Një gjysmë kosovare e mohuar. Rrëfim për familjet e shumëfishta të burrave kosovarë në mërgim.
Nga Vjosa MUSLIU
Quhet Valentina T*. Ka një mbiemër tipik shqiptar, ndonëse thotë se, fatmirësisht, nuk e lidh asgjë me shqiptarët. “Jam njeri, para së gjithash, por kam vetëm një nacionalitet, belge”. Valentinën e kam takuar për herë të parë diku në vitin 2012 në zyrat e shërbimit civil belg në Bruksel, aty ku edhe punon. Me të parë mbiemrin e saj të stampuar në këmishën e bardhë, instinktivisht e kam pyetur në shqip: “A jeni shqiptare?” Me siguri, kjo nuk ka qenë hera e parë që dikush i ka folur në një gjuhë të pazakontë për të. “Me se mund t’ju ndihmoj?” Kjo ka qenë pyetja-përgjigja e saj, në holandisht dhe frëngjisht, ashtu siç e kërkon ligji federal belg për të gjithë punonjësit e shërbimit civil, duke më lënë të kuptoj se nuk flet shqip e as nuk është e interesuar të tregojë më shumë. Disa përpjekje të miat për ta takuar dhe për të ditur më shumë për të kishin rezultuar të pasuksesshme. Ato u intensifikuan në fillim të këtij viti kur mësova se kishim një mik të përbashkët, i cili më shpjegoi në pika të shkurtra misterin prapa mbiemrit të saj.
Në fillim të korrikut të këtij viti u bëra prapë vizitore e institucionit ku ajo punon. Këtë herë nuk kisha nevojë për asnjë shërbim apo dokument. I jam qepur Valentinës, sepse pavarësisht kokëfortësisë së saj, i them se historia e saj duhet të tregohet. Sidomos për lexuesin kosovar. Nuk thotë që nuk i pëlqejnë kosovarët, por tregon se nuk ka asgjë për të ndarë me ta. Me njëmijë rezerva, Valentina T. pranon të drekojmë bashkë një të premte në Bruksel për të treguar historinë e familjes së saj, nënës belge dhe babait kosovar. Historia e saj është sa e pabesueshme aq edhe e njohur për realitetin e shumë familjeve kosovare të emigracionit. Në vitin 1984 në Sarajevë po mbaheshin Lojërat Olimpike Dimërore. Në një nga ditët e ftohta të shkurtit, nëna e Valentinës zbarkon në Sarajevën e bukur. E sapo diplomuar në histori, më shumë sesa me Lojërat Olimpike, ajo ishte e ngazëllyer me historinë e Sarajevës dhe ish-Jugosllavinë, të cilën po e vizitonte për herë të dytë. Vizita e saj e parë kishte qenë në vitin 1978 në Pulë të Kroacisë së sotme.
Gjatë vizitës së saj të dytë në Sarajevë, rreth Sahat Kullës së qytetit, një nga monumentet më impresionuese të kryeqytetit boshnjak që daton nga shekulli i ’17, e ëma e Valentinës, atëbotë 24-vjeçare, takon një djalë 28-vjeçar nga Kosova. Historia e dashurisë që këta dy të rinj jetojnë për një vit e gjysmë, është si përrallat e bukura. Mirëpo e treguar sot, kjo histori është një kombinim i mashtrimit, gënjeshtrës dhe mohimit të familjes. E ëma e Valentinës dhe babai i saj kosovar bien në dashuri në Sarajevë. “Babai im biologjik po bënte plane të mëdha me nënën time. Pas pak muajsh të lidhjes, ata vendosën të jetonin në Sarajevë, madje edhe të martoheshin”.
Nënës së Valentinës, burri nga Kosova, emrin e të cilit Valentina e thotë shumë rrallë gjatë bisedës, i kishte shpjeguar se familja e tij jeton në Kosovë dhe atij do t’i duhej që kohë pas kohe të shkonte për vizitë. “Ai gjoja po shkonte për të përgatitur terrenin te familja e tij për të sjellë një nuse të huaj në shtëpi. I kishte shpjeguar mamasë se, duke qenë një rend tërësisht patriarkal, familja e tij, jo vetëm prindërit, por edhe kushërinjtë e gjyshërit, mund të mos ishin dakord me një nuse belge, por ai do të bënte të pamundurën që ata ta pranonin”, shpjegon duke qeshur Valentina.
E ëma e Valentinës e kishte mirëkuptuar këtë gjë. Gjatë viteve të ’60 e ’70, martesat ndërmjet belgëve dhe italianëve në Belgjikë nuk është se ishin pritur mirë nga familjet tradicionale belge. Por edhe ky ishte proces që shoqëria belge e kaloi pas disa viteve përvojë me emigracionin. Të njëjtin besim kishte e ëma e Valentinës edhe për kontekstin kosovar. Muajt kaluan dhe në maj të vitit 1984, e ëma e Valentinës kupton se është shtatzënë. “Ai”, babai biologjik i Valentinës, “paska qenë shumë i ngazëllyer me lajmin”. Pavarësisht kësaj, shtatzënia nuk ishte e mjaftueshme për të thyer traditën e familjes tradicionale kosovare. Ai vazhdonte të këmbëngulte se ende do t’i duhej kohë që ta prezantonte atë me familjen e tij në Kosovë. Megjithatë, të dy kishin udhëtuar drejt Zagrebit, në një zyrë konsullore belge, për të kryer kurorëzimin. “Unë duhej patjetër të merrja mbiemrin e tij. Pavarësisht se ai shpejt do të ikte nga jeta jonë pa lënë gjurmë. Çfarë psikopati”, vazhdon tutje rrëmin e saj Valentina. Gjatë kohës që e ëma ishte shtatzënë, ata jetuan në një apartament të vogël në Sarajevë. Babai i saj biologjik ishte punëtor në një fabrikë ushqimore në periferi të Sarajevës. Në Kosovë shkonte shpesh, sepse kishte babanë e sëmurë. “Të paktën kështu i thoshte nënës sime. Unë nuk besoj pothuajse asgjë nga ato që ai ka thënë. Herë na rezulton të jetë diku nga Peja e herë nga ai qyteti i ndarë, Mitrovica më duket se quhet”.
Valentina u lind më 24 dhjetor të vitit 1984 në spitalin publik të Sarajevës. Një mrekulli e vërtetë Krishtlindjesh. “Me gjasë, ai dimër në Ballkan paskësh qenë shumë i ftohtë. Mami shpjegon se në dy muajt e parë mund të më ketë nxjerrë nga shtëpia vetëm dy herë”. Gjyshërit e saj belgë kishin ardhur njëherë për vizitë në Sarajevë. E ëma e Valentinës gjatë kësaj kohe nuk kishte njohur shokë apo familjarë të afërm apo të largët të bashkëshortit të atëhershëm të bijës së saj. Vetëm ndonjë të njohur tek-tuk.
“Mami tregon se ishte njeri disi i tërhequr dhe nuk kishte shumë shoqëri. Sigurisht ai nuk do ta prezantonte kurrë mamanë me njerëz që e dinin se ai tashmë kishte një familje në Kosovë”. Valentina shpjegon më tutje se, kur kjo ishte rreth 4-5 muajshe, në banesën ku ajo banonte me prindërit e saj kishte trokitur një mesoburrë nga Kosova dhe e kishte kërkuar të atin e saj. Mysafiri me gjasë ishte habitur me të mësuar se kjo ishte familja e “kosovarit”.
Gjatë një bisede në shqip në dhomën e ndenjes, babai i Valentinës kishte mësuar për vdekjen e vjehrrit të tij, me bijën e të cilit ishte i martuar në Kosovë e kishte tre fëmijë. Atë ditë i ka treguar nënës së Valentinës se i duhet të shkojë urgjent në Kosovë në varrim të një të afërmi të tij. Duke parë insistimin e bashkëshortes së tij, që edhe ajo me vajzën t’i bashkoheshim rrugës për në Kosovë, burri nga Kosova është detyruar t’i tregojë se për varrimin e kujt bëhet fjalë. Me këtë rast i kumton edhe lajmin se ai është i martuar, sipas adeteve kosovare, pa kurorëzim, me një grua të cilën ia ka gjetur familja shumë kohë më parë. “Kulmi i këtij tregimi është se, ai i ka propozuar mamasë të vazhdojnë të qëndrojnë të martuar, se ai do t’i mbante të dyja familjet njëkohësisht, shpjegon më tej me një qetësi prej belgeje Valentina. “Kur e mendoj këtë them: o Zot, të paktën të ketë qenë psikopat. Paramendo të jesh mendërisht në rregull dhe të jesh në gjendje për të bërë një gjë të tillë”. Valentina sigurisht nuk ishte në dijeni se përtej çrregullimeve mendore, shumë burra kosovarë gjatë viteve të emigrimit kanë krijuar, mbajtur e vazhdojnë të mbajnë familje të shumëfishta gjithandej. Por gjithmonë, duke ruajtur “familjen burimore”, gruan me një qerre fëmijë në Kosovë. E ëma e Valentinës nuk e kishte ndërmend të pranojë një propozim të tillë. Ajo vendosi të marrë vajzën e saj dhe të kthehet në Belgjikë.
Që atëherë, as babai biologjik nga Kosova, as këto të dyja nuk kanë bërë ndonjë përpjekje për t’u takuar apo për të vënë kontakt. Pyetjes nëse nuk është të paktën kureshtare për të njohur babanë e saj biologjik, Valentina i përgjigjet kështu: “Nuk dua as ta njoh një njëri të tillë. Për këtë jam munduar që tërë jetën time ta jetoj sa më sinqertë, aq sa kam pasur mundësi. Të paktën, të jem e sinqertë me veten time”. Valentina pranon se kur për herë të parë hapi një llogari në rrjetin social Facebook e kishte kërkuar emrin dhe mbiemrin e të atit. “Nuk më doli dikush që do të mund të ishte ai. Ne kemi vetëm dy fotografi të tij. E para është në ditën e kurorëzimit, ndërsa e dyta është një foto familjare me gjyshërit e mi dhe mua dymuajshe në Sarajevë”.
Në vitin 1999, kur kishte plasur lufta në Kosovë, Valentina ishte rreth 13-14 vjeçare. Institucionet belge dhe shkollat e nivelit të ulët e të mesëm organizoheshin atëbotë për të dhënë kontributin e tyre për ndihmë ndaj refugjatëve kosovarë. “Mbaj mend që shkolla organizonte një varg aktivitetesh për të mbledhur ndihma për fëmijët e Kosovës. Në fillim nuk kam dashur as të kontribuoj për ndihma”, shton ajo.
E ëma i fliste dhe insistonte që pavarësisht historisë së tyre, fëmijët në atë vend nuk kanë faj dhe duhen ndihmuar. “«Në fund edhe unë dërgova një çantë të vogël me lodra dhe ngjyra”, shton ajo duke buzëqeshur. Valentina kurrë nuk ka udhëtuar nëpër vendet e ish-Jugosllavisë dhe duket se nuk ka as kureshtje për ta njohur rajonin e aq më pak Kosovën. “Është hera e parë që komunikoj me një person nga rajoni i Ballkanit. Edhe ato pak gjëra që shoh rreth e rrotull për burra nga ky rajon nuk më japin ndonjë ndjesi pozitive për t’i njohur më nga afër”. Ndonëse ka mungesë të studimeve në këtë fushë, fenomeni i familjeve të dy-trefishta të burrave kosovarë është i njohur.
Në vitin 2010 BIRN publikoi një dokumentar për martesat fiktive të kosovarëve me gra nga vende perëndimore derisa vazhdonin të kishin edhe martesat e tyre me gra shqiptare në Kosovë. Këto martesa janë të njohura për gratë e tyre në Kosovë dhe pranohen me arsye pragmatike, si për shembull, sigurimi i dokumenteve dhe leja e qëndrimit. A u martua babai i Valentinës “për letra” apo nga dashuria, deri më tani është e paqartë. Një ditë ndoshta kjo enigmë do të zgjidhet.
* Me kërkesë të së intervistuarës emri i saj origjinal nga A.T. është përshtatur në Valentina T. Po me kërkesë të saj nuk është bërë i ditur as emri i babait të saj biologjik./dialogplus.ch
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
