëherë, frika nuk bëhet fobi, por kufizohet në situata të caktuara (të tilla si frika e shoferëve fillestarë, për shembull). Nëse ky është rasti për ju, këtu janë disa udhëzime të përgjithshme për t’u zbatuar që mund të jenë të dobishme në luftimin e frikës nga ngarja.
Pranoni që keni një problem – Siç thonë ata, “hapi i parë në zgjidhjen e një problemi është njohja e tij”. Pra, përballuni me frikën tuaj, pranoni që e keni atë dhe mos u përpiqni të ikni prej saj. Ju nuk duhet të ndiheni aq fajtor apo fajtor sa kushdo tjetër, pavarësisht se stigma e sëmundjes mendore ju thotë të kundërtën.
Racionalizoni frikën – Frika (dhe akoma më shumë fobia) shoqërohen gjithmonë me mendime irracionale dhe katastrofike. Prandaj, do të jetë e rëndësishme të përpiqeni të identifikoni se çfarë ju frikëson vërtet gjatë ngarjes së automjetit. Mund të ndodhë që të keni aksident, të humbisni, të ngecni, çfarëdo.
Pasi të keni identifikuar frikën, përpiquni të zëvendësoni mendimet irracionale me ato më realiste, dhe gjithashtu mendoni për më të keqen që mund të ndodhë. A ka vërtet gjasa të ndodhë kjo? Çfarë zgjidhjesh të mundshme mund të aplikoni? Reflektoni dhe përpiquni t’i përvetësoni këto arsyetime.
Merrni makinën – Kjo është pikërisht ajo që ka të bëjë me terapinë e ekspozimit. Ekspozimi ndaj frikës suaj irracionale është e vetmja gjë që do të vërtetojë se keni gabuar kur keni frikë. Bëjeni këtë pak nga pak, duke përshkallëzuar situatat vetëm kur ankthi juaj ulet ose zhduket.
Në fakt, shmangia e veprimeve të drejtimit të automjetit, në shumë raste, si përforcim i frikës. Prandaj, sa herë që dëshironi të merrni makinën, frika do të jetë më e fortë. Në këtë mënyrë, ju do të bini në një cikël vetë-përforcues, ku drejtimi i makinës bëhet më i frikshëm sa më shumë ta shmangni atë vazhdimisht.
Kini besim në aftësitë tuaja – Forca për të kapërcyer një fobi është e pranishme tek të gjithë njerëzit. Ndërsa ju mund ose nuk mund të dini se si t’i përdorni ato, ato pika të forta janë atje. Disa njerëz janë në gjendje ta bëjnë vetë dhe të tjerë kanë nevojë për drejtimin e një profesionisti.
Për këtë arsye, siç u përmend më lart, nuk duhet të keni frikë të kërkoni ndihmë psikologjike, veçanërisht nëse frika juaj është paaftësi ose ka lindur pas një ngjarjeje traumatike (siç është një aksident). Askush nuk duhet të ecë vetëm në rrugën e frikës, ndaj mos ki turp të bashkosh duart.
* Laura Ruiz Mitjana, psikologe
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
