Bebëzat e zmadhuara, vetullat e lakuara, goja e hapur… Një grimasë e padukshme në fytyrë mund ta ndihmojë trurin të deshifrojë ndjenjat dhe emocionet e kujt po përballemi. Ja si funksionon.
Le ta pranojmë: e themi sa herë që duam që diçka të jetë e qartë. Sepse fytyra shpreh – më shumë se fjalët – ndjenjat tona dhe lejon qëllimet e vërteta të shkëlqejnë. Kështu, në një fjalim, kur dëshiron t’i tregosh sinqeritetin dikujt, e fton të të shikojë në fytyrë.
Çfarë mendoni?
Ne kemi mimikën më shprehëse të fytyrës në të gjithë mbretërinë e kafshëve: grimasat, shikimet, shenjat e mirëkuptimit shfaqen në fytyrat tona gjatë gjithë kohës, edhe kur nuk e kuptojmë. Për më tepër, shumë shprehje të tilla si buzëqeshja, vrenjtja, e qeshura, mund të simulohen lehtësisht për t’i dërguar një sinjal qenieve tona njerëzore. Një fytyrë e tillë e lëvizshme bën të mundur komunikimin edhe pa fjalë. Jo çuditërisht, të mësuar me mimikën perëndimore, udhëtarët e parë në Japoni pyesnin veten nëse banorët e atyre ishujve ndiheshin njësoj si ata vetëm sepse ishin shumë më të mirë në mbajtjen e fytyrave të tyre të padurueshme.
Në fund të fundit, ia vlen të shikojmë njëri-tjetrin: fjalët nuk mjaftojnë. Aq sa u shpikën emojit për mesazhe të shkurtra përmes mesazheve: “smilies” që tregojnë gjendjen shpirtërore të shkrimtarit dhe që mund t’i japin një fjalie një kuptim krejtësisht të ndryshëm.
Për mua sytë
Por pse është kaq e rëndësishme të dish “çfarë” është duke bërë një person tjetër? Sepse truri i njeriut është një makinë për t’u lidhur me të tjerët: ai është krijuar për të lexuar shpejt mendjet e njerëzve të tjerë, në mënyrë efektive dhe automatikisht. Një aftësi që e kanë edhe shumë kafshë të tjera (sidomos primatët), por që vetëm në specien tonë është zhvilluar kaq shumë. Vëzhgimi i shprehjeve të fytyrës shërben pikërisht për të deshifruar më mirë mendimet e individëve të tjerë. Duke filluar nga sytë, të cilët jo çuditërisht kanë sklera të bardha për ta bërë të qartë se ku është drejtuar shikimi ynë. Nëse e dimë se ku po shikon një person tjetër, ne e kuptojmë se çfarë po i tërheq vëmendjen dhe mund t’i hamendësojmë qëllimet e tij apo edhe të parashikojmë veprimet e tyre. Në fakt, shkencëtarët kanë zbuluar se nëse vëzhgojmë një person që e kthen shikimin drejt diçkaje mjaft të vogël për t’u mbajtur në dorë, të njëjtat zona në trurin tonë që do të përdornim nëse do të merrnim objektin aktivizohen.
E njëjta gjë vlen edhe për emocionet: nëse njeriu ka frikë, hapen qepallat dhe shihet më shumë sklera (më e “bardha e syve”), në lumturi ato shtrëngohen dhe e bardha zvogëlohet.
Disa eksperimente kanë treguar se këto sinjale të dobëta janë të mjaftueshme që një “urdhër” të lëshohet nga një zonë e trurit, amigdala, e cila na nxit të ndjejmë frikë ose kënaqësi nga ana tjetër. Sipas neuroshkencëtarit të famshëm Antonio Damasio, kur vëzhgojmë dikë duke ndjerë një emocion, është sikur edhe ne ndjejmë të njëjtin emocion (në tru). Pa këtë mekanizëm pasqyre, ne mund të shihnim emocione, por jo t’i “kuptonim”. Në fund të fundit, psikologët shpesh kanë vërejtur se gjatë një bisede midis dy njerëzve ka një tendencë për të imituar shprehjet e tjetrit në një mënyrë mezi të dukshme.
Pupila të zmadhuara
Truri ynë gjithashtu thith një pjesë tjetër të informacionit nga sytë tanë: madhësinë e bebëzës, e cila rregullohet nga sistemi nervor autonom, i njëjti që kontrollon ritmin e zemrës ose ritmin e frymëmarrjes. Pupila zgjerohet dhe ngushtohet si reagim ndaj emocioneve të ndryshme, pozitive dhe negative. Nëse personi me të cilin po flasim i ka bebëzat e zmadhuara, ai po na dëgjon me interes, nëse i ka ngushtuar nuk pajtohet ose nuk po i kushton vëmendje fjalëve tona. Për këtë arsye, ata që na shikojnë me bebëza të gjera na duken më të mirëpritur, edhe nëse nuk e dimë pse. Dhe nëse nxënësit janë shumë të mëdhenj, ai madje mund të jetë shumë i interesuar në një sens sentimental. Dhe është verifikuar që nëse shikon një person me bebëza të zgjeruara, vëzhguesit i hapen edhe bebëzat. Me pak fjalë, ne jemi të kënaqur që dikush na shikon me kënaqësi: kjo është baza e shoqërueshmërisë.
Në çdo rast, njohja e shprehjeve të fytyrës është një çështje komplekse për trurin: «Nuk duhet harruar se fytyra ndryshon në mënyrë drastike: kur, për shembull, dikush qesh, forma e syve dhe e gojës është shumë e ndryshme nga ajo e një fytyrë e qetë. Megjithatë ne ende e njohim atë person. Dhe në të njëjtën kohë lexojmë emocionin e tij: është i lumtur”, thotë Maria Ida Gobbini, neuroshkencëtare në Departamentin e Mjekësisë Eksperimentale në Universitetin e Bolonjës. “Për të arritur në këtë përfundim, truri kujton të gjithë informacionin që ka për atë individ: çfarë pozicioni ai zë në rrethin tonë shoqëror, çfarë lloj qëndrimi ka me të tjerët, çfarë vizioni ka për botën. Dhe rajonet e trurit përgjegjës për “Teorinë e Mendjes” aktivizohen, domethënë ato që na lejojnë të kuptojmë se çfarë kalon nëpër kokat e njerëzve të tjerë».
Komunikimi i emocioneve me fytyrën është aq i rëndësishëm sa, siç ka vërtetuar një studim i fundit i kryer në Universitetin e Baltimores në SHBA, pacientët me paralizë të fytyrës, të cilët për këtë arsye nuk mund të shprehen përmes emocioneve të fytyrës, konsiderohen më pak tërheqës dhe të dëshirueshëm si partnerë.
Që shprehjet janë pra një sinjal thelbësor për t’u lexuar, por edhe për t’u shprehur, është e sigurt. Një sinjal shumë i lashtë: buzëqeshja nervore, një shenjë ankthi, është gjithashtu e zakonshme tek shimpanzetë dhe përdoret pikërisht për të qetësuar një armik të mundshëm.
Fytyrat në bark
Në fund të fundit, sinjalizimi i “gjendjes së brendshme” të dikujt në fytyrë është një instinkt i lindur: tashmë pas dy dhe tre ditësh të jetës, të porsalindurit dallojnë një fytyrë të lumtur nga një e trishtuar dhe rreth 2-3 muajsh ata janë në gjendje të riprodhojnë shprehjet emocionale që kanë. shohin në fytyrën e nënës së tyre. Edhe foshnjat e lindura të verbër buzëqeshin, vrenjten kur mërziten. Por shfaqin edhe shprehje të tjera themelore si habia, që i bën të ngrenë vetullat.
Në realitet, shprehjet e fytyrës varen nga dy rrugë të ndryshme nervore që vijnë nga truri: njëra prej tyre është e vullnetshme, tjetra jo. “Për të qenë në gjendje të prodhoni një shprehje “me qëllim” është thelbësore ta keni parë atë. Studimi ynë i njerëzve të lindur të verbër tregon se nëse u kërkon të japin një shprehje, për shembull të lumtur ose të zemëruar, rezultati nuk njihet. Por sigurisht këta persona arrijnë t’i bëjnë këto “fytyra” kur e ndjejnë vërtet emocionin. Me fjalë të tjera, ata nuk mund të gënjejnë me fytyrë”, tregon Gobbini.
Zbulimet e shkencëtarëve
Në fakt, studimi ka identifikuar sinjalet imituese që korrespondojnë me emocionet e ndryshme dhe përzierjet midis emocioneve të ndryshme. Sipas studimeve të Paul Ekman, i cili jetoi për një kohë të gjatë në një rajon malor të Guinesë së Re në vitet 1960 në kontakt me fiset e gjuetarëve dhe grumbulluesve, të ashtuquajturat emocione themelore (surprizë, frikë, neveri, zemërim, lumturi dhe trishtim. ) korrespondojnë me specifikat në muskujt që i shprehin dhe që janë të lindura, spontane (shprehjet krijohen pa e ditur ne për këtë) dhe universale (janë të njëjta në të gjitha kulturat). Edhe nga eksitimi dhe turpi duket se mund ta lexoni fytyrën mjaft lehtë, por shkenca nuk ka gjetur ende prova përfundimtare.
Në fund të fundit, mimika e fytyrës është shumë më komplekse nga sa mund të duket: habia në pyetje, habia e habitur ose e habitur, për shembull, vëni në lëvizje muskujt në mënyra të ndryshme. Për më tepër, ka shprehje specifike të fytyrës për përzierje emocionesh, të tilla si shprehje trishtim-zemërim ose frikë-befasi (Ekman përshkroi 33 nga këto përzierje).
Kur ka tension
Është gjithashtu e lehtë të lexosh shenjat e tensionit në fytyrë: kur disa personave që nuk dyshojnë u shfaqen foto të studentëve gjatë një provimi dhe atyre të të njëjtëve studentë që flasin me profesorin në një moment jo stresues, imazhet e “provimit” të fytyra gjykohet nga të gjithë si më e tensionuar se të tjerët.
Dhe ndërsa shprehja e emocioneve thelbësore është universale, ka dallime kulturore rreth asaj se kur është koha e duhur për t’i shprehur ato dhe kur për t’i shtypur ato.
Në një eksperiment klasik, një grupi studentësh amerikanë dhe një grupi studentësh japonezë iu shfaq një video e një operacioni. Shprehjet e neverisë ishin të njëjta në të dy grupet. Por nëse filmin po e shikonte edhe një profesor autoritar universiteti, shprehjet e djemve japonezë u bënë të pandjeshme, ndërsa të djemve amerikanë nuk ndryshonin dhe vazhdonin të shprehnin neveri edhe në prani të profesorit.
Debati se sa shprehjet e fytyrës janë të lidhura me kulturën është ende temë diskutimi sot: Oliver Garrod, një psikolog në Universitetin e Glasgoë, Skoci, argumenton se nuk ka gjashtë shprehje universale të fytyrës, por katër (zemërimi dhe habia do të prandaj të përjashtohen). Duke studiuar me rezonancë magnetike aktivitetin mendor të 30 personave (15 orientalë dhe 15 evropianë) që synonin të vëzhgonin fotot që përfaqësonin 6 emocionet kryesore, Garrod gjithashtu vuri re se funksionimi i trurit në të dy grupet etnike ishte i ndryshëm dhe arriti në përfundimin se në tru nuk ka asnjë model i përbashkët i njohjes së emocioneve në kultura të ndryshme.
Mos e bëj atë fytyrë!
Megjithatë, të thuash se shprehjet e fytyrës janë të pavullnetshme nuk do të thotë se ato nuk mund të kontrollohen. Por ju duhet të bëni një përpjekje. Dhe përpjekja tregon. Për këtë arsye, shenjat e gënjeshtrës mund të lexohen edhe në fytyrë. Që në moshë të re ne të gjithë mësojmë të maskojmë dhe kontrollojmë shprehjet e fytyrës dhe shpesh na mësohet se është e gabuar të lejojmë që ajo që ndiejmë të shfaqet (një nënë mund t’i thotë fëmijës së saj: “Mos e bëj atë fytyrë”).
Tre mënyra për t’u shtirur me anën e fytyrës
Ekzistojnë të paktën tre mënyra për të gënjyer duke përdorur fytyrën: të tregojmë një ndjenjë inekzistente (simulim), të mos tregojmë atë që ndjejmë (neutralizimi) ose ta maskojmë atë me një emocion fiktiv (maskim). Zakonisht përdoret metoda e tretë. Dhe për ta bërë këtë punojmë mbi të gjitha te goja, pjesa e fytyrës që kontrollojmë më mirë.
Në fakt, fytyra ka tre zona të afta për lëvizje të pavarura: ballin dhe vetullat, sytë, qepallat dhe rrënja e hundës, faqet, gojën, mjekrën dhe pjesën më të madhe të hundës. Lumturia, për shembull, është i vetmi emocion që nuk përfshin pjesën e sipërme të fytyrës. Pra, nëse vetullat janë të ndryshuara ose ka rrudha në ballë, buzëqeshja në fakt fsheh një tjetër emocion, i cili përkundrazi shfaqet pikërisht në ballë.
Buzëqeshja: e vërtetë apo jo?
Në fakt, për të njohur një buzëqeshje të sinqertë, duhet të shikoni sytë: përballë gëzimit të vërtetë lëviz muskuli orbicularis, ai që rrethon kokërdhokun e syrit dhe që krijon palosjet horizontale nën qepallat e poshtme që e bëjnë këtë të fundit drejt. Por sytë “rrezatojnë” vetëm në pjesën më të jashtme, kështu që vetullat janë ulur vetëm pak në qendër. Gjithashtu, buzëqeshja e vërtetë nuk zgjat më shumë se tre ose katër sekonda.
Detektivë të ndjenjave
Sigurisht që ka njerëz që gënjejnë më mirë me fytyrë se të tjerët: ata që përdorin ballin dhe vetullat si shenja pikësimi në bisedë, për të nënvizuar disa fjalë. Këta janë individë më të mësuar të përdorin në mënyrë të ndërgjegjshme pjesën e sipërme të fytyrës, të cilët mund të “organizojnë” të gjithë fytyrën e tyre sipas rastit. Por ka edhe individë që dallojnë më mirë gënjeshtrat.
E vetmja buzëqeshje e nënkuptuar që përmban tallje, për shembull, është asimetrike dhe për këtë arsye, edhe nëse është shumë e shpejtë, mund të vërehet nga një vëzhgues i vëmendshëm. Dhe në fund të fundit, ka nga ata që as nuk gënjehen nga të ashtuquajturat mikroshprehje, të cilat zgjasin nga një e pesta në një të njëzetepestën e sekondës dhe shfaqen për një moment në fytyrën e dikujt që fsheh diçka. Këta detektivë sentimentalë sigurisht që nuk e shohin shprehjen aktuale, e cila zhduket shumë shpejt, por ata kuptojnë se një shprehje tjetër ka kaluar në fytyrë për një moment dhe për këtë arsye një simulim është në proces.
Burimi Focus
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
