Çfarë kuptojmë me konceptin e personalitetit?
Personaliteti me pak fjalë është një sërë karakteristikash të qëndrimeve, motiveve, interesave dhe ndjenjave rreth botës. Gjithashtu është mënyra me të cilën njerëzit krijojnë marrëdhënie me të tjerët, është ajo çka pasqyrohet te sjellja e individëve dhe mendohet se është relativisht i qëndrueshëm gjatë gjithë jetës.
Nga MSc. Xhensila Bardhollari, Psikologe Këshillimi
Cilat janë llojet kryesore të personalitetit?
Sipas Frojdit (1856-1939), personaliteti është i përbërë dhe ndërvepron midis 3 elementëve (Id, Ego dhe Superego). Id përfaqëson pjesën e pandërgjegjshme të individit, instinktet bazë dhe kënaqësinë e menjëhershme të nevojave biologjike. Ego përfshin perceptimet, mendimet, kritikat e pavetëdijshme dhe kontrollon Id-in për sjelljet shoqërore të pranueshme. Superego përfshin vlerat morale, të drejta dhe të gabuara, fajin dhe krenarinë, por edhe ndërgjegjen tonë që kërkon nivelet ideale.
Një version më modern i kësaj teorie mund të jetë ai i Eysenck, (1967), i cili mbështet ekzistencën e katër llojeve themelore të personalitetit:
Melankolik | Ky personalitet shfaq si tipare kryesore paqëndrueshmëri dhe introversion. Lloji i personalitetit melankolik karakterizohet gjithashtu nga distimia, ankthi, vetëkontrolli dhe pesimizmi. Për më tepër ai është absolut dhe i kujdesshëm me njerëzit e tjerë, shmang ndërveprimin shoqëror dhe shpesh qëndron i qetë.
Optimist | Shfaq si tipare kryesore qëndrueshmëri dhe ekstraversion. Personi me një personalitet optimist zakonisht është shoqëror, spontan dhe bashkëbisedues me njerëzit e tjerë. Është i pajisur me ndjeshmëri dhe gjallëri. Është një njeri i përshtatshëm, lehtësisht në mjedise të ndryshme, por gjithashtu është një lider.
Euforik | Ky personalitet shfaq si tipare kryesore paqëndrueshmëri dhe ekstraversion. Lloji i personalitetit euforik karakterizohet nga shqetësimi, ankthi, impulsiviteti dhe agresioni. Ky person shpesh është i ndjeshëm dhe i paqëndrueshëm, por gjithashtu aktiv dhe optimist.
I përmbajtur | Shfaq si tipare kryesore qëndrueshmërinë dhe introversionin. Personi i përmbajtur zakonisht mban një qëndrim pasiv dhe duket i qetë. Ai është i kujdesshëm dhe i përmbajtur me veten dhe me të tjerët. Së fundi, ai është një person i zhytur në mendime, i qetë, dhe i besueshëm.
Cilat janë 10 çrregullimet e personalitetit që prekin sjelljen dhe jetën tonë të përditshme?
Çdo person është një entitet unik që nganjëherë ndan disa elemente të përbashkëta. Kategoritë e mëposhtme mund të ndihmojnë në të kuptuarit dhe në identifikimin e elementëve të karakterit, por kjo nuk do të thotë që janë procedura te vetperceptimit përderisa kategoritë e mëposhtme i referohen çrregullimeve që kanë shkallë të ndryshme në intensitet. Pra, kur flasim për çrregullim të personalitetit, duhet të qëndrojmë në elementet të karakterit që krijojnë mosfunksionim të gjerë në jetën e përditshme, jo menaxhimin e stresit të mundshëm, tërheqje sociale, melankoli, depresion, etj.
Ekzistojnë tri kategori të personalitetit në studimin e psikologjisë. Kategoria e parë i referohet tri llojeve më të çuditshme dhe të veçantë të personalitetit. Kjo kategori përfshin:
- Çrregullimi paranoid, gjatë së cilit personi zakonisht tregon dyshime dhe mosbesim tek njerëzit rreth tij. Individët e kanë të vështirë të krijojnë marrëdhënie të qëndrueshme, pasi besojnë dhe i frikësohen qëllimit të keq për t’u mashtruar dhe shfrytëzuar nga rrethi i tyre. Për këto arsye, ata zakonisht e transformojnë frikën e tyre në agresion dhe sillen si të pasjellshëm.
- Çrregullimi skizoid. Tipari kryesor i këtij çrregullimi është izolimi intensiv social. Individi nuk ndihet ose nuk dëshiron të jetë pjesë e një grupi social, pavarësisht nëse ky grup është një grup shokësh apo vetë familja. Ftohtësia emocionale, indiferenca dhe ngurtësia që i karakterizon këta njerëz, i pengon ata të angazhohen në marrëdhënie seksuale dhe zakonisht preferojnë të veprojnë në një nivel individual dhe të vetmuar.
- Çrregullim skizotipal. Në çrregullimin skizotipal, simptomat kryesore dhe karakteristikat mund të lidhen me ato të skizofrenisë, por për shkak të intensitetit të ulët të simptomave ky çrregullim është i ndryshëm. Individët me çrregullimin skizotipal, zakonisht duken si të çuditshëm dhe kanë tendencë që të kenë një perceptim të shtrembëruar dhe të menduarit të pazakonta në intensitet të tillë saqë është e pamundur të konsiderohet thjesht si një sjellje dhe perceptim alternativ. Individët me çrregullim skizotipal priren të besojnë tepër në “simbolizme” dhe “shenja”, por gjithashtu kanë halucinacione fizike dhe ndjenja të papërshtatshme. Kjo do të thotë se ndjenja e cila shfaqin nuk përputhet me atë çka shpjegojnë.
Në kategorinë e dytë të çrregullimeve të personalitetit gjenden tipet e personalitetit të karakterizuar si dramatike, emocionale dhe të parregullt. Kjo kategori përfshin:
- Çrregullimi antisocial, në të cilin personi tenton të adoptojë një sjellje delikate, agresive dhe të dhunshme pa u ndjerë fajtor ose keqardhje. Gjithashtu, sjellja e tij mund të përshkruhet si “manipuluese” dhe mund të ketë aftësinë për të mashtruar lehtësisht, për shkak të aftësisë për të racionalizuar sjelljen abusive e tij ose të saj.
- Çrregullimi i Kufirit / Ndërprerjes. Tipari kryesor i kësaj sëmundje është paqëndrueshmëria intensive e individit në vlera konstante të jetës, të tilla si identiteti dhe imazhi për veten, por edhe të marrëdhënieve ndërpersonale. Edhe në këtë çrregullim të vetmisë, personi mund të hyjë në marrëdhënie të varësisë, pa marrë parasysh vetveten dhe të qenit i lehtë për të manipuluar me dëshirë nga një tjetër. Në këtë mënyrë individi mund të adoptojnë sjellje vetëshkatërruese, dhe ka shumë raste të njerëzve me personalitet kufitar, të cilët në mënyrë të konsiderueshme janë të prirur drejt substancave.
- Çrregullimi dramatik / estrogjenik. Karakteristika kryesore e personaliteteve dramatike / estrionike është përpjekja e tyre për të qenë në qendër të vëmendjes. Ata e arrijnë këtë duke treguar entuziazmin dhe vitalitetin e tyre. Ata tregojnë me intensitet, ekzagjerim dhe në mënyrë pothuajse teatrore. Emocionet e tyre janë shumë shoqërore dhe përmes sjelljes synojnë të provokojnë dhe joshin njerëzit përreth tyre.
- Çrregullimi narcisistik. Njerëzit me një personalitet narcisist kanë tendencë të tregojnë vetëbesim të tepruar, për të treguar arritjet e tyre me qëllim të tërheqin admirimin e të tjerëve. Çrregullimi narcisist mund të funksionojë si një mekanizëm tjetër mbrojtjeje për individin që të mbulojë dhe të maskojë dobësitë e tij. Gjithashtu, mungesa e ndjeshmërisë ndaj ambientit, e transformon atë në një arrogant.
Kategoria e tretë dhe e fundit e çrregullimeve të personalitetit karakterizohet nga lloje të personalitetit me elemente të forta ankthi dhe frike. Kjo kategori e fundit i takon:
8) Çrregullimi i Shmangies. Njerëzit me personalitet të shmangur kanë tendencë të kenë një frikë të fortë nga refuzimi, dështimi dhe kritikat negative. Ata ndjehen të papërshtatshëm, kanë vetëbesim dhe vetë vlerësim të ulët, kanë turp dhe ankth të madh në mjedisin shoqëror. Kështu, për shkak të frikës, zakonisht janë të izoluar nga rrethi shoqëror, për të shmangur ankthin. Ata janë të prirur të shfaqin fobi sociale dhe agorafobi.
9) Çrregullimi vartës. Thelbi i çrregullimit vartës, konsiderohet frika nga vetmia. Individi shpërblehet nga nevoja për të kujdesur për të, pasi ai ndihet i paaftë për t’u kujdesur për veten. Ai nënshtrohet dhe varet pothuajse tërësisht tek tjetri, dhe në këtë mënyrë menaxhohet lehtë dhe vepron në bazë të dëshirës së tjetrit.
10) Çrregullimi i Personalitetit Obsesiv-kompulsiv i Personalitetit (CPOK). Ky çrregullim ka si karakteristikë kryesore “kontrollin”. Individi dëshiron të imponojë dhe kontrollojë, nëpërmjet obsesioneve, situatat rreth tij. Për shembull, nevoja e tij për kontroll mund të shfaqet si perfeksionizëm, shumë vëmendje ndaj detajeve dhe rregullave, por gjithashtu si ftohtësi emocionale dhe ngurtësi.
Në studimin e psikologjisë, këto lloje të personalitetit ndihmojnë për të kuptuar më mirë mënyrën se si funksionon personi. Natyrisht, në shumë raste, siç mund të vërehet në mjedisin shoqëror ose tek individin personalisht, karakteri dhe personaliteti i individit mund të ketë elemente të ndryshme, të shumë llojeve, për këtë arsye një person është i ndryshëm nga ata rreth tij. Për shembull, le të mendojmë për një person nga mjedisi tonë i afërt me të cilin ndajmë elemente të përbashkëta të karakterit tonë me të tij.
A ka ai person të njëjtën përvojë me ju? Nëse po, atëherë a ishte mjedisi i tij i njëjtë mbështetës me tuajin apo jo? Në këtë mënyrë, lehtë mund të kuptohet se kultivimi i një personaliteti mund të ndikohet nga lloje të ndryshme të faktorëve të brendshëm ose të jashtëm. Për këtë arsye procesi i eksplorimit të vetes, që vetë vetëdija është një proces i vështirë, traumatik që konsumon kohë, dhe që kërkon sinqeritet të plotë të individit.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
