Viktimizimi është një proces psikologjik dhe social përmes të cilit një individ bëhet objekt i një forme dëmtimi, (qoftë ai fizik, emocional, apo psikologjik) nga një tjetër individ, grup, apo rrethanë. Për ta kuptuar më mirë këtë proces, është e rëndësishme të shqyrtojmë faktorët që ndikojnë në të, mënyrën se si ndikon në psikikën e njeriut dhe mënyrat se si ai/ajo mund të rikuperohet. Në këtë artikull do të trajtojmë procesin e viktimizimit nga një perspektivë psikologjike, duke përfshirë edhe shembuj konkretë që ndihmojnë në ilustrimin e fenomenit.
Çfarë është viktimizimi?
Në psikologji, viktimizimi nuk nënkupton vetëm faktin e të qenit viktimë, por edhe përvojën emocionale që lidhet me të. Viktimizimi mund të jetë:
Direkt – kur dikush përjeton dhunë, abuzim ose padrejtësi në mënyrë të drejtpërdrejtë.
Indirekt – kur dikush ndikohet nga dhuna ose trauma e një personi tjetër (p.sh., dëshmitar i dhunës familjare). Procesi i viktimizimit përfshin disa faza psikologjike:
1.Ngjarja traumatike
Personi përjeton një ngjarje traumatike, e cila mund të jetë një akt dhune, ngacmimi, abuzimi, ose padrejtësie. Kjo përvojë shpesh shoqërohet me ndjenja frike, tronditjeje dhe humbjeje të kontrollit.
Shembull: Ana, një vajzë 14-vjeçare, përjeton ngacmim të vazhdueshëm në shkollë nga bashkëmoshatarët e saj. Kjo ngjarje fillestare është pika e nisjes së procesit të viktimizimit.
2.Përpunimi psikologjik i përvojës
Individi përpiqet të kuptojë dhe të përballojë ngjarjen. Ky proces mund të shoqërohet me:
Ndjenja faji (“Mbase ishte faji im.”)
Turp (“Nuk dua që dikush të më mësojë çfarë ndodhi.”)
Izolim (“Askush nuk do të më kuptojë.”)
Shembull: Ana fillon të fajësojë veten për ngacmimin, duke menduar se ndoshta nuk duhet të ishte veshur në një mënyrë të caktuar apo të ishte shprehur më ndryshe. Ajo fillon të shmangë shoqërinë dhe të qëndrojë e mbyllur në dhomën e saj.
3.Internalizimi i rolit të viktimës
Nëse përvoja nuk përpunohet në mënyrë të shëndetshme, individi mund të fillojë ta përjetojë veten si “viktimë” në mënyrë të përhershme. Ky internalizim çon në humbje vetëbesimi, pritshmëri negative ndaj të tjerëve, dhe ndonjëherë edhe në zhvillimin e çrregullimeve si depresioni, ankthi apo PTSD.
Shembull: Pas disa muajsh, Ana fillon të besojë se ajo është gjithmonë viktimë dhe se të gjithë janë kundër saj. Ajo zhvillon simptoma ankthi dhe nuk dëshiron më të shkojë në shkollë.
Faktorët që ndikojnë në viktimizim
Procesi i viktimizimit nuk ndodh në një vakum. Ai ndikohet nga faktorë të ndryshëm:
Mbështetja sociale – Mungesa e saj e rrit ndjeshëm ndikimin negativ të viktimizimit.
Personaliteti dhe vetëbesimi – Individët me vetëvlerësim të ulët janë më të ndjeshëm.
Kultura dhe norma sociale – Disa kultura kanë prirje ta justifikojnë dhunën apo të injorojnë viktimat.
Përvoja të mëparshme traumatike – Viktimat e mëparshme kanë më shumë gjasa të bëhen sërish viktima.
Si mund të ndihmojmë viktimat?
Njohja e simptomave – është e rëndësishme të kuptojmë se izolimi, agresiviteti apo mbyllja në vetvete mund të jenë shenja të viktimizimit.
Ofrimi i mbështetjes emocionale – dëgjimi pa paragjykim është një nga ndihmat më të mëdha.
Ndërhyrja profesionale – psikoterapia ndihmon në përpunimin e traumës dhe rindërtimin e vetëbesimit.
Parandalimi dhe edukimi – shkollat dhe institucionet duhet të edukojnë për pasojat e dhunës dhe të ngacmimit.
Përfundim
Procesi i viktimizimit është kompleks dhe ndikon thellësisht në jetën emocionale dhe sociale të individit. Të kuptuarit e këtij procesi na ndihmon jo vetëm të jemi më të vetëdijshëm për veten, por edhe të jemi mbështetje për të tjerët. Ndërhyrja e hershme, mbështetja dhe trajtimi profesional janë çelësa për të ndihmuar viktimat të rimarrin jetën në duart e tyre.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
