Kompleksi i Edipit është boshti qendror i teorisë së impulsit dhe i metapsikologjisë frojdiane, pasi përdoret për të shpjeguar funksionimin psikik dhe formimin e personalitetit. Në atë kohë, kjo përfaqësonte një revolucion, sepse kjo qasje e re niste nga parimi i kauzalitetit psikik, bazuar në të pavetëdijshmen, për të shpjeguar formimin e personalitetit.
Rëndësia e kompleksit të Edipit në praktikën klinike qëndron në shkakësinë e tij, ku, varësisht nga rrjedha dhe zgjidhja e tij, do të zhvillohet një strukturë specifike e personalitetit, dhe bashkë me të simptoma në modalitete të dallueshme strukturore (psikozë, neurozë, perversion).
Çfarë është kompleksi i Edipit?
Është e nevojshme të fillojmë duke sqaruar se përdorimi i termit teknik “kompleks” në psikoanalizë i referohet një konflikti. Pra, kuptimi është rrënjësisht i ndryshëm midis përdorimit që i bëhet në psikologji dhe në zhargonin popullor, duke iu referuar në rastin e dytë “të qenit i kompleksuar” ose të pasurit komplekse”. Kompleksi i Edipit i referohet një sistemi të bazuar në një grup të organizuar dëshirash dashurore dhe armiqësore që fëmija ndjen ndaj prindërve të tij. Frojdi e përcakton atë si dëshirën e pavetëdijshme për të mbajtur një marrëdhënie seksuale – incestuoze – me prindin e seksit të kundërt – nënën – dhe për të eliminuar prindin e të njëjtit seks – vrasjen e babait -.
“Për herë të parë fëmija duhet të shkëmbejë kënaqësinë me dinjitet shoqëror.”
-Sigmund Freud
Formalisht, Frojdi i jep statusin e kompleksit këtij çrregullimi në veprën e tij “Pesë leksione mbi psikoanalizën” (1910). Themi “formalisht” sepse dihet mirë se ky term është përdorur që në vitin 1897, në lidhje me kryeveprën e Sofokliut “Edipi Mbret”. Frojdi përdor tragjedinë greke Edipi Mbret për të shpjeguar universalitetin e ambivalencës që fëmija ndjen ndaj prindërve të tij, si dhe zhvillimin e komponentëve heteroseksualë dhe homoseksualë. Kjo është një pyetje që do të trajtohet përsëri në adoleshencë, gjatë së cilës ndodh një transformim i seksualitetit dhe shkëputje nga autoriteti prindëror.
Cila është rëndësia e kompleksit të Edipit?
Frojdi, në veprën e tij “Tre Ese mbi Seksualitetin” (1905), pohon se te fëmijët fantazia incestuoze e eliminimit dhe zëvendësimit të prindit rival, domethënë babait për djalin dhe nënës për vajzën, është e përsëritur. Një fantazi që do të ngjallte njëkohësisht një ndjenjë faji dhe frikë nga ndëshkimi. Mekanizmat mbrojtës do të ishin një përgjigje “natyrore” ndaj kësaj dinamike, për të zgjidhur këto dëshira. Mekanizmat mbrojtës që hyjnë në lojë do të jenë të ndryshëm në varësi të personalitetit në zhvillim. Në rastin e neurozës, represioni do të lejojë zgjidhjen edipiane, ndërsa në rastin e psikozës zgjidhja edipiane do të jepet nga përjashtimi dhe perversiteti i mohimit.
“Neuroza është pamundësia për të toleruar paqartësinë.”
-Sigmund Freud
Mekanizmat mbrojtës të përdorur nga personi për të zgjidhur kompleksin e Edipit do të përcaktojnë strukturën e personalitetit të tij dhe, për këtë arsye, do të kushtëzojnë edhe mënyrën se si ai përballet dhe percepton botën e jashtme dhe të brendshme. Jacques Lacan, një psikoanalist francez i lidhur ngushtë me shkollën e Frojdit, është ai që e shpjegon më së miri rolin e përjashtimit dhe mohimit si mekanizma mbrojtës.
Tani, duke u thelluar në rolin që luan kompleksi i Edipit në lidhje me ndjenjat e ambivalencës që mund të ekzistojnë ndaj prindërve, ekziston një funksion që bie mbi të gjithë të tjerët: ai lejon njohjen e fëmijës me normën – ligjin – dhe kulturën. Frojdi i referohet kësaj në veprën e tij të vitit 1913 “Totem dhe Tabu”, kur shkruan për hordhin primitiv.
Marrëdhënia midis Totemit dhe Tabusë dhe Kompleksit të Edipit
Në veprën “Totem dhe Tabu”, keqardhja dhe ndjenja e fajit që lind në turmë pas vrasjes së totemit çuan në krijimin e një rendi të ri shoqëror të bazuar në ekzogami. Domethënë, në ndalimin – ose tabunë – e posedimit të grave të klanit. Në të njëjtën kohë, ata i dhanë hapësirë totemizmit – tabusë së vrasjes së totemit – një figurë që zëvendëson simbolikisht prindin. Ndalimet e totemizmit (incesti dhe vrasja e totemit) përfaqësojnë dy dëshirat qendrore të pavetëdijshme të konfliktit të Edipit. Në këtë vepër, Frojdi arrin në përfundimin se kompleksi i Edipit është kushti qendror i totemizmit, prandaj universal dhe themelues i kulturës në çdo shoqëri njerëzore.
Frojdi e artikulon kompleksin e Edipit me kompleksin e kastrimit, i cili është reagimi ndaj kërcënimit seksual ose heqjes së praktikës seksuale gjatë fëmijërisë së hershme. Kompleksi i kastrimit është rezultat i futjes së normës, ndalimit të futur nga figura atërore. Kërcënimi i kastrimit (tek burrat) ose ideja e kastrimit (tek gratë) do t’i hapë rrugën mekanizmit të shtypjes së seksualitetit të hershëm, për të lejuar më pas në adoleshencë një zgjedhje ose objekt ekzogame.
Kështu, pas veprimit të represionit (mekanizmit mbrojtës) tek neurotiku do të shfaqet institucioni i një instance shumë të rëndësishme psikike: superegoja. Ky rast do të prodhojë një rend psikik, dhe do ta bëjë këtë nëpërmjet futjes së normës shoqërore; një rregull që i atribuohet edhe figurës së babait. Ky introjeksion i ligjit do t’i lejojë fëmijës të fillojë të rregullojë botën e tij të brendshme duke marrë parasysh dëshirat dhe kërkesat e jashtme.
Funksionet e kompleksit të Edipit
Kompleksi i Edipit është një shtyllë themelore e teorisë psikoanalitike. Frojdi i atribuoi funksione të ndryshme:
Zbulimi i një objekti dashurie që vjen nga zgjidhja e ndjenjave të ambivalencës ndaj prindërve.
Pranimi i ligjit që ndalon incestin.
Qasje në organet gjenitale, si një person tashmë i konstituuar: me atributet, karakteristikat dhe tiparet e personalitetit të vet.
Konstitucioni i instancave të ndryshme psikike, në veçanti ai i Super-Egos si rezultat i asimilimit të autoritetit prindëror.
Identifikimi në një ideal.
Pranimi i gjinisë së dikujt.
Nga sa thamë, mund të shohim se kompleksi i Edipit, për Frojdin, është pjesë e një marrëdhënieje trekëndore të formuar nga nëna, babai dhe djali. Ku zgjidhja e këtij “trekëndëshi” do të përcaktojë personalitetin e fëmijës, së bashku me futjen e normës që do të lejojë asimilimin e një rendi shoqëror dhe kulturor.
“Qytetërimi filloi herën e parë që një njeri i zemëruar hodhi një fjalë në vend të një guri”
-Sigmund Freud
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
