Në jetën e përditshme, të gjithë kemi hasur ose mund të hasim njerëz që, pas çdo ndërveprimi me ta, na lënë emocionalisht të lodhur, të pasigurt ose të zhgënjyer. Këta persona njihen si njerëz toksikë, një term që përdoret për të përshkruar individë me sjellje manipuluese, kontrolluese, dhe emocionalisht dëmtuese. Edhe pse nuk është një term klinik, përdorimi i tij në psikologji dhe shëndetin mendor është shumë i zakonshëm për të identifikuar ndikimin negativ të tyre në marrëdhënie dhe mirëqenie.
Çfarë e bën një person toksik?
Njerëzit toksikë nuk janë domosdoshmërisht “të këqij” në mënyrë të qëllimshme. Shpesh, sjelljet e tyre janë pasojë e pasigurisë personale, traumave të pashëruara, ose çrregullimeve të personalitetit (si çrregullimi narcisist, antisocial apo kufitar). Psikologët i identifikojnë njerëzit toksikë në bazë të sjelljeve të përsëritura që:
Shkaktojnë manipulim emocional.
Nxisin kontroll dhe dominanë në marrëdhënie.
Shkaktojnë zhveshje nga vetëbesimi tek personat e tjerë.
Përdorin fajësim, turpërim ose kritikë konstante.
Tiparet specifike të njerëzve toksikë
1.Manipulues të fshehtë
Manipulimi është një nga armët kryesore të një personi toksik. Ata përdorin emocionet, fajin apo viktimizimin për të bërë të tjerët të ndihen përgjegjës për ndjenjat e tyre.
Shembull: Një mik i afërt mund të thotë: “Nëse nuk më ndihmon tani, nuk je mik i vërtetë. Pas gjithçkaje që kam bërë për ty?”
2.Kritikë e vazhdueshme
Nuk bëhet fjalë për kritika konstruktive, por për komente që ulin vetëvlerësimin dhe nënçmojnë arritjet.
Shembull: Partneri juaj reagon: “Po ç’pune e madhe është që ke marrë një ngritje në punë? S’e di pse e bën kaq dramë!”
3.Dramë konstante dhe viktimizim
Të gjitha ndodhitë kthehen në drama ku ata janë viktima. Refuzojnë përgjegjësinë dhe shohin të tjerët si burimin e të gjitha problemeve të tyre.
4.Mospranim i fajit dhe projeksion
Ata rrallëherë marrin përgjegjësi për gabimet e tyre dhe shpesh ua projektojnë fajin të tjerëve.
Shembull psikologjik: Një person me tendenca narcisiste do të fajësojë gjithmonë partnerin për çdo grindje, duke e bërë të ndihet fajtore për reagime normale.
5.Zili dhe sabotim i arritjeve
Kur ju ecni përpara në jetë, një person toksik mund të shfaqet i pashprehur ose madje të përpiqet të ulë vlerën e suksesit tuaj.
6.Gënjeshtra dhe manipulim i së vërtetës (Gaslighting)
Ky është një mekanizëm ku ju bëjnë të dyshoni në perceptimin tuaj të realitetit.
Shembull: Ju thoni: “Më the atë fjalë që më lëndoi dje.” Ata përgjigjen: “Ti e ke imagjinuar, unë kurrë nuk do ta thosha një gjë të tillë!”
Efektet psikologjike të qëndrimit pranë një personi toksik
Qëndrimi i zgjatur në një marrëdhënie toksike mund të ketë pasoja serioze:
Ulja e vetëvlerësimit dhe vetëbesimit
Ankth dhe depresion
Shtrembërim i kufijve emocionalë
Izolim social
Sindroma e viktimës së abuzimit emocional
Si t’i dalloni dhe t’i përballoni?
1.Vëzhgoni dhe dëgjoni ndjenjat tuaja
Nëse pas çdo takimi me një person ndiheni të zbrazët, fajtor apo të nënçmuar, mund të jetë një sinjal i qartë.
2.Vendosni kufij të qartë
Njerëzit toksikë nuk respektojnë kufijtë, ndaj është e rëndësishme të mësoni të thoni “jo” dhe të qëndroni të palëkundur në vendimet tuaja.
3.Mos përpiquni t’i ndryshoni
Nuk është përgjegjësia juaj të shpëtoni apo shëroni dikë që refuzon të ndryshojë. Kjo është një nga gabimet më të shpeshta në marrëdhënie toksike.
4.Kërkoni ndihmë psikologjike
Nëse jeni në një lidhje afatgjatë toksike (sidomos në një martesë ose raport familjar), këshillimi psikologjik mund të jetë jetik për të rindërtuar vetëvlerësimin tuaj dhe për të gjetur rrugën e daljes.
Shembull real nga praktika psikologjike
Rasti i “Auresa-s”:
Auresa, një 29-vjeçare, kërkoi ndihmë psikologjike pasi kishte humbur dëshirën për të dalë nga shtëpia dhe ndjente faj për gjithçka. Pas disa seancave u kuptua se partneri i saj i kishte ushtruar gaslighting për vite me radhë, duke e bërë të dyshonte në aftësitë e saj, duke kontrolluar çdo aspekt të jetës së saj dhe duke e izoluar nga miqtë. Vetëm pasi mësoi të vendosë kufij dhe të shohë realitetin nga jashtë, ajo filloi të rigjejë vetveten.
Të mbash larg njerëzit toksikë nuk është egoizëm, është mbrojtje e shëndetit tënd mendor dhe emocional. Në një botë ku marrëdhëniet kanë fuqi të jashtëzakonshme mbi mirëqenien tonë, të dish të dallosh, të vendosësh kufij dhe të largohesh nga negativiteti është një akt i fuqishëm i vetëdashurisë.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
