Në vitin 1888, në veprën e tij “Muzgu i idhujve”, Fridrih Niçe shkroi: “Ajo që nuk më vret më bën më të fortë”. Për më shumë se një shekull tani, fraza ka kaluar nga fjala në gojë, duke shpallur se fatkeqësia mund të jetë një burim force dhe frymëzimi, një mundësi për rritje. Fraza është aq sugjestive saqë edhe këngëtarët bashkëkohorë kanë marrë kuptimin e saj.
Jetojmë në një epokë në të cilën tensionet ndërkombëtare, frika pandemike dhe presionet ekonomike vënë në provë qëndrueshmërinë psikologjike të të gjithëve ne, por nëse fraza e Niçes është e vërtetë, secila prej këtyre stuhive mund të na bëjë më të mirë, më të fortë dhe më të mençur. Kjo vlen edhe më shumë për vuajtjet individuale që na është dashur të kalojmë në të shkuarën tonë.
Shpesh dëgjojmë për PTSD (çrregullim i stresit post-traumatik ), më rrallë, megjithatë, kemi dëgjuar akronimin PTG (rritja post traumatike). Termi PTG i referohet ndryshimit psikologjik pozitiv si rezultat i luftimit të rrethanave shumë të kërkuara, kërcënuese dhe sfiduese të jetës. Studimi i efekteve të mundshme pozitive të ngjarjeve traumatike filloi rreth viteve 1980. Ndër autorët që e kanë eksploruar këtë fenomen në thellësi janë Tedeschi dhe Calhoun të cilët, në vitin 2004, studiuan një kampion njerëzish që ishin viktima të traumës dhe reagimet e tyre psikologjike. Duke analizuar të dhënat që dolën, autorët theksuan, në një grup të vogël individësh, një tendencë të papritur drejt ndryshimit pozitiv. Ngjarjet e vështira mund të shqetësojnë dhe modifikojnë faktorët e personalitetit që drejtojnë proceset e vendimmarrjes, si dhe vizionin e botës. E gjithë kjo nuk ka të bëjë fare me konceptin e elasticitetit. Në psikologji, elasticiteti tregon aftësinë e një individi për të përballuar dhe kapërcyer një ngjarje traumatike ose një periudhë vështirësie. Qëndrueshmëria nënkupton përshtatje të mirë, një aftësi të mirë për të përballuar vështirësitë e vazhdueshme. PTG, nga ana tjetër, i referohet asaj që mund të ndodhë kur dikush që është përballur me vështirësi arrin të kapërcejë vuajtjet psikologjike duke u përpjekur me të gjitha forcat. Rritja post-traumatike është një proces që kërkon kohë, thith burimet njohëse dhe mbi të gjitha, fillon me një ndjenjë humbjeje.
Vuajtja: një mjet për të rindërtuar veten
Ashtu si një tërmet shkatërron shtëpi dhe qytete të tëra, vuajtjet e rënda emocionale mund ta kthejnë përmbys ekzistencën e një personi. Rindërtimi bëhet alternativa e vetme funksionale, ashtu siç ndodh pas një fatkeqësie natyrore. Ky rindërtim mundëson krijimin e strukturave të reja dhe më rezistente. Sipas modelit të Tedeschi dhe Calhoun, në fazat e hershme të luftës aktivizohen procese të ndryshme njohëse, të ngjashme, në njëfarë mënyre, me përtypjen e përjetuar nga njerëzit në depresion. Ky mendim dhe rimendim për atë që ndodhi, megjithatë, projekton dhe ju lejon në të ardhmen të vendosni synime dhe plane të reja personale për t’i ndjekur ato. Kur kalon nëpër vuajtje të rënda, në përgjithësi, personi nuk ka energji apo shpresë për të ndjekur qëllimet dhe kështu e braktis veten në një gjendje melankolike. Në rastin e rritjes post-traumatike, personi ngjitet pas një qëllimi dhe bën gjithçka për ta ndjekur atë, deri në atë pikë sa të inkurajojë një hapje të vetvetes, e cila nga ana tjetër ndihmon procesin e rindërtimit.
Vuajtja mund të na bëjë më të këqij ose më të mençur
Duke hetuar të kaluarën e shumë vrasësve serialë, gjejmë histori abuzimesh dhe keqtrajtimi. Manualet e kriminalistikës janë plot me viktima që më vonë u bënë kriminelë brutalë. Duke folur për fatkeqësitë më të zakonshme, është e lehtë të identifikosh një deficit ndjeshmërie, ndjeshmëri të dobët ndaj të tjerëve, oportunizëm dhe tendenca drejt manipulimit tek të rriturit që ishin fëmijë të neglizhuar emocionalisht dhe që pësuan forma më delikate abuzimi. Po kështu, nëse hetojmë të kaluarën e personaliteteve të mëdha me ndjeshmëri të theksuar, mund të gjejmë përvoja traumatike dhe histori vuajtjesh të patregueshme. Nëse vuajtja ishte e njëjtë, çfarë e bëri ndryshimin në evolucion? Përpunimi. Përpunimi kognitiv i vuajtjes është faktori që nxit rritjen post-traumatike dhe, në veçanti, është ai që e udhëheq personin në kërkimin e një vizioni të ri të botës. Elaborimi nënkupton transformimin e presioneve të diktuara nga jashtë dhe integrimin e tyre në aparatin psikik, duke formuar një lidhje me pjesën tjetër të përvojave të jetuara. Trauma bëhet pjesë e historisë personale pa u fiksuar në mendje në mënyra jofunksionale. Përpunimi kërkon shumë burime njohëse si aftësia për të reflektuar dhe arsyetuar, aftësi mendore dhe planifikuese dhe mbi të gjitha kërkon përpjekje të vazhdueshme. Nuk është diçka që ndodh brenda natës!
Rritja post-traumatike nuk është për të gjithë
Procesi i rritjes post-traumatike duket se është i lidhur me zhvillimin e një urtësie të përhapur ndaj jetës, njerëzit janë në gjendje të kuptojnë atë që ka ndodhur, ndihen më të fortë dhe më të sigurt për të përballuar të ardhmen. Ky proces, megjithatë, kërkon përpjekje të konsiderueshme njohëse, kështu që nuk është për të gjithë. Përpunimi kognitiv kërkon të kalojmë, edhe një herë, vuajtjet që na kanë shkatërruar. Në fund të fundit, siç vërehet nga Ana Maria Sepe, psikoterapeute, “Për t’u ndjerë mirë me veten, duhet të kalosh shumë vuajtje dhe ne nuk jemi gjithmonë gati për ta bërë këtë.” Ndonjëherë dhimbja është aq paralizuese sa fshin çdo mundësi shërimi, por për disa, edhe një molekulë e vogël shprese mund të jetë e mjaftueshme për të hedhur themelet për rindërtim.
Përfitimet e një përvoje të vështirë
Pas betejës së fortë , rritja post-traumatike mund të ketë efekte në disa sfera kryesore. Ndryshime të forta të sjelljes vërehen në marrëdhëniet ndërpersonale. Marrëdhëniet e vjetra shpërbëhen plotësisht ose shërohen, ka empati dhe dhembshuri më të madhe për të tjerët. Qëllimet e jetës ndryshojnë dhe shfaqen mundësi të reja të injoruara më parë. Individi tregon një mendje më të hapur dhe një prirje për t’u përballur me zgjedhjet më me vetëdije. Rrit nivelin e vetëbesimit dhe forcës personale. Personi e percepton identitetin e tij në mënyrë të qëndrueshme dhe bëhet i vetëdijshëm për burimet e tij dhe, në të njëjtën kohë, paraqet një pranim më të madh të rrethanave të pafavorshme si pjesë e jetës, të lidhura me ndjenjën e cenueshmërisë. Mençuria është edhe kjo: të dish të pranosh rreziqet e jetës.
Ka një ndryshim të fortë në vizionin e jetës dhe botës, që lidhet me ndjenjën e ” të qenit me fat” , dëshirën për të jetuar plotësisht çdo ditë. Në të njëjtën kohë, ka një ndryshim në prioritetet dhe lindjen e vlerave të reja. Duhet theksuar se procesi i rritjes NUK është pasojë e drejtpërdrejtë e traumës, por është evolucioni i luftës individuale në përballjen me realitetin e ri të imponuar nga trauma. Që të aktivizohet rritja post-traumatike, dhimbja duhet të jetë e tillë që të destabilizojë individin, duhet të ndodhë një tërmet i vërtetë emocional , nuk mjafton një trazirë e vogël.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
