Ligësia njerëzore ekziston dhe karakterizohet nga një vëmendje e ekzagjeruar ndaj përfitimit personal të dikujt. Ky tipar i personalitetit mund të identifikohet dhe matet bazuar në karakteristikat e të ashtuquajturit faktor D.
Në sipërfaqe, njerëzit duket se janë biologjikisht të orientuar drejt shoqërueshmërisë, empatisë dhe kujdesit për të tjerët. Vetëm në këtë mënyrë është e mundur të mbijetojmë si grup dhe të përparojmë si specie. Megjithatë, ne e dimë me siguri se e keqja njerëzore ekziston dhe madje kemi arritur të kuptojmë origjinën e saj të përbashkët që mund t’i japë një shpjegim, të quajtur faktori D. E keqja mund të ketë shumë fytyra. Philip Zimbardo, një psikolog social dhe ish-president i Shoqatës Amerikane të Psikologjisë (APA), thekson se në rrënjë të së keqes ka më shumë sesa një dëshirë e thjeshtë për të nënçmuar, poshtëruar, kontrolluar dhe dëmtuar qeniet njerëzore.
Gjatë gjithë historisë nuk ka pasur mungesë personalitetesh të panjohura si Ted Brundy ose Andrej Chikatilo; të vrasësve serialë si Hitleri dhe Stalini, ose të atyre që, si Charles Manson, kryen krime të tmerrshme, si dhe i shtynë njerëzit e tjerë të kryenin krime. Megjithatë, koncepti i së keqes ka diçka sibiline në vetvete, është i heshtur, shpesh shumë më pak sensacional sesa historitë dramatike që i shoqërojmë me personazhet e përmendura më sipër ose historitë që lexojmë në romanet detektive. Sepse, për fat të keq, e keqja mund të vijë edhe nga ata që janë më të afërt me ne: nga menaxhmenti i kompanisë për të cilën punojmë, nga politikanët që na qeverisin, nga prindërit që keqtrajtojnë fëmijët e tyre dhe nga fëmijët që keqtrajtojnë, poshtërojnë dhe sulmojnë shokët e klasës.
Megjithatë, duhet të mbahet mend se ekzistojnë disa kushte që mund të ndërmjetësojnë këto dinamika agresive. Neurologët, psikiatrit dhe psikologët gjithmonë kanë menduar për ekzistencën e mundshme të një emëruesi të përbashkët që mund të shpjegojë shumicën e këtyre sjelljeve.
Përgjigja duket të jetë po, në fakt kohët e fundit disa shkencëtarë nga Universiteti i Ulmit dhe Universiteti i Koblenz-Landau kanë publikuar një studim interesant në të cilin mbështesin nevojën për të futur në terminologjinë e specializuar një term për të cilin me siguri do të dëgjojmë (nëse nuk e kemi dëgjuar tashmë): Faktori D. Ky koncept do të ishte në gjendje të përfshinte dhe përshkruante të gjitha sjelljet që i përkasin sferës më të errët të personalitetit njerëzor.
Nga Charles Spierman te Teoria e Ligësisë Njerëzore
Kanë kaluar më shumë se 100 vjet që kur psikologu Charles Spierman bëri një përparim të rëndësishëm në kuptimin tonë të inteligjencës njerëzore. Sipas qasjes së tij, e njohur si teoria e dy faktorëve, çdo qenie njerëzore do të ishte e pajisur me Faktorin G, i kuptuar si një inteligjencë e përgjithshme që përfshin të gjitha aftësitë tona njohëse.
Pavarësisht se çfarë prove i nënshtrohemi ose çfarë aktiviteti kryejmë, ky konstrukt është thelbi i sjelljes inteligjente në çdo situatë, pavarësisht nga veçantia e saj. Epo, duke u nisur nga ky koncept, psikologu kognitiv Morten Moshagen i Universitetit të Ulmit, së bashku me kolegët e tij, vendosën të shkojnë më tej. Moshagen dhe kolegët e tij vendosën të testonin nëse ekziston një faktor i përbashkët i pranishëm tek secili prej nesh edhe në lidhje me ligësinë njerëzore. Një faktor i pranishëm në një masë më të madhe ose më të vogël në varësi të personit. Kështu, duke kryer një studim të detajuar dhe të kujdesshëm mbi një mostër të madhe prej më shumë se 2500 personash, ata morën rezultate të rëndësishme. Duket se ekziston me të vërtetë një komponent i përbashkët, të cilin ata e quajnë Faktori D, i përcaktuar nga të ashtuquajturat “9 karakteristika të errëta”.
Këto karakteristika janë të pranishme në një masë më të madhe vetëm tek njerëzit që shfaqin sjellje të liga ose agresive.
Faktori D dhe Ligësia Njerëzore
Faktori D përcakton tendencën psikologjike për të vënë gjithmonë interesat, dëshirat dhe arsyet personale para çdo gjëje tjetër, pavarësisht nëse bëhet fjalë për njerëz apo për rrethana të tjera, nuk ka rëndësi. Në të njëjtën kohë, ajo përfshin spektrin e gjerë të sjelljeve që identifikojnë ligësinë njerëzore. Përveç studimit të lartpërmendur, u kryen katër analiza të tjera për të vërtetuar (ose hedhur poshtë) besueshmërinë dhe vlefshmërinë e faktorit D. Të gjitha analizat treguan dobinë e këtij faktori në matjen e shkallës së ligësisë së secilit individ.
Karakteristikat e Faktorit D
Egoizëm. E menduar si shqetësim i tepërt për interesat e veta
Makiavelizëm. Tipike për njerëzit manipulues, të shkëputur dhe me mendje strategjike që gjithmonë i vënë interesat e tyre në vend të parë.
Narcisizëm. I menduar si vetë-admirim i tepërt dhe ndjekje e vazhdueshme e mirëqenies së dikujt.
Superioriteti psikologjik. Bindja në të cilën njerëzit mendojnë se meritojnë trajtim të veçantë, të ndryshëm nga ai që u rezervohet të tjerëve.
Psikopati. Deficit afektiv, empati e dobët, mungesë ndjeshmërie, tendencë për të gënjyer, impulsivitet.
Sadizëm. Tendencë për t’u shkaktuar menjëherë dhimbje të tjerëve përmes agresionit të llojeve të ndryshme, nga ai psikologjik tek ai seksual. Veprime të tilla gjenerojnë tek personi sadist një ndjenjë kënaqësie dhe dominimi.
Interesat shoqërore dhe materiale. Kërkim i vazhdueshëm për fitim, si ekonomik ashtu edhe moral (njohje sociale, sukses, blerje të mirash materiale, etj.)
Keqdashje. Prirje ndaj së keqes, në të gjitha format e saj (agresion fizik, abuzim, vjedhje, poshtërim, etj.). Prandaj, ne kemi një mjet tjetër për të matur të keqen njerëzore që mund të integrohet me shkallën e Michael Stone, një mjet i famshëm përmes të cilit mund të maten 22 shkallët e së keqes në sjelljen njerëzore. Por le të shohim 9 tiparet dalluese të Faktorit D.
Ingo Zettler, bashkautor i këtij hulumtimi, thekson se Faktori D mund të kuptohet si ai personalitet i errët që përfshin një pjesë të mirë të këtyre karakteristikave. Zakoni i kujdesit gjithmonë për mirëqenien e vet personale pa pasur aspak konsideratë për të drejtat e të tjerëve nuk është karakteristika e vetme e një personi të keq.
Njerëzit me faktorin D gjithashtu kanë tendencë të justifikojnë veprimet e tyre. Siç mund ta shihni, këto ide fshijnë të gjitha shpjegimet neurobiologjike dhe sociale që mund të fshihen pas këtyre veprimeve. Prandaj, faktori D përfaqëson një mjet të vlefshëm psikologjik për njohjen dhe matjen e ligësisë. Përveç studimit të lartpërmendur, u kryen katër analiza të tjera për të vërtetuar (ose hedhur poshtë) besueshmërinë dhe vlefshmërinë e faktorit D. Të gjitha analizat treguan dobinë e këtij faktori në matjen e shkallës së ligësisë së secilit individ.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
