Në marrëdhëniet njerëzore në të cilat mbizotëron manipulimi, zakonisht marrin formë tre pozicione ekzistenciale: viktimë, persekutues dhe shpëtimtar. Të tre rolet janë maska që disa njerëz adoptojnë për të mbuluar pasiguritë dhe zhgënjimet e tyre.
Psikologu Stephen Karpman ishte ai që postuloi idenë se në marrëdhëniet njerëzore jo të vërteta, instalohen shpesh mekanizma manipulimi që ai i quajti “lojëra kontrolli”. Në to, të përfshirët përfundojnë duke adoptuar në thelb tre role ose pozicione ekzistenciale: viktimë, persekutor dhe shpëtimtar. Këto qëndrime ekzistenciale janë tipike për marrëdhëniet njerëzore të cilave u mungon autenticiteti. Nuk ka një lidhje të bazuar në të vërtetën, por, pikërisht, në një “lojë kontrolli” reciproke. Na pengon të shohim se kush jemi ne në të vërtetë dhe kush janë të tjerët. Viktima, persekutuesi dhe shpëtimtari janë maska për të mbuluar dëshirën tonë për të mos u rritur.
Përkufizimet e viktimës, persekutorit dhe shpëtimtarit
Secila nga pozicionet ekzistenciale, sipas Karpman, ka veçori karakteristike. Në këtë mënyrë viktima, përndjekësi dhe shpëtimtari shfaqin modele sjelljeje pak a shumë të qëndrueshme, të cilat, siç u tha më parë, nuk e eliminojnë faktin që mund të shkëmbehen me njëri-tjetrin. Karakteristikat e secilit prej tyre janë si më poshtë.
Viktima – Ajo korrespondon me ata që lidhen me të tjerët duke adoptuar një qëndrim të pafuqishëm . Nuk dinë, nuk munden, nuk arrijnë. Kërkojnë që të tjerët t’i ndihmojnë ose t’i mbështesin, por në të njëjtën kohë ankohen për gjendjen e tyre. Ata i vendosin përgjegjësitë e tyre mbi supet e të tjerëve.
Përndjekësi – Persekutuesi është ai që qëndron i larguar nga situatat, të paktën në pamje. Puna e tyre është të gjykojnë të tjerët, gjë që e bëjnë me ashpërsi ekstreme. Ata vënë në dukje gabimet e të gjithëve dhe kënaqen, në një farë mënyre, duke gjeneruar vuajtje emocionale te të tjerët.
Shpëtimtari – Ka të bëjë me qëndrimin që karakterizohet duke marrë mbi supe përgjegjësitë që u takojnë të tjerëve. Ata ofrojnë ndihmë të rreme, pasi kontributi i tyre nuk i rrit të tjerët, por përkundrazi nxit varësinë.
Viktima, persekutuesi dhe shpëtimtari janë maska me anë të ndryshme. Viktima, për shembull, mund të manipulojë dhe të përfitojë nga të tjerët, e mbrojtur nga pafuqia e tyre e supozuar. Në të njëjtën kohë, ajo ushqen ndjenjat e tyre të padenjësisë dhe pasigurisë. Ai mendon se për shkak se është dikush që mungon, ai meriton mirëkuptim të pakushtëzuar. Ai lehtë bëhet agresor.
Persekutuesi, nga ana e tij, derdh zhgënjimet e veta mbi të tjerët. Ai kërkon që të tjerët t’i japin atij një autoritet ose rëndësi të caktuar duke u vendosur si gjykatës dhe palë. Mësoni ta bëni veten të dukshëm për të tjerët përmes mizorisë dhe frikësimit të tyre. Në përgjithësi, ata janë shumë frikacakë kur bëhet fjalë për të përballuar frikën e tyre.
Shpëtimtari, i cili duket se është më i bukuri i treshes, duhet të jetë i nevojshëm. Megjithatë, ndihma e tyre nuk është e painteresuar. Ai gjithashtu ndihet i parëndësishëm dhe kërkon t’i bëjë të tjerët të varen prej tij për t’u ndjerë i njohur ose për të fituar dashurinë e të tjerëve. Megjithatë, ai ankohet sepse ndonjëherë ndihet i shfrytëzuar. Kalon lehtësisht në pozicionin e viktimës.
Dil nga lojërat e kontrollit
Ndonëse “loja” e kontrollit ndërmjet viktimës, përndjekësit dhe shpëtimtarit tenton të bëhet një situatë e strukturuar, ajo gjithashtu mund të shkëputet nga. Natyrisht që kërkon ndershmëri me veten dhe një dëshirë për të pasur më shumë lidhje të sinqerta me të tjerët. Ka mënyra për të transformuar tre rolet dramatike në qëndrime më të shëndetshme. Le të shohim:
Nga kursimi, tek ofrimi i bashkëpunimit empatik. Nuk ka të bëjë me bartjen e problemeve të të tjerëve, por për të qenë në gjendje të njohësh mangësitë dhe vështirësitë e veta dhe ta ndihmosh atë person, vetë t’i kapërcejë ato. Mund të fitoni besim dhe autonomi më të madhe në vend që të hiqni dorë.
Nga ndjekja në promovimin e vetëbesimit. Ajo që i mungon të përndjekurit është të ndalojë së shikuari kaq shumë të tjerët dhe ta kthejë shikimin drejt vetes. Mund të jetë një shembull i autonomisë, në masën që ka një farë sigurie. Ai di të vendosë kufij, megjithëse nuk është aq i zoti në respektimin e kufijve të vendosur nga të tjerët.
Nga viktimizimi në marrjen e përgjegjësisë. Në vend që të presë të shpëtohet, viktima duhet të fokusohet në marrjen e plotë të përgjegjësisë së tyre. Ju mund të keni nevojë për ndihmë, por nuk duhet ta kërkoni atë në mënyrë të pakufizuar dhe pa kushte. Së pari ju duhet të ndihmoni veten.
Të tre pozicionet ekzistenciale krijojnë atë që quhet “trekëndëshi dramatik i Karpman”. Është trekëndësh, sepse tre kulmet që e përbëjnë, pra viktimë, persekutor dhe shpëtimtar, janë të lidhura ngushtë me njëra-tjetrën. Njëra nuk ekziston pa tjetrën. Përveç kësaj, rolet mund të shkëmbehen. Kështu, viktima fillon të ndjekë, ndjekësi të shpëtojë, shpëtimtari të ndjekë, etj.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
