Vetëbojkoti është tendenca për të vendosur pengesa, kufizime dhe implikime mbi veten gjatë përpjekjes për të arritur një qëllim. Duke parë pas, mund të kujtojmë momentet kur, pa e ditur pse apo si, dështuam dhe humbëm qëllimin tonë. Një nga shkaqet e mundshme është sigurisht vetësabotimi.
Vetëbojkoti është vetë armiku. Është e mundur të mbroheni nga dështimi afatshkurtër, por edhe nga suksesi . Personi që e praktikon këtë prirje i vendos vetes pengesa dhe i thotë vetes se nuk do të jetë në gjendje të përballet me situata të caktuara në kontekste të caktuara. Në këtë artikull, ne do të trajtojmë katër forma të ndryshme të vetë-sabotimit. Cilat forma të vetë-sabotimit ekzistojnë?
1.Duke i mohuar vetes një nevojë: “Nuk kam nevojë, nuk e dua”
Forma e parë e vetë-sabotimit, dhe një nga më të shpeshtat, është t’i mohosh vetes disa nevoja ose dëshira. Ajo manifestohet kur personi i thotë vetes fraza si “nuk më intereson”, “Nuk më pëlqen”, “Nuk e dua” ose “Nuk më intereson”. Në këtë mënyrë, individi mbron veten dhe parandalon një dështim të mundshëm (dhe në të njëjtën kohë pranon faktin që duhet të punojë më shumë për të zhvilluar aftësitë e veta) ose përjeton sukses (duke rënë dakord të aspirojë shumë më tepër dhe meriton njohjen për veprimet e tij). Në këtë rast, vetë-sabotimi ndodh kur dikush e privon veten nga mundësia për të arritur një qëllim ose refuzon në mënyrë të pandërgjegjshme një nevojë personale. Është shumë e rëndësishme të kuptojmë kur nuk jemi vërtet të interesuar për diçka dhe kur frika për të mos qenë në lartësinë e saj na pengon ta arrijmë atë qëllim. Me këtë ndryshim, njeriu ka mësuar të krijojë një mburojë personale për të parandaluar vetësabotimin.
2.Zvarriteni: shtyjeni dhe… shtyni për nesër atë që mund të bëhet sot
Një nga mënyrat më efektive për të dështuar, si person dhe si profesionist, është të zvarritesh: “Duhet të bëj disa gjëra, por do t’i bëj më vonë”. Zvarritja është një zakon i keq, pasi krijon perceptimin e rremë të “po e bëj”, por në realitet ne po e shtyjmë pafundësisht përfundimin e qëllimit. Kjo praktikë vepron si një mburojë kundër ndjenjave të pamjaftueshmërisë. Është një mekanizëm mbrojtës që na mbron nga testimi dhe na bën të ndiejmë se jemi në rrugën e duhur për të arritur qëllimin tonë. Asgjë nuk mund të jetë më larg nga e vërteta.
3.Të mos qenët konsistent: nisja e garës por heqja dorë kur përballesh me vështirësitë e para
Mungesa e konsistencës është një nga strategjitë më të zakonshme të vetë-sabotimit. Është një aftësi me të cilën duhet të punoni pak nga pak çdo ditë. Fillimi i një projekti dhe braktisja e tij gjatë rrugës siguron dështim dhe është një zakon kufizues. Funksioni vetë-sabotues që krijojmë kur i lëmë gjërat përgjysmë është shumë i thjeshtë: nëse nuk e përmbush një qëllim, nuk ka nevojë të vlerësosh nëse puna është bërë mirë apo jo. Ekziston edhe mundësia që ta keni bërë mirë, por nuk dini si ta menaxhoni suksesin. E thënë thjesht, vetë-sabotimi mbron njerëzit që mendojnë se nuk e meritojnë triumfin personal dhe që, për rrjedhojë, përdorin këtë metodë për të sabotuar veten.
4.Marrja e justifikimeve kur është koha për të marrë vendime: “Nuk di çfarë të bëj”
Marrja e vendimeve na jep një shkallë përgjegjësie që ndryshon dhe varet nga rëndësia e vetë vendimit. Vetë-sabotimi na mbron nga ky perceptim i përgjegjësisë dhe na lejon të distancohemi nga marrja e pozicioneve të rëndësishme. Duke shmangur marrjen e vendimeve të tilla, ne krijojmë edhe një herë një maskë pas së cilës fshihet vetëbojkotimi. Na është mohuar mundësia për të marrë përgjegjësinë për jetën tonë, për të bërtitur vendimet tona. Kjo praktikë na vendos edhe në këpucët e spektatorit (dhe jo të protagonistit) të jetës sonë. Kjo përforcon idenë që kemi për veten, se ndonjëherë nuk jemi aq të mirë sa të aspirojmë diçka më të mirë. Por cilat janë shkaqet e mundshme të vetëbojkotit?
Çrregullimi evitues i personalitetit
Njerëzit kanë tre mënyra për t’u përballur me fatkeqësinë: përballja me të, shmangia ose shtyrja e saj. Kjo do të thotë që ne mund t’i gjejmë një zgjidhje problemit kur jemi përballur me të (përballemi me të), se mund të bindim veten se nuk na shqetëson (shmangni atë), ose se preferojmë të presim dhe të shohim se si do të zhvillohet duke e lënë kohën të kalojë (ta shtyjmë atë). Është gjithashtu e vërtetë, megjithatë, se pritja mund të jetë një metodë e mirë për të gjetur një zgjidhje të mirë, ndërsa shtyrja e saj për një kohë të pacaktuar është një zakon që varfëron vetëvlerësimin tonë. Nëse gjatë adoleshencës dhe rinisë zgjodhëm të shtynim dhe shmangnim shumë probleme, humbëm mundësitë që do të na ndihmonin të fitonim aftësi të reja. Pra, nëse shmangim përballjen me atë që na ndodh ose nëse e shtyjmë atë ditë pas dite, humbasim mundësinë e rritjes mendore dhe zhvillojmë një model personaliteti shmangës.
Modeli i personalitetit shmangës lidhet drejtpërdrejt me vetë-sabotimin. Që në momentin që personi detyrohet të shmangë diçka, ai është gjithashtu i bindur se “nuk mundet” ose se diçka nuk është në rregull. Kjo për shkak se ai nuk ka aftësitë e duhura, jo sepse nuk është në gjendje të kapërcejë disa situata ose të rritet në nivel personal.
Një person që vuan nga ky çrregullim mendon se ai ose ajo nuk është në gjendje të përballet me sfida të caktuara dhe, për rrjedhojë, i vendos vetes kufij. Gabimi kryesor është të mendosh se të mos kesh cilësitë e duhura do të thotë gjithashtu të mos jesh në gjendje të bësh diçka. Ne duhet të ndalojmë së shmanguri atë që na bën të dyshojmë për veten tonë dhe të fillojmë të përballemi me frikën tonë në mënyrë që të rritemi. Mos harroni: pa sfidë nuk ka rritje.
Vetëvlerësim i ulët
Të kesh një vlerësim të kufizuar të karakteristikave tona personale na bën ta duam pak veten. Nëse nuk e duam veten mjaftueshëm, priremi të mos besojmë në aftësitë tona. Prandaj, ne mund të shohim qartë marrëdhënien e drejtpërdrejtë midis vetë-sabotimit dhe vetëvlerësimit të ulët. Një person me vetëbesim të ulët përjashton mundësinë e rritjes ose të kërkesës, dhe për këtë arsye nuk është në gjendje të largohet nga zona e tij e rehatisë . Kjo sepse në mendjen e saj është gdhendur se: ajo nuk meriton një mundësi, nuk do të jetë në gjendje të arrijë majat ose nuk e konsideron veten të denjë për të aspiruar një qëllim specifik. Prandaj, vetëvlerësimi i ulët shkakton vetë-sabotim.
Ambient familjar tepër mbrojtës
Rritja në një mjedis familjar që na mbron shumë nga “rreziqet” e botës krijon dy mesazhe të ndryshme në karakteristikat tona psikologjike për veten dhe aftësitë tona. Nga njëra anë, “familja ime më do, më mbron dhe nuk jam vetëm”, nga ana tjetër “është e drejta e tyre të më ndihmojnë dhe të më mbrojnë, sepse jam shumë i dobët”. Kur një familje është tepër e mbrojtur ndaj fëmijës së tyre, ata futin këto mesazhe të pandashme në mendjen e fëmijës së tyre që ndonjëherë çojnë në vetë-sabotim. Në fakt, mbrojtja e tepërt nga familja na bën të varemi prej tyre për të na bërë të ndihemi të sigurt dhe për të na dhënë forcën për të përballuar sfidat. Pasi arrijmë moshën madhore, familja kërkon që ne të fitojmë pavarësinë, por këtu vjen vetësabotimi që vepron si mbrojtje. Megjithatë, ndërsa rritemi, prania e familjes zvogëlohet gjithnjë e më shumë, ndryshe nga vetësabotimi që vazhdon të rritet.
Cilat janë efektet e vetë-sabotimit?
Vetë-sabotimi është si një qen që ndjek bishtin e vet: Unë nuk i jap vetes një shans, kështu që nuk e sfidoj veten dhe prandaj nuk rritem. Prandaj na mungon mundësia për të fituar aftësi të reja dhe për të përmirësuar ato që kemi tashmë. Kjo është arsyeja pse ne vazhdojmë të mendojmë “Nuk mundem”, “Nuk dua”, “Nuk më intereson”.
Vetëm mendoni se shumë njerëz, nëse jo të gjithë, kanë një “diversant të vogël” brenda dhe duhet të mësojnë të jetojnë me të. Ky “shok” i vogël do të na thotë gjithmonë se ne nuk jemi në gjendje të përmbushim objektivat që i kemi vendosur vetes. Do të na bëjë të hezitojmë pafundësisht dhe të na lidh me zinxhir në zonën tonë të rehatisë. Vetëm duke vepruar kështu, ky armik i vogël i madh do të mbetet i qetë dhe i qetë brenda nesh. Truku, megjithatë, është të mësoni të dëgjoni dyshimet tuaja pa u rrëmbyer nga “loja” e tyre. Dhe kështu po, me të vërtetë, ne po flasim për punë precize që shpesh kërkon një dozë të mirë durimi.
Për të gjitha arsyet e listuara më sipër, vetë-sabotimi gjeneron një ndjenjë të vazhdueshme pasigurie. Ai është një sistem vetë-përjetësues dhe ekzistenca e tij duhet zbuluar për të ndërprerë sa më parë rrethin vicioz që e ushqen. Për të kapërcyer dhe për t’i dhënë fund kësaj praktike, njeriu mund të punojë në përmirësimin e vetëvlerësimit, të identifikojë pikat e forta për t’i zgjeruar ato dhe të identifikojë dobësitë e tij për t’i përmirësuar ato. Por, mbi të gjitha, duhet t’i jepni vetes një shans: ky është çelësi kryesor për të kapërcyer vetë-bojkotin.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
