Truri ynë punon ndryshe kur dita përparon, kështu që duhet të planifikoni detyrat e ndërlikuara në përputhje me rrethanat?
Truri ynë nuk është i përsosur, ai është një makinë gjithnjë e në lëvizje. Përgjigjet tona fizike ndaj ngjarjeve të ditës nuk janë konsistente në çdo kohë. Në mënyrë intuitive, ndoshta jeni të vetëdijshëm se keni një rënie në përqendrim pas ngrënies. Por përgjigjet neurologjike luhaten shumë më tepër sesa vetëm në një rënie përqendrimi pas drekës.
Si mund të kujdesemi për sinjalet që truri ynë po ndryshon në punë? Dhe nëse e dinit se kur ishit në performancën tuaj të pikut, a do ta planifikonit ditën tuaj ndryshe? Duke i kushtuar vëmendje dallimeve neurologjike, a mund të mendoni se truri juaj është një punëtor më i mirë?
Stresi i orës në mëngjes
Dëshmitë sugjerojnë se nëse nuk jeni tip natyral mëngjesi, është mirë të mos përpiqeni ta detyroni veten të jetë. Përkundër predikimit të udhëheqësve të famshëm të biznesit dhe disa prej regjimeve më të skajshme të stërvitjeve të fitnesit, zhvendosja e modelit tuaj të gjumit nuk do të rezultojë domosdoshmërish në performancë më të mirë nëse nuk është pjesë e ritmit tuaj natyror.
Megjithatë, mëngjesi është ende një pjesë shumë e rëndësishme e ditës. Një studim i punëtorëve japonezë zbuloi se ne i përgjigjemi më mirë ngjarjeve stresuese në mëngjes. Punëtorët u bënë pjesë e një testi për stresin në dy ose 10 orë pas zgjimit, për të përfaqësuar kryerjen e një detyre stresuese ose gjëja e parë në ditën e punës ose gjëja e fundit para se të dilnin nga zyra.
Studimi zbuloi se nivelet e kortizolit të punëtorëve u rritën ndjeshëm pas testit të hershëm, por jo pas një më të vonë. “Kortizoli luan një rol të rëndësishëm për mbrojtjen e trupit tonë”, thotë Yujiro Yamanaka, profesor nga Universiteti Hokkaido në Japoni. “Kortizoli është hormoni kryesor i përfshirë në përgjigjen e luftës ose fluturimit”. Pa çlirimin e kortizolit, pjesë të rëndësishme të përgjigjes së luftës ose të fluturimit nuk ndodhin. Për shembull, kortizoli rregullon presionin e gjakut dhe gjithashtu rrit nivelin e sheqerit në gjak. Kjo siguron që kur të jeni të stresuar, të mos ndiheni në panik, por keni praninë e mendjes dhe të energjisë për të bërë diçka në lidhje me të.
Të qenit një person mëngjesi apo mbrëmjeje ndikohet nga shumë gjëra, duke përfshirë moshën, seksin, faktorët socialë dhe mjedisin. Hormoni rikthen gjithashtu ekuilibrin pas një ngjarjeje stresuese, që do të thotë se do të jeni në gjendje më të mirë të vendosni përsëri pas një mëngjesi me presion të lartë. Nëse ndodh në mbrëmje, kjo mund të luajë me mendjen tuaj.
Ngjarjet e përsëritura stresuese në fund të ditës gjithashtu mund të rezultojnë në çështje të shëndetit afatgjatë si obeziteti dhe diabeti i tipit 2, si dhe depresioni, paralajmëron Yamanaka. “Nëse mund t’i shmangni ngjarjet stresuese në mbrëmje, duhet të bëni më mirë detyrat stresuese gjatë mëngjesit”.
Gjeni kulmin tuaj të pasdites
Nivelet e kortizolit mund të jenë më të larta në mëngjes për të na ndihmuar që të përballojmë më mirë fillimin. “Jo të gjithë njerëzit janë më të efektshëm në mëngjes”, thotë Cristina Escribano Barreno, një psikologe nga Universiteti Complutense i Madridit. “Thënie të tilla si” zogjtë e hershëm kapin krimbin” nxjerrin në pah se jeta jonë e punës është e orientuar në mëngjes, kështu që njerëzit që preferojnë mëngjesin kanë përparësi”.
Të qenit një person mëngjesi ose mbrëmjeje ndikohet nga shumë gjëra: mosha, gjinia, faktorët socialë dhe mjedisi. Trupat tanë na përgatisin për streset e ditës menjëherë pas zgjimit, kështu që, ndërsa e keni këtë avantazh kimik, është mirë që të përfitoni sa më shumë nga ajo.
Megjithatë, për disa detyra u takon një kohë trupave tanë që të rritet shpejtësia. Performanca në detyra të thjeshta si aritmetika mendore lidhen me temperaturën bazë të trupit, sa më e lartë temperatura, aq më e mirë performanca.
Në përgjithësi, trupat tanë janë më të ngrohtë në mbrëmjen, kështu që mund të jetë më mirë t’i hiqni detyrat e thjeshta mendore deri atëherë. Ky ritëm ditor kontrollohet nga ora jonë ritmike, që do të thotë se preferenca jonë për shtim në mëngjes apo mbrëmje të jetë një efekt të vogël në këtë model.
“Në mëngjes ky kulm duket pak më herët dhe në mbrëmje shfaqet pak më vonë te njerëzit,” thotë Konrad Jankowski, psikolog nga Universiteti i Varshavës, Poloni. “Por përgjithësisht ky ndryshim kohor nuk është i mrekullueshëm – maksimumi disa orësh”.
Temperaturat e larta të trupit, të shkaktuara nga ndryshimet normale të përditshmërisë rrisin aktivitetin metabolik në koren cerebrale. Kjo përshpejton proceset njohëse. “Disa studime treguan se temperatura më e lartë e trurit është e lidhur me transmetimin më të shpejtë sinaptik”, thotë Jankowski. “Rritjet artificiale në temperaturën e trupit mund të rrisin performancën, por vetëm deri në nivelet pak më të larta se 37 centigrade. Një tru i nxehtë nuk do të funksiononte mirë”.
Gjumi, vigjilenca, kujtesa afatshkurtër dhe performanca aktive janë të gjitha të lidhura me ritmin e temperaturës së trupit, thotë Jankowski. Por kjo nuk do të thotë domosdoshmërish se temperatura i prek drejtpërdrejt të gjitha këto procese.
“Është më tepër një cikël orar që ndikon në temperatura dhe funksione të tjera, kështu që bazuar në profilin tonë të temperaturës, ne mund të parashikojmë performancën tonë. Për shembull, kemi rrezik më të madh të aksidenteve, kur përgjumja e lartë dhe vigjilenca e ulët ndodhin në mëngjesin e hershëm kur temperaturat tona të trupit janë të ulëta”.
Respekto ciklin e gjumit
Për detyra më komplekse, megjithatë, koha më e mirë e ditës është shumë më e varur nga fakti nëse jeni një person mëngjesi apo mbrëmjeje. Çfarë është më e rëndësishmja, është izolimi nga zbavitjet, dhe është më mirë për ta bërë këtë një mënyrë që i përshtatet ciklit tuaj të gjumit. Mënyra më e mirë për të përgatitur trurin tuaj për ditë pune mund të varet nga komoditeti i shtratit tuaj.
“Në kushte reale, njerëzit që kanë nevojë për të kryer detyra shumë komplekse, që kërkojnë ndarje nga argëtimi, shpesh marrin orë ekstreme, kur pjesa tjetër e botës është në gjumë”, shton Jankowski. “Për njerëzit e mëngjesit, kjo do të jetë herët në mëngjes para se të tjerët të zgjohen. Për njerëzit në mbrëmje, kjo do të ishte koha kur të tjerët tashmë janë në gjumë”.
Është e sigurt të thuhet se situatat stresuese në punë, si prezantimet apo që kanë të bëjnë me konflikte, duhet t’i jepen prioritet mëngjesit, duke u dhënë mundësinë më të mirë për t’u vendosur përsëri në punë më pas. Kjo ju jep kohë për t’u përqendruar në detyra më solidare, që kërkojnë fokus mendor më vonë gjatë ditës, por lejojini vetes pak fleksibilitet në varësi të faktit nëse e njihni veten të jetë një person mëngjesi apo mbrëmjeje.
Përgatiti Orjona TRESA / Burimi http://www.bbc.com
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
