Për dekada, një ide u përhap gjerësisht në psikologji dhe sociologji: lumturia kalon një kurbë në formë “U” gjatë jetës. Pra, ne jemi relativisht të lumtur kur jemi të rinj, më pak të lumtur në mes të jetës, dhe pastaj lumturia rikthehet në pleqëri. Por një studim i ri po thotë se nuk është më e thënë që kjo formë “U-shaped happiness curve” të qëndrojë gjithmonë – ajo është kthyer përmbys në disa vende dhe grupe.
Çfarë zbuluan studiuesit?
Sipas një artikulli të fundit, studiuesit amerikanë dhe britanikë analizuan të dhënat për mirëqenien mentale (“ill-being”, ankth, dëshpërim) nga 44 vende, përfshirë SHBA-në dhe Mbretërinë e Bashkuar. Ata gjetën se niveli i dëshpërimit (despair) është rritur mes të rinjve në mënyrë dramatike, dhe tani të rinjtë janë njëri prej grupeve më të prekur, ndërkohë që grupet më të vjetra raportojnë më pak dëshpërim. Konkretisht në SHBA, mes vitit 1993 e deri në vitin 2024, përqindja e të rinjve (mosha 18-24) që po përjetojnë dëshpërim të vazhdueshëm është më se dyfishuar për meshkuj dhe pothuajse trefishuar për femra. Edhe në Mbretërinë e Bashkuar, dhe në shumë vende të tjera, trende të ngjashme janë vërejtur: përqindja e njerëzve të rinj që raportojnë ankth, vetminë, vetëvlerësim të ulët, ose “shëndet mendor jo të mirë” ka rritur.
Pse kurba “U” nuk po zbatohet më si më parë?
Në studim diskutohen disa hipoteza pse kjo ndodhi:
Rritja e dëshpërimit mes të rinjve nuk është vetëm për shkak të COVID-19 — trendet negative ishin që në vite para pandemisë. Një faktor i përmendur është përdorimi intensiv i teknologjisë dhe pajisjeve dixhitale (smartphones, rrjete sociale), që mund të ndikojë negativisht mbi mirëqenien psikologjike të të rinjve.
Një tjetër ide është se “mbrojtja” që punët ose statusi ekonomik jepnin dikur për të rinjtë, po humbet efektin për ta — puna e paguar nuk po mbron si dikur shëndetin mental të të rinjve. Ndryshimet sociokulturore, presionet moderne (ekologjia, pasiguria ekonomike, konkurrenca në arsim dhe punësim) gjithashtu mund të luajnë rol.
Pra, në vend që lumturia ose mirëqenia të ketë pikën më të ulët në mes të jetës dhe pastaj të përmirësohet sërish më vonë, tani duket se një pjesë e madhe e dëshpërimit është përqendruar tek të rinjtë dhe përqindja e tyre që raportojnë çështje shëndeti mendor është më e lartë se për disa grupe të tjera.
Çfarë nënkupton kjo për shoqërinë dhe politikat publike?
Ky është një sinjal që tregon se “problemi” nuk është vetëm individual, por sistemik:
Politikat e shëndetit mendor duhet të përqendrohen jo vetëm tek mesmosha ose njerëzit më të vjetër, por sidomos te të rinjtë — që janë pajisur me presione të reja sociale dhe teknologjike.
Duhen ndërhyrje preventuese që nis që herët — në shkolla, në universitete, online, përmes teknologjisë dhe përmes edukimit emocional — për t’u përballur me ankthin, vetminë, depresionin.
Është e rëndësishme të studiohen faktorët digjitalë (si përdorimi i rrjeteve sociale, mediat online), sikurse edhe kushtet socio-ekonomike që ndikojnë sjelljet e të rinjve: strehimi, punësimi, pasiguria financiare, stresi akademik.
Dhe gjithashtu, kjo nënkupton nevojën për të rishikuar parashikimet psikologjike ose ekonomike që bazohej mbi modelin klasik “lumturi = U-kurbë e jetës”, pasi ky model mund të mos përmbushë më realitetin në epokat moderne.
Si mund të reflektojmë për veten tonë?
Nëse jeton në një vend ku të rinjtë përballen me sfida të reja — teknologji, presion social, papunësi, krizë mjedisore — kjo nuk është vetëm “çështje personale”, por pjesë e një tendence globale që po ndryshon mënyrën si e përjetojmë lumturinë gjatë jetës.
Disa pyetje për reflektim personal/praktik:
Sa shpesh ndjen që presionet sociale (rrjete sociale, performanca akademike/punësimi) ndikojnë ditët e tua paqeje mendore?
A ke kontakte me komunitet, aktivitete që të lidhin jashtë ekranit dhe teknologjisë?
A kërkon ndihmë ose diskuton çështjet e tua emocionale me miq, familjarë ose profesionistë të shëndetit mendor?
Si mund të ndërtojësh “rituale të mirëqenies” për veten – pushime teknologjike, kufizime në rrjete sociale, aktivitete që ushqejnë stresin emocional në mënyrë alternative?
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
