Tërësia e veçorive psikike më kryesore, që shfaqen në veprimtarinë e në sjelljen e njeriut në shoqëri dhe që e shquajnë personalitetin e tij; njeri me veçori psikike e morale të caktuara, të pëlqyeshme si: vendosmëri, vullnet, qëndresë e burrërie deri te manifestimi i karakterit të fortë. Karakteri i dikujt e shquan atë nga të tjerat, pra ka veti dalluese. Pra, personi me karakter, ka tipare fizike e morale, në vijën e sjelljes dhe të veprimtarisë së tij, që e dallojnë atë nga të tjerët.
Nga Prof.Assoc.proc.Doc.Dr.Ilia S Larti
Karakteri, te çdo individ përfaqëson në vetvete konceptet e tij
Tiparet e karakterit nuk trashëgohen, ashtu siç nuk iu duket shumë njerëzve dhe nuk shfaqen që nga lindja. Ato janë një shabllon jetësor, të cilat i lejojnë çdo njeriu të jetojë dhe të vetëshprehet në çdo situatë, duke qenë i privuar nga domosdoshmëria, për t`i kuptuar në mënyrë të vetëdijshme ato. Në këtë kontekst, tiparet e karakterit nuk janë shprehje e aftësive ose prirjeve të trashëguara, por janë jetësor dhe zhvillohen, gjatë jetës dhe veprimtarisë së përditshme. Tiparet e karakterit janë vetëm shfaqje të jashtme të stilit të jetës dhe orientimit të sjelljes së individit. Rrjedhimisht, ato na japin mundësinë të kuptojmë qëndrimin e individit ndaj realitetit që e rrethon atë, raporti me të tjerët, konceptet dhe vlerësimet ndaj shoqërisë në të cilën ai jeton dhe reagimet, vlerësimet dhe angazhimet ndaj problemeve të ekzistencës në përgjithësi, që ka një komunitet i caktuar e deri shoqëria. Ndaj tiparet e karakterit janë thelbi i instrumentit, i mjeteve që përdor individi në tërësi për të arritur njohjen dhe vetëafirmimin. Përdorimi i instrumenteve apo mjeteve të tilla nga ana e individit, në të vërtetë, ka të bëjë me atë që quhet nga psikologët “teknika e jetës”. Në këtë këndvështrim mund të themi se: Ne, pa pasur ndonjë qëllim të caktuar në marrëdhëniet shoqërore, nuk mund të mendojmë për asgjë dhe as mund të ndërmarrim veprime për të kryer diçka. Ky qëllim i jep jetës së individit përbën formën e tiparit të karakterit. Në saj të këtij karakteri, çdo individ përfaqëson në vetvete një gjendje apo formim tërësor, por të izoluar dhe të papërsëritshme, që dallohet nga individët e tjerë. Të gjitha veprimet në shfaqjet dhe veprimet e jetës te një njeri, janë të drejtuara nga ky qëllim i fshehtë. Pra ne, pasi ta kemi kuptuar këtë qëllim, mund të jemi në gjendje ta njohim këtë individ.
Roli i rëndësishëm në zhvillimin e karakterit lot dhe ndjenja sociale
Fryma e komunitetit ose ndjenja sociale, ndodhet nën ndikimin e ndjenjës së inferioritetit personal e promovuar nga njeriu, ashtu edhe nga synimi i kompensimit të tij drejt pushtetit të synuar. Ndaj dhe njerëzit janë shumë të ndjeshëm ndaj çdo lloj kompleksi inferioriteti. Procesi i zhvillimit psikik, shtimi i ankthit, i cili e detyron individin të kërkojë kompensim dhe siguri, fillon që në atë moment kur shfaqet ndjenja e inferioritetit. Gjithsesi, ne nuk mund të paragjykojmë ndonjë qenie njerëzore ndryshe, pa përdorur cilësinë e matësit të “ndjenjës sociale” , pra duke vlerësuar mendimet dhe veprimet e njeriut me ndihmën e këtij matësi. Ne duhet t’i përmbahemi kësaj pikëpamjeje përderisa çdo individ brenda organizmit shoqëror është i detyruar të jetë pjesë e saj. Sepse, ne jemi të rrethuar nga të gjitha anët nga shoqëria dhe duhet të jetojmë sipas logjikës së ekzistencës së shoqërisë. Shkalla e zhvillimit të ndjenjës sociale te njeri apo te një tjetër individ, është i vetmi kriter i vlerave njerëzore, ku madhësia e tij është absolute. Gjithashtu ne nuk mund ta mohojmë varësinë tonë psikologjike prej tij. Ndaj askush prej njerëzve, nuk është i aftë ta injorojë plotësisht ndjenjën e vet sociale. Për të hequr dorë nga ndjenja sociale dhe për ta hedhur atë poshtë kërkohet njëfarë vendosmërie (kur shkel ligjet apo kur e akordon atë nga interesat), në të gjitha rastet e tjera kemi të bëjmë me një person që i mungon ndjenja e mirëfilltë sociale pse jo dhe ajo e kuptimit dhe sjelljes njerëzore..!
Është interesante sipas psikologëve më bashkëkohorë se, ndjenja sociale është aq themelore dhe e rëndësishme, sa që edhe sikur kjo aftësi të marrë parasysh interesat e të tjerëve, gjithsesi ajo mbetet mbrapa zhvillimit të nivelit të shumicës së njerëzve, megjithatë ka njerëz që venë të gjitha forcat që të mos dukemi më keq se ata. Kjo do të thotë se, ndjenja sociale e shtirur, ndonjëherë, përdoret për mbulimin e mendimeve dhe veprimeve antisociale, që janë shfaqje reale dhe tregojnë formimin nga ana humane të personit që e manifeston atë frymë. Ndaj shkalla e lartë e vetënjohjes na lejon të sillemi në mënyrë të arsyeshme dhe të marrim më shumë nga jeta, sigurisht, duke qenë sa më: njerëzorë, etikë, socialë, të virtytshëm, objektivë, zbatues të ligjit, humanë, pranues dhe përkrahës të mendimit ndryshe, krijimi te të tjerët i hapësirës së mendimit dhe veprimit, dalja për tej vetes dhe interesave të ngushta personale e tej. Karakteri i mirë dhe si ta përcaktojmë atë!? Çdo njeri ka karakterin e tij të ndryshëm nga të tjerët. Pra, të gjithë kemi karaktere të ndryshëm, Ne si persona me karakter, arrijmë të përcaktohemi si njerëz unikë të formësuar nga përvojat e jetuara nëpërmjet ecurisë së kohës. Njerëzit, mund të kenë një karakter të fortë ose të lehtë, por ajo që është më e sigurtë është se, karakteri që kemi na bën unik në botë.
Karakteristikat e një karakter të mirë që një person të jetë më integral me veten dhe me të tjerët. Në këtë kontekst shohim se ku konsiston:
Karakteri i mirë përfshin virtyte të tilla si: besnikëria, ndershmëria, drejtësia, guximi, integriteti, energjia, humanizmi e tjera të cilat promovojnë sjelljen e mirë. Një person me karakter të mirë zgjedh të bëjë gjënë e duhur sepse beson se është moralisht e drejtë ta bësh këtë. Karakteristikat e tjera pozitive të karakterit nuk kanë të bëjnë më me moralin, por prapë përcaktojnë karakterin e një personi. Për shembull, të qenit këmbëngulës, me vullnet, krijues, social tje., të cilat mund të jenë atribute të shkëlqyera…. por ato nuk janë domosdoshmëri morale. Kur një person zotëron karakter të mirë, ajo ekspozohet përmes fjalëve dhe veprimeve të tyre. Ajo nuk është e kufizuar në një vlerë të vetme, por tiparet demonstrohen në zgjedhjet “e mira” që ata bëjnë dhe zgjedhjet “e këqija” që ata shmangin.
Pse është i rëndësishëm karakteri i mirë?
Sipas historianit Warren Susman, “Karakteri ishte një fjalë kyçe në fjalorin e anglishtes dhe amerikanëve”, Susman thotë, se karakteri i mirë është aq i rëndësishëm për shoqërinë sa që ai u promovua si një përbërës thelbësor i identitetit të dikujt.
Disa tipare me karakter të mirë do të ishin këto:
- Ndihmoni në ndërtimin e respektit dhe besimit nga të tjerët.
- Motivoni dhe frymëzoni një karakter më të mirë tek të tjerët.
- Ndërtoni vetëvlerësim dhe besim.
- Siguroni një kornizë për marrjen e vendimeve dhe zgjedhjeve të rëndësishme.
- Reflektoni cilësitë e udhëheqjes në përpjekjet personale dhe profesionale.
- Përveç kësaj, virtyti individual është çelësi për një shoqëri të shëndetshme dhe funksionale.
- Zhvillimi i këtyre tipareve të rëndësishme të karakterit është një nga përpjekjet më të kënaqshme dhe inteligjente emocionale që do të ndërmerrni ndonjëherë. Karakteri i mirë ka të bëjë me përcaktimin e vlerave dhe integritetit tuaj bazuar në parimet e testuara në kohë dhe vetë-reflektimin dhe të keni guximin për të jetuar jetën tuaj në përputhje me rrethanat.
Përmirësimi i jetës tuaj personale mund të përmirësohet me:
Integritet | Integriteti është një tipar personal që ka parime të forta morale dhe vlera thelbësore dhe pastaj udhëheq jetën tënde me to si udhëzuesin tënd.
Ndershmëri | Ndershmëria është një tipar i mirë që është më shumë sesa të thuash të vërtetën. Po jeton të vërtetën. Është i drejtpërdrejtë dhe i besueshëm në të gjitha ndërveprimet, marrëdhëniet dhe mendimet tuaja. Të jesh i sinqertë kërkon ndershmëri dhe vërtetësi.
Besnikëri | Besnikëria është një tipar etik i besnikërisë dhe përkushtimit për të dashurit tuaj, miqtë tuaj dhe këdo me të cilin keni një marrëdhënie besimi.
Respektim | Me këtë atribut të karakterit, ju e trajtoni veten dhe të tjerët me mirësjellje, mirësi, nderim, dinjitet dhe mirësjellje. Ofroni respekt themelor si një shenjë e vlerës tuaj për vlerën e të gjithë njerëzve dhe aftësinë tuaj për të pranuar të metat e qenësishme që ne të gjithë zotërojmë.
Përgjegjësi | Kjo cilësi e jashtëzakonshme pranon detyrime personale, relacionale, profesionale, komunitare dhe shoqërore, edhe kur ato janë të vështira ose të pakëndshme. Kjo veçori personale përmbush angazhimet dhe krijon ose pranon në mënyrë aktive përgjegjësinë për sjelljen dhe zgjedhjet e tyre.
Modesti | Ju nuk e shihni veten si “shumë të mirë” për njerëzit ose situatat e tjera. Me këtë tipar të nderuar, ju keni një mendim të të mësuarit dhe rritjes dhe dëshirën për të shprehur dhe përjetuar mirënjohje për atë që keni, në vend se të prisni që të meritoni më shumë.
Dhembshuri | Ky shembull i tipareve të karakterit ka një simpati dhe keqardhje të thellë për vuajtjet dhe fatkeqësitë e të tjerëve dhe dëshiron të bëjë diçka për të lehtësuar vuajtjet e tyre.
Drejtësi | Duke përdorur aftësinë dalluese, dhembshurinë dhe integritetin, kjo tipar karakteri përpiqet të marrë vendime dhe të marrë masa bazuar në atë që e konsideron kursin më të mirë ose rezultatin përfundimtar për të gjithë të përfshirë.
Falje | Ju merrni vendime të vetëdijshme dhe të qëllimshme për të lënë mënjanë inatin dhe zemërimin ndaj dikujt për një krim, pavarësisht nëse shkelësi kërkon falje. Falja mund të përfshijë ose jo falje, rivendosje ose pajtim. Shtrihet tek të tjerët, si dhe tek vetja.
Autenticitet | Ju jeni në gjendje të tregoni dobësi dhe vetëdije të duhur. Ju tregoni veten tuaj të vërtetë pa frikë.
Guxim | Pavarësisht nga frika e rrezikut, sikletit ose dhimbjes, kjo cilësi e mirë njerëzore kërkon që guximi mendor të ndiqet me një angazhim, plan ose vendim, duke e ditur se është mënyra më e mirë e veprimit.
Këmbëngulje | Këmbëngulja është një tipar karakteri i këmbënguljes dhe vendosmërisë së vazhdueshme për të vazhduar me një kurs veprimi, besimi ose qëllimi, edhe nëse është e vështirë ose e pakëndshme për të arritur një qëllim ose rezultat më të lartë.
Që ju të bëheni një njeri me karakter të fortë duhet të manifestoni në vijën e sjelljes tuaj këto 13 cilësi si të:
1-Dini si të balanconi emocionet me logjikën. Mos lejoni që emocionet tuaja të mposhtin logjikën sa herë duhet të merrni ndonjë vendim të rëndësishëm. Nëse keni karakter të fortë, atëherë dini si ti balanconi të dyja.
2-Dini si ta shpenzoni kohën tuaj. Shumica prej nesh mund të gjejë një mijë justifikime për t’ju shmangur përgjesive dhe punëve që duhen mbaruar në kohë. Por personat e fortë, fokusohen tek ajo çfarë ata vërtet duan të bëjnë pa humbur kohë më punë joproduktive.
3-Dini sesi të përshtateni me ndryshimet. Jeta ndryshon vazhdimisht dhe disa e kanë të vështirë të përshtaten me ndryshimet duke u përpjekur thjesht për t’iu rezistuar atyre. Karakteret e fortë përshtaten shpejt me çdo lloj ndryshimi.
4-Përballeni me “fobitë” tuaja. Shumë njerëz i shmangin ato; të tjerë përballen me to thjesht për t’u dukur mirë. Por personat e fortë mendërisht nuk kanë asgjë për të provuar. Ata përballen me çdo vështirësi pa dhënë ndonjë reagim.
5-Mësoni nga gabimet tuaja. Njerëzit me karakter të fortë as nuk justifikohen dhe as nuk I fshehin gabimet nga të tjerët ata thjesht përpiqen të mësojnë prej tyre.
6-Festoni sukseset e të tjerëve. Në vend që të mbylleni në shtëpi nga xhelozia, urojini miqtë, kolegët për sukseset e tyre. Kjo ju bën një person më me vlera.
7-Merrni vendime sipas vlerave tuaja. Nëse jetoni duke njohur aftësitë, vlerat dhe i merrni vendimet tuaja duke marrë parasysh prioritetet tuaja, me siguri që vendimet tuaja nuk do të bëhen kurrë lëmsh.
8-Fokusohuni në përmirësimin e aftësive tuaja dhe jo për t’i treguar ato tek të tjerët. Në përgjithësi synohet të përmirësojmë aftësitë tona për të marrë aprovimin nga të tjerët por këtë nuk e bëjnë ata që kanë karakter të fortë. Ata vazhdimisht kërkojnë më shumë nga vetja por jo për të tjerët.
9-E dini se durimi është çelësi i suksesit. Personalitet e mëdha e dinë se ndoshta u duhet edhe një kohë e gjatë deri sa të marrin frutet e punës.
10-I shikoni vështirësitë si një mundësi. Çdo problem që ju del përpara është një mundësi për ju që të shikoni dhe të përmirësoni aftësitë tuaja. Njerëzit zakonisht acarohen kur ndeshem me një problem, por jo tipat e fortë. Ata i pranojnë sfidat për t’u bërë akoma më të suksesshëm.
11-Ngriheni përsëri sa herë që rrëzoheni. Për njerëzit e fortë, rënia nuk është përfundimi i një rruge por fillimi i saj.
12-Optimistë dhe realistë në të njëjtën kohë. Para çdo pengese kjo kategori liderësh është gjithnjë pozitive por edhe me këmbë në tokë.
13-Jeni gjithnjë gati për të mësuar. Një ditë e re, person i ri, eksperiencë e re. Personat e fortë janë gjithnjë gati të mësojnë rreth çdo gjëje që u del përpara.
14-Shikoni gjithçka me një këndvështrim të ri! Herën tjetër që do jesh gati për të gjykuar, vlerësoje situatën nga një këndvështrim tjetër përpara se të supozosh apo hamendësosh. Po të praktikosh këtë rregullisht, do ta ndihmosh veten në qetësimin e refleksit të gjykimit dhe do ta nxitësh më shumë me dhembshuri.
15-Merrni përgjegjësi! Është e lehtë të justifikohesh gjithmonë dhe të vësh gishtin diku gjetkë, por të punosh me përgjegjësi edhe në situata të vështira është një angazhim serioz që në fund, i bën mirë vetes.
16-Jeni mirënjohës/e. Të shprehësh mirënjohjen është një mënyrë e thjeshtë për të përmirësuar veten. Shko edhe më shumë sesa një “faleminderit” dhe përpiqu ta kthesh vlerësimin. Do ta shohësh që marrëdhëniet do të përmirësohen dukshëm.
17-Ndani më mirë kohë me të tjerët. Çelësi këtu është të bësh diçka të bukur për ta ndarë me të gjithë, por pa pritur asgjë në këmbim. Nëse ke ndonjë koleg që ka nevojë për një projekt ose një mik që do të vlerësonte ndihmën për një çështje personale, lëre mënjanë egoizmin dhe jepi një dorë.
18-Kontrolloni negativitetin. Negativiteti është ngjitës, por kështu është edhe e kundërta. Në vend që ta ushqesh veten me thashetheme ose të flasësh për gjërat e tua, mendo për gjëra të bukura dhe jepi vetes ndjesi të mira. Mjafton edhe një person për të ndryshuar gjendjen e të tjerëve.
19-Jeni mendjehapur. Rezistoju “thirrjeve” që të imponojnë të besosh dikë tjetër dhe mënyrën e tij të të menduarit (Shih pikën # 15.) Merr një mësim të ri dhe prano faktin se nuk je gjithmonë e drejtë – një empati e vogël nuk bën keq asnjëherë.
20-Jeni e sjellshme dhe e respektueshme, gjithmonë. Kjo nuk do shumë mend, por gjithsesi duhet rikujtuar. Pavarësisht nëse je në ditë të mirë apo të keqe, mënyra si i trajton të tjerët duhet të mbetet e njëjtë.
Përfundime:
Që të jesh njeri i mirë duhet të manifestosh virtytet e karakterit të mirë. A është e vështirë të jesh njeri i mirë në një botë ku egoizmi lufton të jetë pjesë e lartësimit të vlerave njerëzore? Sigurisht që po. Po nuk është e pamundur të sfidosh negativitetin duke dhënë më të mirën tënde. Prandaj mjafton të jesh i mirë. Problemi fillon atëherë kur e mira duhet të ndahet nga e keqja. Çfarë është e mirë dhe çfarë është e keqe, është relative. Ka shumë pak modele të së mirës në këtë botë, dhe nga ata sot kemi mësuar se cilat janë cilësitë më të mira për cilindo person, sipas një studimi të psikologes amerikane Cathryn Conroy.
1.Njerëzit e mirë janë të ndershëm. Ndershmëria është mënyrë jetese. Këta njerëz nuk vjedhin, nuk mashtrojnë dhe janë besnikë. Nuk i tradhtojnë miqtë dhe vendosin idealet përpara interesave.
2.Njerëzit e mirë janë të lumtur. Lumturia nuk ka të bëjë me paratë, pamjen apo statusin. Njerëzit e mirë janë sinqerisht mirënjohës për atë që kanë, dhe mezi presin agimin për te rilindur me Diellin dhe për të falënderuar Zotin. (Shpesh lumturia e tyre është ngjitëse.)
3.Njerëzit e mirë janë të respektueshëm. Ata i trajtojnë të tjerët sikurse duan të trajtohen. Respektojnë ata që i rrethojnë pa dallim, të qenit njerëzor për ta është obligim.
4.Njerëzit e mirë janë të butë dhe argëtues. Argëtimin ata e gjejnë të buzëqeshjet e të tjerëve. Te fakti se i bëjnë të tjerët të ndihen mirë. Butësisht ata kërkojnë të lenë shenjën e tyre të mirë në këtë botë prandaj përpiqen të jenë sa më pozitivë.
5.Njerëzit e mirë kanë besim. Jo gjithnjë kjo mund të jetë një cilësi e mirë, sidomos në arenën mishngrënëse ku kemi fatin të jetojmë. Por njerëzit e mirë kanë besim te ata që i rrethojnë, në të kundërt nuk mund të qëndrojnë me ta.
6.Njerëzit e mirë janë emocionalisht të hapur. Shprehin mendimet e tyre, shprehin edhe kritikat. Janë të drejtpërdrejtë dhe nuk stepen përpara pasojave që mund të sjellin fjalët, kur ato janë të sinqerta. Njerëzit e mirë e dinë se sa e rëndësishme është të thuash atë që ndjen, sidomos kur kjo është në funksion të së mirës.
7.Njerëzit e mirë janë të vetë-disiplinuar. Vetë-disiplina është ndershmëria për të zgjedhur çfarë është e drejtë dhe çfarë është e gabuar, dhe për të vepruar në përputhje me rrethanat. Njerëzit e mirë janë mjaft të fortë për ti thënë jo tundimeve të shumta të jetës.
8.Njerëzit e mirë krenohen me veten e tyre. Ndërkohë që ditët e sotme krenaria e tepërt shihet si mëkatare, njerëzit e mirë ndihen krenarë për atë që janë, atë që jetojmë dhe çfarë bëjnë. Kjo lloj krenarie i ndihmon të përcaktojnë se çfarë simbolizojnë në këtë botë.
9.Njerëzit e mirë janë të mëshirshëm. Ata janë empatikë ndaj nevojave të të tjerëve dhe bëjnë vepra të mira për të lehtësuar vuajtjet e atyre që i rrethojnë. Ky është një nga veprimet më themelore të mirësisë që njerëzit e mirë bëjnë si qenie njerëzore.
10.Njerëzit e mirë kanë sens humori. Ata qeshin, dhe veçanërisht qeshin për veten e tyre. Janë të aftë të gjejnë humor pothuajse në çdo situatë. Të qeshësh është gjithmonë më mirë se të qash.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
