Që nga viti që ekzistojmë, ne njerëzit kemi qenë gjithmonë të interesuar për dituri dhe jemi përpjekur për t’i rritur ato. Edhe pse filozofia ka qenë gjithmonë përgjegjëse për trajtimin e kësaj çështjeje, për disa vite edhe psikologët po studiojnë se cilët janë njerëzit e mençur dhe pse?
Për fillestarët, ne mund të themi se dituria është një forcë psikologjike, që jo të gjithë e arrijnë. Pra, jo të gjithë njerëzit e moshuar janë të mençur? Gjerësisht është besuar se njerëzit e moshuar janë të urtë ose të paktën më të mençur se ata të rinj. Ndërsa është e vërtetë se, dituria është e lidhur me përvojën, mosha nuk është.
Pra, çfarë është të jesh i urtë?
Psikologjia ka përcaktuar urtësinë, si një trup i njohurive mbi çështjet themelore të jetës (Paul Baltes). Këto çështje përfshin aspekte të planifikimit të jetës, menaxhimin dhe trajtimin e çështjeve jetike.
Një njeri i mençur është ai që përcakton qëllimet dhe përpjekjet për t’i arritur ato, e di cila është më e mira për t’u marrë me situata problematike dhe gjithashtu e di se si t’i japë kuptim asaj që jetoi.
Zhvillimi i diturisë nuk është i lidhur me kalimin e kohës, por me përvojat që çdo person ka jetuar (pozitive dhe negative) dhe se si ai u është përgjigjur atyre. Kalimi i kohës na bën të jetojmë më shumë përvoja, por mosha nuk ju bën një person të mençur, është mënyra si i trajton situata të tilla dhe i përdor ato.
Personi i mençur ka shumë njohuri (duke e ditur se çfarë) për jetën, plus njohuri të gjera praktike (e di se si).
Sipas Paul Baltes këto janë pesë kriteret që përcaktojnë një person të mençur:
- Ai ka njohuri të pasur praktike për jetën.
- Ajo ka njohuri procedurale për zbatimin e vendimeve të marra.
- Njeh sjelljet e ndryshme, veten dhe të tjerët.
- Ai ka një ndjeshmëri të madhe për perspektivat, vlerat dhe qëllimet e të tjerëve.
- Ai ka një kapacitet të madh për të përballuar me të paparashikueshmet dhe të papriturat.
Përveç këtyre, njerëzit e mençur i përdorin njohuritë për të përmirësuar mirëqenien e tyre dhe atë të të tjerëve. Kjo është pastaj një formë e inteligjencës sociale dhe emocionale.
Me pak fjalë, një njeri i mençur është ai i cili është një ekspert në jetë.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
