Personat shumë të ndjeshëm (HSP) përbëjnë një pjesë të konsiderueshme të popullsisë së botës, por shpesh keqkuptohen dhe stereotipohen. Ky artikull synon të ofrojë një analizë të thellë të karakteristikave të njerëzve shumë të ndjeshëm, si dhe të eksplorojë përfitimet që kjo ndjeshmëri mund të ofrojë në jetën e përditshme. Nëpërmjet një kuptimi më të mirë të këtyre njerëzve dhe përvojave të tyre, ne shpresojmë të nxisim përfshirjen dhe respektin për të gjitha ndjeshmëritë e ndryshme.
Një e pesta e popullsisë është shumë e ndjeshme (Sensory Perception Sensitivity), por ka të ngjarë që ata nuk e dinë atë
Pas shumë kërkimeve të bëra mund të themi se truri i një personi shumë të ndjeshëm funksionon ndryshe nga truri i të tjerëve. Pjesërisht, kjo ndodh për shkak të gjenetikës. Shumë gjene përcaktojnë nëse dikush është ose jo shumë i ndjeshëm, dhe të gjitha kanë të bëjnë me neurotransmetuesit dhe trurin, emocionet dhe gjendjen shpirtërore. Mbindjeshmëria është sigurisht edhe produkt i një lloji të caktuar edukimi dhe trajnimi. Në fakt, gjeni kryesor që ju bën shumë të ndjeshëm gjithashtu ju bën shumë më të hapur ndaj ndikimeve mjedisore – veçanërisht në fëmijëri. Me fjalë të tjera, edukimi luan një rol edhe më të madh në formimin e njerëzve shumë të ndjeshëm sesa për shumicën e të tjerëve. Pra, çfarë e bën të ndryshëm trurin dhe sistemin nervor të një personi shumë të ndjeshëm?
Elaine Aron, Elaine Aron, psikologe dhe studiuese amerikane, ishte një nga studiuesit e parë që u thellua në temën e njerëzve shumë të ndjeshëm. Është ajo që shënon një pikë kthese në këtë fushë: ndjeshmëria e lartë nuk është gjendje anormale apo patologjike, shprehet menjëherë ajo. Në vitin 2010 ai shkroi Psychotherapy and Highly Sensitive Person, ku për të na ndihmuar të kuptojmë se për çfarë po flasim kur përdorim fjalën “hipersensitiv” ai përdor akronimin DOES:
D, thellësia: një person që vëzhgon gjithçka, reflekton, lidhet me përvojat e kaluara dhe përpunon më shumë çdo ngjarje, ose siç kanë treguar neuroshkencat, përdor më shumë se të tjerët, në përpunimin e informacionit, qendra “të thella” të trurit si insula.;
O, stimulim i tepërt: ajo i kushton më shumë vëmendje çdo detaji dhe lodhet më shpejt, tenton të shmangë situatat që i konsideron shqetësuese dhe për këtë arsye ajo ndoshta përkufizohet si një sociopate;
E, theksi: theksimi si dhe empatia, një person që tregon aktivitet më të madh të neuronit të pasqyrës;
S, hollësitë: hollësitë, ndjeshmëria ndaj detajeve të jashtme si dritat, ngjyrat dhe zhurmat, por edhe ndaj atyre të brendshme, d.m.th. ndaj përvojave personale dhe të njerëzve të tjerë, ndoshta duke iu referuar gjykimeve të vuajtura në fëmijëri (Mos hidhni zemërim, ju jeni një ankuese!…)
Karakteristikat e trurit të njerëzve me ndjeshmëri të lartë
Fatkeqësisht, paragjykimi se të jesh i ndjeshëm do të thotë të jesh i turpshëm, introvert, i çuditshëm, i dobët nëse jo “i gabuar” është ende në përdorim, por mbindjeshmëria është një tipar që mund të shfrytëzohet plotësisht duke zbutur pikat më të mprehta. Studimet e Dr. Aron filluan në vitet ’90 dhe u rifilluan më vonë, përmes studimeve gjenetike, neuroshkencore dhe evolucionare, duke konfirmuar disa karakteristika që janë rezultat i ndërveprimit midis mjedisit dhe gjenetikës, të cilat përfshijnë:
1.Hiperaktivizimi (mbieksitimi) neurologjik për shkak të stimulimit të tepërt nga mjedisi
Origjina e gjithçkaje, siç konfirmohet nga studimet shkencore, qëndron në një funksion të veçantë të trurit. Nëse truri i shumicës së njerëzve, në prani të një teprice stimujsh, bën spontanisht një përzgjedhje të bazuar në prioritete, ai i mbindjeshmërisë është në vend të kësaj si një lloj radari, i cili përpunon të gjitha kërkesat në të njëjtën kohë.
Për të qenë të qartë, le të supozojmë se një person po lexon një libër në një dhomë, ndërsa në atë pranë saj ka disa njerëz që flasin dhe një stereo është ndezur. Epo, një “normalisht i ndjeshëm” do të jetë lehtësisht në gjendje të përqendrohet në leximin, duke hequr tingujt e parëndësishëm, ndërsa një i mbindjeshëm do të duhet të rilexojë të njëjtën fjali disa herë, sepse ata po dëgjojnë gjithashtu dialogun në dhomën tjetër, si muzika në sfond. Kjo shkakton një gjendje hiperaktivizimi (ekspertët e quajnë mbieksitim), që përfundon duke krijuar një shpenzim të madh energjie, që çon në rraskapitje, stres, humor të keq.
2.Hipoaktivizimi (nëneksitimi) ose frenimi për shkak të mungesës së stimujve të mjaftueshëm për të arritur një prag adekuat
Anasjelltas, kur stimujt janë të pakët dhe jo interesant, një fazë hipoaktivizimi (nën-eksitimi) mund të marrë përsipër, me pasojë padurimin dhe mërzinë. Për më tepër, ky përpunim i informacionit është jo vetëm 360 gradë, më i madh nga pikëpamja sasiore, por është edhe më i thellë nga pikëpamja cilësore, shumë i shumëanshëm dhe kompleks, aq sa kapja e tepërt e ndjeshme në mizë ka detaje që ikin nga pjesa më e madhe e njerëzve (tipike janë frazat që u drejtohen atyre: «Ah, por e vutë re?», «Si e vutë re?»).
Reagime intensive – Por ka edhe mekanizma të tjerë të trurit, të theksuara në rrjedhën e kërkimeve të ndryshme të kryera me rezonancë magnetike funksionale, një ekzaminim instrumental që të mundëson “të shohësh” se cilat zona të trurit aktivizohen në situata të caktuara, të cilat meritojnë të nënvizohen. Në amigdalën shumë të ndjeshme, struktura e vogël vezake në qendër të trurit që përbën “njësinë e kontrollit të emocioneve”, regjistron një funksionim më të lartë se mesatarja. Kjo është arsyeja pse reagimet emocionale, si trishtimi, zemërimi, frika, por edhe gëzimi, janë veçanërisht intensive, duke gjeneruar një ndjenjë të pakëndshme mbingarkese.
Neuronet e pasqyrës janë shumë aktive – Neuronet pasqyrë luajnë një rol të rëndësishëm në trurin e HSP-ve. Ato na ndihmojnë të kuptojmë se çfarë po bën ose po përjeton dikush, bazuar në veprimet e tyre. Në thelb, këto qeliza të trurit e krahasojnë sjelljen e personit tjetër me kohën kur ju vetë jeni sjellë në atë mënyrë, duke e “pasqyruar” atë në mënyrë efektive për të kuptuar se çfarë po ndodh me ta. Kjo është punë e rëndësishme për shumë arsye, por një nga gjërat që bën te njerëzit është që na lejon të ndjejmë ndjeshmëri dhe dhembshuri për të tjerët. Kur ne njohim dhimbjen (ose gëzimin) që dikush po kalon dhe lidhemi me të, ajo shkakton këtë sistem. Më shumë aktivitet i neuronit të pasqyrës do të thotë një person më empatik – si një HSP.
HSP-të nuk kanë domosdoshmërisht më shumë neurone pasqyrë se të tjerët, por sistemet e tyre të neuroneve pasqyrë janë më aktive. Në vitin 2014, studimi i imazhit funksional të trurit zbuloi se HSP-të kishin vazhdimisht nivele më të larta të aktivitetit në pjesët kryesore të trurit që lidhen me përpunimin social dhe emocional. Ky nivel më i lartë aktiviteti u vlerësua gjithashtu në testet që përfshijnë të huaj, që do të thotë se HSP-të mund të shprehin lehtësisht simpati ndaj njerëzve që nuk i njohin personalisht. (Efekti ishte megjithatë më i madh me të dashurit).
Karakteristikat e njerëzve shumë të ndjeshëm
Njerëzit shumë të ndjeshëm ndajnë disa karakteristika të përbashkëta që i dallojnë ata nga shumica e popullsisë. Një nga aspektet kryesore është përgjegjshmëria e lartë shqisore, që do të thotë se shqisat e tyre janë veçanërisht të ndjeshme ndaj stimujve mjedisorë si zhurma, drita e ndritshme dhe erërat e forta. Kjo mbindjeshmëri mund të jetë fizike dhe emocionale, duke ndikuar në reagimin e tyre ndaj situatave të jashtme dhe të brendshme.
Për më tepër, njerëzit shumë të ndjeshëm priren të jenë thellësisht empatikë dhe të ndjeshëm ndaj emocioneve të të tjerëve. Ata janë në gjendje të kapin nuancat emocionale që u shpëtojnë njerëzve të tjerë dhe shpesh ndihen të mbingarkuar nga energjia emocionale e të tjerëve. Kjo ndjeshmëri emocionale mund t’i bëjë ata shumë të dhembshur dhe të vëmendshëm ndaj nevojave të të tjerëve, por gjithashtu mund t’i ekspozojë ata ndaj një rreziku më të madh të stresit dhe mbingarkesës emocionale. Njerëzit shumë të ndjeshëm janë zakonisht mendimtarë reflektues dhe të thellë. Ata janë të prirur për një vetëdije të shtuar për veten dhe të tjerët, dhe shpesh marrin kohë për të reflektuar mbi përvojat dhe për të kërkuar kuptime më të thella. Kjo tendencë për të introspektuar mund t’i bëjë ata më të ndjeshëm ndaj stresit dhe ankthit, pasi mund të jenë më të prirur të mendojnë fort për ngjarje negative ose stresuese.
Përfitimet e njerëzve shumë të ndjeshëm
Pavarësisht disavantazheve dhe sfidave të mundshme me të cilat mund të përballen, njerëzit shumë të ndjeshëm gjithashtu mund të korrin përfitime të shumta nga ndjeshmëria e tyre unike. Aftësia për të kapur nuancat dhe detajet delikate mund të jetë një aftësi e paçmuar në disa fusha, si arti, muzika, shkrimi dhe terapia. Njerëzit shumë të ndjeshëm shpesh kanë intuitë të mprehtë dhe një kapacitet të thellë për perceptim, gjë që mund të pasurojë përvojat e tyre krijuese dhe marrëdhëniesh.
Ndjeshmëria ndaj emocioneve dhe energjisë së të tjerëve mund të jetë një dhuratë në fushën e marrëdhënieve ndërpersonale. Njerëzit shumë të ndjeshëm janë shpesh dëgjues të vëmendshëm dhe të dhembshur, të aftë të kuptojnë nuancat e emocioneve të të tjerëve dhe të përgjigjen me empati. Kjo aftësi për t’u lidhur dhe kuptuar mund të kontribuojë në marrëdhënie më kuptimplote dhe përmbushëse.
Në një mjedis profesional, njerëzit shumë të ndjeshëm mund të shkëlqejnë në role që kërkojnë një vëmendje ndaj detajeve, një aftësi për të perceptuar nevojat e të tjerëve dhe një mendje analitike. Ata janë shpesh njerëz krijues, novatorë dhe të zhytur në mendime, të cilët sjellin një perspektivë unike për sfidat me të cilat përballen.
Dhe disavantazhet?
Njerëzit shumë të ndjeshëm janë të disavantazhuar në një kulturë që nuk e vlerëson ndjeshmërinë, që vlerëson stimulimin e fortë, agresionin, që shpërblen shpejtësinë. Prandaj, disavantazhet e mundshme kanë të bëjnë me ndjesinë e ndjenjës së “të pushtuar nga bota”, nga njerëzit përreth, nga ngjarjet, ndjeshmëria emocionale, lodhja nga stimulimi i tepërt, nevoja për kohë rikuperimi, vështirësia në menaxhimin e kufijve dhe kufijve të dikujt në lidhje me të tjerët. , nevoja për të rregulluar aftësinë për të empatizuar. Në praktikë, ata që janë tepër të ndjeshëm duhet të mësojnë një “higjienë të botës së brendshme” të përditshme për të siguruar stabilitet dhe qetësi:
njohin presionin e emocioneve;
konsolidimi i kufijve;
të vlerësojë praninë e mendimeve parazitare dhe energjike;
fshij gjykimet për veten;
rimbush me momente vetmie dhe heshtjeje;
balanconi trupin dhe mendjen;
për të përqendruar vëmendjen;
përdorni mirë ndjeshmërinë;
të rregullojë shkallën e funksionimit të brendshëm (të përshpejtuar ose të ngadalësuar ose të balancuar);
monitoroni situatat që ka të ngjarë të bëhen stresuese.
Strategji për mirëqenien e njerëzve shumë të ndjeshëm
Për shkak se njerëzit shumë të ndjeshëm mund të jenë më të ndjeshëm ndaj stresit dhe mbingarkesës, është e rëndësishme që ata të zhvillojnë strategji për t’u kujdesur për veten. Disa këshilla përfshijnë:
Vetë-shërimi: Merrni pak kohë për veten për të rimbushur bateritë tuaja. Kjo mund të përfshijë aktivitete si meditimi, koha vetëm, arti ose natyra.
Vendosja e kufijve: Mësoni të thoni “jo” kur është e nevojshme dhe të vendosni kufij të shëndetshëm në marrëdhëniet dhe aktivitetet e përditshme.
Menaxhimi i stimulit: Përpiquni të zvogëloni ekspozimin ndaj stimujve intensivë sa herë që është e mundur, të tilla si zvogëlimi i zhurmës ose dritës së ndritshme në mjedisin tuaj.
Praktikoni dhembshurinë për veten: Pranojeni veten për atë që jeni dhe lejoni vetes mirësi dhe mirëkuptim kur përballeni me sfida ose ndjenja të mbingarkesës emocionale.
Gjithmonë kujto…
Ndjeshmëria juaj e madhe ju lejon të shihni të gjitha ngjyrat e jetës, të ndiheni më afër njerëzve dhe të arrini atje ku të tjerët nuk munden. Është një veçori që ju bën unik dhe me të cilin mund të jeni krenarë.
Burimi Psicoadvisor
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
