Çrregullimet e spektrit të autizmit (ASD) përfshijnë një sërë çrregullimesh neurozhvillimore që shpesh reduktojnë aftësinë për t’u përshtatur, veçanërisht në lidhje me mjedisin social. Prandaj është e rëndësishme që të jeni në gjendje të njihni shenjat e autizmit tek adoleshentët dhe fëmijët.
Në disa raste, manifestimet karakteristike të gjendjes kalojnë pa u vënë re.
Adoleshenca është një fazë në të cilën problemet e shkaktuara nga autizmi bëhen më të dukshme. Duke qenë se është një periudhë në të cilën ndodhin ndryshime të rëndësishme fiziologjike dhe psikologjike, ka të ngjarë të vërehen disa shenja tipike, ndryshe nga fëmijëria, kur simptomat mund të ngatërrohen me sjelljet natyrore të fëmijës.
Nga cila moshë mund të diagnostikohet ASD?
ASD është një gjendje neurozhvillimore, prandaj simptomat mund të vërehen që në fëmijërinë e hershme. Megjithatë, siç tregon emri, është një spektër heterogjen, prandaj ndonjëherë mund të kalojë pa u vënë re deri në moshën madhore. Van’t Hof et al. (2021) publikoi një përmbledhje dhe meta-analizë të moshës së diagnozës së autizmit. Rezultatet tregojnë se mosha mesatare në të cilën tenton të diagnostikohet varion nga 30.94 muaj në 234.57 muaj. Me fjalë të tjera, bëhet e dukshme midis moshës 2 dhe 19 vjeç dhe mesatarisht 5 vjet për diagnozën.
Shenjat e autizmit tek adoleshentët
Një nga karakteristikat kryesore të çrregullimit të spektrit të autizmit është një deficit komunikimi (Hodges, Fealko & Soares, 2020). Adoleshentët priren të dallohen për interesin e tyre në sferën sociale, ndaj është faza në të cilën shenjat e autizmit bëhen më të dukshme.
- Interesi i kufizuar
Pacientët me ASD priren të kenë një grup interesi mjaft të mbyllur dhe fiks. Për shembull, një interes i veçantë dhe njohuri të mëdha për anijet. Megjithatë, një pamje e ngjashme mund të prekë edhe një adoleshent neurotipik dhe nuk tregon domosdoshmërisht autizëm. Dallimi është se pacientët me ASD nuk tregojnë interes për asgjë tjetër. Me fjalë të tjera, ata kanë një obsesion të theksuar dhe kufizues.
- Vështirësi në komunikim ndërmjet shenjave të autizmit tek adoleshentët
Vështirësia në komunikim është një nga shenjat më të dukshme të autizmit. Për njerëzit me këtë çrregullim, mund të jetë e vështirë të filloni një bisedë me dikë. Ata gjithashtu mund të refuzojnë fare të ndërveprojnë me të tjerët.
- Gjuha tepër formale
Adoleshentët janë të famshëm për përdorimin e tyre të zhargonit. Megjithatë, njerëzit me ASD priren të përdorin gjuhën zyrtare kur komunikojnë, madje edhe me njerëz të moshës së tyre. Kjo rrit vështirësitë e komunikimit, pasi mund të jetë e vështirë për të tjerët ta kuptojnë.
- Vështirësi për të kuptuar nuancat e gjuhës verbale
Për njerëzit neurotipikë, sarkazma, shakatë dhe tonet bisedore janë të natyrshme, por për individin me autizëm mund të jetë e vështirë të kuptojë këto nuanca në komunikim. Mund të ndodhë gjithashtu që ai të marrë fjalë për fjalë gjithçka që i thuhet ose të mos kuptojë se toni i zërit të dikujt tregon bezdi ose trishtim.
- Vështirësi për të kuptuar gjuhën joverbale
Pjesa më e madhe e komunikimit tonë është joverbal. Truri ynë është në gjendje të zbulojë sinjalet delikate trupore dhe t’i interpretojë ato. Nëse vëmë re se dikush po rrudh vetullat, është e lehtë të supozojmë se është i mërzitur ose i shqetësuar. Megjithatë, ndër shenjat e autizmit tek adoleshentët ka një deficit në këtë kuptim. Adoleshenti me ASD nuk kap thjesht shprehjet trupore që janë pjesë e gjuhës. Në dritën e kësaj, gjuha e tyre ka të ngjarë të perceptohet si “robotike” sepse ata priren të mos shfaqin shprehje të fytyrës.
- Izolimi social ndër shenjat e autizmit tek adoleshentët
Duke marrë parasysh problemet e mësipërme të komunikimit, është e zakonshme që adoleshentët me ASD të zgjedhin vetminë. Ndryshe nga bashkëmoshatarët e tyre neurotipikë, ata nuk ndihen rehat në situata sociale ku mund t’u duhet të ndërveprojnë me të huajt. Prandaj shmangin pjesëmarrjen në aktivitete jashtëshkollore, festa etj. Si rrjedhojw ata kanë pak miq dhe mbajnë pak kontakte me ta. E gjitha varet nga interesi i tyre minimal në marrëdhëniet shoqërore.
- Sjelljet stereotipike
Pacientët me ASD shfaqin gjeste të përsëritura. Për shembull, lëkundje nga njëra anë në tjetrën ndërsa jeni ulur ose duke kryer lëvizje të përsëritura me duart tuaja. Këto sjellje njihen si stereotipe dhe mund të veprojnë si një mekanizëm për rregullimin e emocioneve të dikujt.
- Hipersensitiviteti ndijor
Një nga shenjat par excellence të autizmit tek adoleshentët është mbindjeshmëria ndaj stimujve të ndryshëm shqisor. Njerëzit me autizëm zakonisht nuk mund të tolerojnë zhurma të forta ose drita shumë të ndritshme. Këto stimuj prodhojnë mbingarkesë shqisore që mund t’i mposht ata, duke shkaktuar një reagim ankthi.
- Tolerancë e ulët për ndryshim
Në çrregullimin e spektrit autik ka një tendencë të rëndësishme për të vendosur rituale të ndryshme në jetën e përditshme. Një shembull i kësaj është kryerja e një aktiviteti të caktuar në të njëjtën kohë çdo ditë. Megjithëse njerëzit neurotipikë ndjekin gjithashtu rutina specifike, ata shpesh janë shumë më fleksibël nëse duhen bërë ndryshime. Nga ana tjetër, nëse për ndonjë arsye adoleshenti me ASD nuk arrin të ndjekë rutinën e tij, ai mund të reagojë në mënyrë agresive. Kjo ndodh sepse ndryshimet janë burim ankthi dhe stresi.
- Sjellja e vështirë mes shenjave të autizmit tek adoleshentët
Në disa raste të ASD-së, pacientët mund të shfaqin sjellje të vështira, duke përfshirë inat ose vetëdëmtim. Këto sjellje janë pasojë e vështirësisë në menaxhimin emocional. Përveç kësaj, nëse njerëzit e afërt me adoleshentin e injorojnë situatën, këto sjellje mund të forcohen dhe të përdoren si një mjet manipulimi.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
