Pjesa më e madhe e entuziazmit midis studiuesve në fushën e inteligjencës rrjedh nga përpjekjet e tyre për të përcaktuar saktësisht se çfarë është inteligjenca. Studiues të ndryshëm kanë theksuar aspekte të ndryshme të inteligjencës në përkufizimet e tyre. Për shembull, në një simpozium të vitit 1921, psikologët amerikanë Lewis Terman dhe Edward L. Thorndike ndryshuan në lidhje me përkufizimin e inteligjencës, Terman duke theksuar aftësinë për të menduar në mënyrë abstrakte dhe Thorndike duke theksuar të mësuarit dhe aftësinë për t’i dhënë përgjigje të mira pyetjeve.
Kohët e fundit psikologët kanë rënë dakord, në përgjithësi, se përshtatja me mjedisin është çelësi për të kuptuar se çfarë është inteligjenca dhe çfarë bën ajo. Një përshtatje e tillë mund të ndodhë në një larmi mjedisesh: një nxënës në shkollë mëson materialin, që duhet të dijë, në mënyrë që të dalë mirë në një kurs; një mjek që trajton një pacient me simptoma të panjohura mëson për sëmundjen themelore; ose një artist ripunon një pikturë për të përcjellë një përshtypje më koherente. Për pjesën më të madhe, përshtatja përfshin bërjen e një ndryshimi në vetvete, në mënyrë që të përballet në mënyrë më efektive me mjedisin, por kjo mund të nënkuptojë gjithashtu ndryshimin e mjedisit ose gjetjen e një krejtësisht të ri.
Përshtatja efektive mbështetet në një numër procesesh njohëse, të tilla si perceptimi, të mësuarit, kujtesa, arsyetimi dhe zgjidhja e problemeve. Theksi kryesor në një përkufizim të inteligjencës është se ai nuk është një proces njohës ose mendor në vetvete, por më tepër një kombinim selektiv i këtyre proceseve, që qëllimisht drejtohet drejt një përshtatjeje efektive.
Kështu, mjeku që mëson për një sëmundje të re, përshtatet duke perceptuar material mbi sëmundjen në literaturën mjekësore, duke mësuar se çfarë përmban materiali, duke kujtuar aspektet thelbësore që janë të nevojshme për të trajtuar pacientin dhe pastaj duke përdorur arsyen për të zgjidhur problemin e aplikimit të informacionit për nevojat e pacientit.
Në tërësi, inteligjenca është konsideruar jo si një aftësi e vetme, por si një vizatim efektiv së bashku i shumë aftësive. Sidoqoftë, kjo nuk ka qenë gjithmonë e qartë për studiuesit e temës; në të vërtetë, shumica e historisë së fushës sillet rreth argumenteve në lidhje me natyrën dhe aftësitë që përbëjnë inteligjencën.
Teoritë e inteligjencës, siç është rasti me shumicën e teorive shkencore, janë zhvilluar përmes modelesh të njëpasnjëshme. Katër nga paradigmat më me ndikim kanë qenë matja psikologjike, e njohur gjithashtu si psikometri; psikologjia njohëse, e cila ka të bëjë me vetë proceset me të cilat funksionon mendja; kognitivizmi dhe kontekstualizmi, një qasje e kombinuar që studion bashkëveprimin midis mjedisit dhe proceseve mendore; dhe shkenca biologjike, e cila merr në konsideratë bazat nervore të inteligjencës. Ajo që vijon është një diskutim i zhvillimeve brenda këtyre katër fushave.
Teoritë psikometrike bazohen në një model që portretizon inteligjencën si një përbërje të aftësive të matura nga testet mendore. Ky model mund të përcaktohet. Për shembull, performanca në një test me seri numrash mund të përfaqësojë një përbërje të ponderuar të numrit, arsyetimit dhe aftësive të kujtesës për një seri komplekse. Modelet matematikore lejojnë që dobësia në një fushë të kompensohet nga aftësia e fortë në një fushë tjetër të performancës së testit. Në këtë mënyrë, aftësia superiore në arsyetim mund të kompensojë mungesën e aftësisë së numrit.
Teoritë njohëse-kontekstuale merren me mënyrën se si funksionojnë proceset njohëse në mjedise të ndryshme. Dy nga teoritë kryesore të këtij lloji janë ajo e psikologut amerikan Howard Gardner dhe ajo e Sternbergut. Në vitin 1983 Gardner sfidoi supozimin e një inteligjence të vetme duke propozuar një teori të “inteligjencës së shumëfishtë”. Teoricienët e hershëm kishin arritur aq larg sa të pretendonin se inteligjenca përmban aftësi të shumta. Por Gardner shkoi një hap më tej, duke argumentuar se inteligjenca është e shumëfishtë dhe përfshin, në minimum, inteligjencën gjuhësore, logjike-matematikore, hapësinore, muzikore, kinetike, trupore, ndërpersonale dhe interpersonale.
Përgatiti Gea Veizi, maturante gjimnazi “P.N.Luarasi” / Burimi britannica.com
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
