Nëna surrogate është ajo që kryen një shtatzëni deri në fund në emër të të tjerëve. Më në detaje, nëna surrogate është një grua që “huazon veten” për të kryer një shtatzëni, deri në lindje, për llogari të personave që nuk mund të kenë fëmijë për arsye të ndryshme.
Akti i bartjes së shtatzënisë deri në fund për të tjerët quhet surrogaci. Megjithatë, në gjuhën e zakonshme, duke iu referuar kësaj praktike të veçantë, nuk është e pazakontë të dëgjosh edhe për “mitrën me qira”.
Surrogacia (ose shtatzënia për të tjerët) është një teknikë fertilizimi e asistuar në të cilën një grua kryen një shtatzëni në emër të njerëzve që më pas do të bëhen prindër të fëmijës që do të lindë, të quajtur edhe “prindër të synuar”. Veza me të cilën është ngjizur fëmija vjen nga një dhurues – në mënyrë që gruaja shtatzënë të mos ketë lidhje gjaku me fëmijën e palindur – ose nga nëna e ardhshme, sperma mund të jetë nga babai i ardhshëm, ose nga një prej baballarëve të ardhshëm, rasti i çifteve homoseksuale, apo edhe një donator. Zakonisht, kur një çift ka një fëmijë me surrogaci, të paktën njëri nga dy prindërit e ardhshëm ka një lidhje gjenetike me fëmijën që do të lindë, i cili është ngjizur me vezën ose spermën e tij.
Kush është Nëna Surrogate dhe çfarë përgjegjësish merr ajo?
Termi nënë surrogate – grua shtatzënë për të tjerët, grua mbështetëse shtatzënë ose bartëse gestacionale – i referohet një gruaje që ka vendosur të ndërmarrë dhe të përfundojë një shtatzëni në emër të njerëzve që, për çfarëdo arsye, nuk janë në gjendje të mbeten shtatzënë ose të kenë fëmijë.
Në përgjithësi, midis nënës surrogate dhe çiftit ose individit që kërkon një surrogaci ka një marrëveshje shumë specifike të sanksionuar nga një kontratë gestacionale. Përmbajtja dhe pikat kryesore të kësaj kontrate mund të ndryshojnë në varësi të ligjit të shtetit në të cilin ndodheni. Në çdo rast, pavarësisht se çfarë shkruhet në kontratë, nëna surrogate merr përsipër të heqë dorë nga çdo e drejtë mbi fëmijën e palindur ose fëmijët e palindur dhe t’ia “dorëzojë”, pas lindjes, çiftit ose individit që ka kërkuar shtatzëninë për të tjerët.
Nënë Surrogate dhe Nënë Biologjike
Zakonisht, nëna surrogate nuk është nëna biologjike e fëmijës apo fëmijëve që do të lindin, pasi kur është e mundur përdoren gametet (vezët dhe spermatozoidet) e çiftit që kërkon zëvendësimin. Megjithatë, kjo nuk ndodh gjithmonë; në fakt, është e mundur edhe përdorimi i gameteve që vijnë nga donatorë që nuk kanë lidhje me prindërit e synuar dhe nënën surrogate, edhe për të përdorur vezët e nënës surrogate dhe lëngun seminal të prindërve të synuar që kërkojnë zëvendësuesin.
Llojet e zëvendësimit
Në thelb ekzistojnë dy lloje të zëvendësimit të lindjes: tradicionale dhe gestacionale.
Mëmësia tradicionale zëvendësuese
E njohur gjithashtu si surrogacia gjenetike ose e pjesshme e lindjes, kjo formë e shtatzënisë për të tjerët përfshin inseminim natyral ose artificial nga nëna surrogate. Prandaj, veza që do të krijojë embrionin do t’i përkasë këtij të fundit, ndërsa sperma mund të vijë nga prindi i synuar, ose nga një dhurues.
Në rastin e parë, fëmija i palindur do të jetë i lidhur gjenetikisht si me prindin që ka siguruar gametet mashkullore ashtu edhe me nënën zëvendësuese. Megjithatë, në rastin e dytë, fëmija i palindur nuk do të jetë i lidhur gjenetikisht me asnjë nga prindërit e synuar, por do të jetë i lidhur gjenetikisht me nënën surrogate dhe me dhuruesin (i jashtëm për çiftin) që ka siguruar gametet mashkullore.
Në varësi të juridiksionit në fuqi, inseminimi mund:
•Të kryhet privatisht nga prindërit kërkues dhe nëna surrogate pa ndërhyrje mjekësore;
•Kërkoni kujdes mjekësor.
Nëse përdoren gametë nga dhuruesit, megjithatë – përsëri në varësi të juridiksionit në fuqi – personat që kërkojnë zëvendësim mund të duhet të kalojnë një proces birësimi për të marrë të drejtat prindërore mbi fëmijën e palindur ose fëmijët e palindur.
Surrogacia gestacionale
Në surrogacitetin gestacional, nëna zëvendësuese nuk është gjenetikisht e lidhur me fëmijën ose fëmijët e palindur, pasi përdoren gametet mashkullore dhe/ose femërore të prindërve të synuar dhe/ose gametet femërore dhe/ose mashkullore të një ose më shumë dhuruesve. Në këtë rast, pra, kryhet i ashtuquajturi fekondim in vitro dhe në asnjë rast fëmija apo fëmijët që do të lindin nuk do të kenë lidhje gjenetike me nënën surrogate.
Kush mund të kërkojë surrogaci mëmësore?
Kërkesa për surrogate mëmësore bëhet zakonisht në rast të problemeve të fertilitetit të njërit ose të dy prindërve, ose në çdo rast në të gjitha ato raste kur – për çfarëdo arsye – nuk mund të mbeten shtatzënë.
Në disa shtete, përveç çifteve heteroseksuale, çiftet homoseksuale që dëshirojnë të kenë fëmijë mund t’i drejtohen edhe një nëne surrogate. Për më tepër, nëse parashikohet me ligj, zëvendësimi i lindjes mund të kërkohet edhe nga individë dhe jo vetëm nga çifte, qofshin heteroseksualë apo homoseksualë.
Surrogacia në botë
Ka disa vende në të cilat surrogacia lejohet ligjërisht, megjithëse secili prej tyre ka legjislacion të veçantë për këtë çështje.
Ndërmarrja e një procesi surrogate nuk është një akt i lejuar kudo. Në fakt, çdo shtet ka legjislacionin e vet për këtë çështje. Në Itali, për shembull, ligji ndalon çdo grua të bëhet nënë surrogate. Deri më sot (2022), përdorimi i nënës surrogate dhe shtatzënia për të tjerët në Itali është një praktikë e ndaluar për të gjithë me ligjin 40/2004 (neni 12, paragrafi 6). Ndër vendet në të cilat surrogacia është e ndaluar për të gjithë (përsëri bazuar në të dhënat e mbledhura në 2017), kujtojmë: Franca, Gjermania, Finlanda, Bullgaria, Luksemburgu, Kroacia, Finlanda, Republika Çeke, Qipro, Malta, Rumania, Spanja, Sllovenia, Sllovakia, Norvegjia, Polonia etj.
Për të dhënë disa shembuj të tjerë në botë bazuar në të dhënat që datojnë në vitin 2017, doli se lejohet zëvendësimi gestacional: në Mbretërinë e Bashkuar, në Holandë, në Shtetet e Bashkuara (por jo në të gjitha shtetet anëtare), në Greqi, në Portugali, në Shqipëri, në Gjeorgji, në Ukrainë dhe në Rusi.
Polemikat
Nëna surrogate dhe shtatzënia për të tjerët: Aspekte morale dhe polemika
Nëna surrogate dhe shtatzënia që ajo ndërmerr për të tjerët janë objekt debatesh dhe polemikash në mbarë botën. Opinionet në lidhje me moralin e zëvendësimit janë, në fakt, të papajtueshme: nëse për ata që nuk mund të kenë fëmijë, zëvendësimi përfaqëson alternativën e vetme të mundshme, pra një “mjet” themelor; për të tjerët, gjendja e nënës surrogate është imorale dhe në kundërshtim me të drejtat dhe dinjitetin e gruas.
Kësaj i shtohet edhe debati për shfrytëzimin e mundshëm që qëndron pas grave në vështirësi ekonomike, të cilat vendosin të bëhen nëna surrogate vetëm për të marrë kompensim financiar. Megjithatë, duhet mbajtur mend se, përgjithësisht, në shtetet ku lejohet zëvendësimi, ligjet që rregullojnë këtë lloj praktike janë formuluar në mënyrë të tillë që të shmangin ose të paktën të luftojnë fenomenin e shfrytëzimit sa më shumë që të jetë e mundur, duke u përpjekur të të mbrojë sa më shumë të drejtat dhe dinjitetin e nënës surrogate, si dhe të drejtat e të porsalindurit dhe prindërve të synuar.
Shqipëria po përgatitet për një ligj mbi surrogacinë. Vetëm dy ditë më parë Ministria e Shëndetësisë ka prezantuar projektligjin i cili thotë se: Nëna surrogate duhet të jetë mbi 25 vjeç dhe të ketë lindur të paktën një fëmijë. Draft ligji përcakton se fëmijët e lindur sipas teknikës së riprodhimit mjekësor të asistuar nëpërmjet shtatzënisë surrogate, i nënshtrohen dispozitave të Kodit të Familjes për birësimin surrogativ. Projektligji ka hasur në kundërshtitë e para, por do të na duhet të presim deri në prezantimin në parlament për të parë nëse do të miratohet apo jo.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
