Që kur filloi fushata e vaksinimit, besimi është përhapur se llojet e reja të koronavirusit kanë lindur pikërisht për shkak të serumeve anti-covid. Edhe pse ky është një fenomen teorikisht i mundshëm, le të shohim pse është një teori e gabuar (të paktën deri më tani)
Në fillim ishte tendosja origjinale, pastaj filloi të ndryshojë, duke gjeneruar variantet e quajtura alfa, beta dhe gama, deri në deltën, atë që është aktualisht e përhapur në Itali dhe në pjesën më të madhe të Evropës. Një udhëtim përmes evolucionit të SARS-CoV-2, virusi që shkakton sëmundjen Covid 19, i cili nga Kina ka arritur të përhapet në të gjithë globin, duke ndryshuar dhe mutuar, duke u përpjekur të përshtatet me mjedisin për të mbijetuar dhe për të vazhduar të qarkullojë. Por në këtë vit të dytë të luftës kundër pandemisë, njeriu ka qenë në gjendje të llogarisë një armë më shumë: vaksinat. Por çfarë lidhje kanë vaksinat me variantet? Është pikërisht serumi anti-Covid që gjeneron llojet e reja? Ndër teoritë e drejtuara nga ata që janë kundër vaksinimit, ekziston edhe hipoteza se janë vetë vaksinat që lejojnë virusin të pësojë mutacion dhe të bëhet më i fortë dhe më rezistent ndaj serumit.
A gjenerojnë vaksinat variante?
A është vërtet faji i vaksinave që lindin variantet? Pyetja është padyshim komplekse, me një përgjigje që nuk mund të kufizohet në një “jo” të mprehtë. Në muajt e fundit, opinioni (i gabuar) është përhapur se ishin vetë fushatat e vaksinimit që e çuan virusin të gjejë mënyra të reja për t’i shpëtuar veprimit të antitrupave të prodhuar nga sistemi imunitar. Megjithatë, për të “shfajësuar” serumet anti-covid në qarkullim, mjafton të vëzhgoni kohën në të cilën u shfaqën llojet e reja të koronavirusit.
Varianti alfa, atë që ne fillimisht e quajtëm ‘Anglez’, u shfaq në Angli në Shtator 2020, disa muaj para miratimit të vaksinave dhe fillimit të dozimit. E njëjta gjë vlen edhe për variantet beta dhe gama, të cilat u shfaqën në Afrikën e Jugut dhe Brazil në fund të vitit 2020, ndërsa lloji delta u shfaq për herë të parë në tetor 2020 në shtetin Maharashtra, Indi dhe më pas u përhap në pranverë të vitit 2021, kur përqindja e njerëzve të vaksinuar ishte ende e papërfillshme. Fushatat e vaksinimit filluan në fund të vitit 2020 dhe 2021, kjo është arsyeja pse thjesht afati kohor i ngjarjeve mund të jetë i mjaftueshëm për të larguar të gjitha dyshimet. Por nuk është kështu. Në fakt, fjalimi është më i ndërlikuar dhe meriton të thellojë disa pika kyçe.
Si lindin variantet?
Ndërsa është e vërtetë se variantet aktualisht në qarkullim nuk kanë të bëjnë me vaksinat, nuk mund të përjashtohet që në të ardhmen të shfaqet një lloj i ri, më rezistent. Një eventualitet që ekziston, por që duhet të kontekstualizohet dhe kuptohet, duke filluar nga mënyra në të cilën virusi përsëritet dhe pëson mutacion. Një shpjegim mbërriti përmes Twitter nga virologu Roberto Burioni: “Në një moment virusi do të arrijë ngjitshmërinë maksimale, do të infektojë shumicën e banorëve të Tokës dhe më pas do të japë valë epidemike periodike që infektojnë të sapolindurit, jo imunë, kur ata kanë arritur një numër të tillë që të mbajnë një transmetim intensiv viral. Kjo ka ndodhur me fruthin, rubeolën, hepatitin A dhe shumë viruse të tjera që tashmë kanë evoluar për shekuj pas kalimit të tyre te njeriu”.
“Koronavirusi bëri saktësisht të njëjtën gjë – nënvizoi Burioni – në mars 2020 u shfaq një variant i parë që u përhap shpejt, pastaj erdhi varianti alfa (anglez) që u transmetua më shumë dhe u bë ai dominues, tani është delta e cila është edhe më ngjitëse se alfa dhe po zë shpejt vendin e saj. Si pasojë, virusi aktual është shumë i ndryshëm nga ai që qarkulloi vitin e kaluar: virusi është jashtëzakonisht më ngjitës.”
Por si ndodh mutacioni? Kur një virus hyn në një qelizë, ai fillon të përdorë sistemet e tij për të prodhuar një sasi të madhe kopjesh, dublikatë që, në disa raste, kanë gabime. Nëse e mendojmë sekuencën gjenetike si një tekst që transkriptohet, mund të ketë variacione minimale dhe të parëndësishme, por në një shkallë të madhe, mund të ndodhë që nga këto gabime të lindë një variant edhe më i mirë. Ky është pikërisht rasti i variantit delta i cili, duke gjeneruar një ngarkesë më të madhe virale është shumë më ngjitës se versionet e mëparshme dhe lejon që virusi të përhapet dhe të përsëritet më lehtë. Pse e bën ai? E thjeshte Virusi, si çdo formë tjetër, synon mbijetesën e specieve të tij dhe si në çdo fenomen tjetër evolucionar, mutacioni shpesh stimulohet nga mjedisi i jashtëm. Në këtë mënyrë, gjithmonë do të mbizotërojë varianti që i përshtatet më së miri rrethanave specifike, domethënë ai që është në gjendje të mbijetojë nga ndryshimet dhe shfaqja e “armiqve” të rinj, siç janë vaksinat për viruset.
Pikërisht ky mekanizëm, siç shpjegohet edhe nga Burioni, mund të bëjë që virusi të ndryshojë në një variant rezistent ndaj vaksinës: “Në këtë pikë, varianti i përshtatshëm për virusin nuk është më vetëm ai që përhapet më shumë, por edhe ai që arrin të infektojë të vaksinuarit. Një variant i tillë, në mungesë të një vaksine, nuk do të kishte asnjë avantazh dhe nuk do të dilte kurrë. Por në prani të njerëzve të vaksinuar mund të dalë. Pra, në një kuptim, vaksinimi është një qilim për të krijuar kushtet në të cilat mund të shfaqet një virus rezistent. Por – paralajmëron Burioni – mos bëni gabim duke e konsideruar këtë një efekt negativ të vaksinave: pa vaksina varianti nuk mund të dalë thjesht sepse do të gjente rrugë e lirë drejt infektimit të të gjithë botës. Vaksina është një pengesë që virusi përpiqet ta kapërcejë me një variant. A do të ketë sukses? Ne nuk mund ta dimë këtë.”
Asnjë variant nuk i reziston vaksinës (tani për tani)
Fakti që për momentin nuk ka asnjë variant të aftë për t’i rezistuar vaksinave anti-Covid u theksua gjithashtu nga Mike Ryan, drejtor ekzekutiv i programit të urgjencave shëndetësore të OBSH dhe nga ekspertë nga Administrata e Ushqimit dhe Barnave dhe institute të tjera: “Duke pasur parasysh se variantet e afta për t’iu shmangur përgjigjes imune dolën shumë më përpara se të shpërndaheshin gjerësisht vaksinat është e vështirë të merret parasysh hipoteza se vetë vaksinat ose strategjitë për shpërndarjen e tyre ishin faktorë të rëndësishëm në përcaktimin e kësaj aftësie shmangëse. Sidoqoftë, përsëritja e zgjatur virale në prani të imunitetit të pjesshëm mund të ketë kontribuar në zhvillimin e varianteve që të paktën pjesërisht mund t’i shpëtojnë përgjigjes imune të njeriut, specifikon ai, duke nënvizuar se kjo mund të ketë ndodhur për shembull në pacientët me imunitet të kompromentuar”.
Përkundrazi, sipas ekspertëve, variantet e reja ka më shumë të ngjarë të “shfaqen” për shkak të trajtimeve të tjera: “Përdorimi i trajtimeve të bazuara në antitrupa, për shembull antitrupat monoklonalë ose plazma e rimëkëmbjes, në rrethanat kur ato janë të kufizuara, ai mund të kontribuojë më tej në evolucionin e varianteve të shqetësimit (VOC) që mund të kapërcejnë jo vetëm mbrojtjen e dhënë nga këto, por edhe nga përgjigjet e tjera të antitrupave. Ndërhyrjet me efektivitet të pjesshëm mund të nxisin evolucionin viral”.
A është varianti lambda rezistent ndaj vaksinave?
Varianti delta është provuar të jetë shumë më ngjitës se ato të mëparshmet, aq sa është përhapur në disa vende. Por ajo që mund të bëhet problemi i ri në muajt e ardhshëm mund të jetë lambda, e cila për momentin është përhapur kryesisht në Amerikën Latine, megjithëse disa raste janë identifikuar edhe në Itali, Shtetet e Bashkuara, Kanada, Spanjë, Francë dhe Gjermani. Sipas një studimi nga Kei Sato të Universitetit të Tokios, ky lloj duhet të klasifikohet si ‘shqetësues’. Arsyeja? Studiuesit japonezë analizuan tre mutacione të ndryshme në proteinën Spike të këtij varianti, tre ndryshime që sinjalizojnë rezistencë ndaj antitrupave që mund ta bëjë mbulimin e vaksinës më pak efektiv. Rritja e ngjitshmërisë dhe rezistenca më e madhe ndaj vaksinave përfaqësojnë, sipas shkencëtarëve japonezë, dy arsye të vlefshme pse OBSH duhet të ndryshojë klasifikimin e këtij lloji.
Cila është strategjia më e mirë?
Në këtë pikë, mbetet një pyetje përfundimtare dhe themelore: çfarë të bëni? Vaksina mbetet arma më e mirë për të luftuar virusin. Ideja e një infeksioni masiv është krejtësisht e përjashtuar, siç nënvizohet në portalin Fnomceo, Federata Kombëtare e Urdhrave të Mjekëve dhe Stomatologëve: ”Hipoteza e lejimit të qarkullimit të virusit në mënyrë që ai që quhet në mënyrë të papërshtatshme imuniteti i tufës, ose imuniteti i grupit, nuk rekomandohet nga ekspertët, përveç faktit që konsiderohet jopraktik dhe joetik. Sa më i madh numri i njerëzve të infektuar – simptomatikisht ose asimptomatikisht, me forma të rënda ose të lehta, ai ka pak rëndësi, nëse jo në lidhje me ngarkesën virale të pranishme – aq më i madh është numri i përsëritjeve virale dhe aq më e madhe është mundësia e shfaqjes së varianteve të reja”.
Sipas mjekëve, vaksinimi mbetet zgjidhja më e mirë për momentin, së bashku me masat e miratuara deri më tani: ”Vaksinimi krijon imunitet pa i bërë individët të përballen me siklet, rreziqe, pasoja afatgjata që lidhen me sëmundjen. Strategjitë efektive të shëndetit publik si distanca, përdorimi i maskave dhe përdorimi i synuar i vaksinave efektive që zvogëlojnë infeksionin dhe transmetimin e virusit mund të ndihmojnë në kufizimin e evolucionit viral. Kufizimi i transmetimit në popullatën e përgjithshme është jashtëzakonisht i rëndësishëm për të ngadalësuar shfaqjen e varianteve të tjera shqetësuese.”
Si përfundim, siç u konfirmua edhe nga Instituti i Lartë i Shëndetit (Iss), efektiviteti i ciklit të plotë të vaksinave të miratuara tashmë doli nga studimet e para. Vaksinat nuk shkaktuan variantet aktuale, por nuk është një rastësi që të përjashtohen në të ardhmen pasi është një fenomen teorikisht i mundshëm. Sidoqoftë, duhet të mbahet mend në gjendjen aktuale të gjërave, vetëm vaksinat nuk mund të frenojnë plotësisht pandeminë: shumica e popullsisë nuk është vaksinuar ende, kjo është arsyeja pse ka më shumë gjasa që sëmundja natyrore të ketë më shumë gjasa të krijojë variante të reja. Kufizimi i infeksioneve, si me vaksina ashtu edhe me kundërmasa të tjera, është aktualisht strategjia më e mirë për të parandaluar që virusi të vazhdojë të qarkullojë dhe të ndryshojë, me rrezikun e transformimit në një variant të aftë për t’i bërë vaksinat më pak efektive.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
