“Shtrati 13” subjektin e ka adimensional, të lëvizshëm, aspak të parashikueshëm. Nocioni kohë-hapësirë është shkrirë në një, aq sa mund ta marrësh si hapësirë kohore ose kohë hapësinore. Gjithçka ka ndalur në kufijtë e të njohurës, e megjithatë gjithçka duket sikur lëviz rrëmujshëm, si një vorbull. Në fillim, pikërisht nga kjo shtrirje nocionesh, nuk e kupton sensin e lëvizjes së vorbullës, atë e ndien kur gjendesh brenda saj. Një vorbull që lexuesin e thith drejt qendrës, kurse personazhin jashtë saj. Subjekti është i ndërtuar në formën dhe mënyrën e dhomës së pasqyrave, ndaj, lexuesi, për asnjë moment nuk e ka të qartë që personazhi po largohet nga qendra thithëse e vorbullës, dhe ai mbetet i vetëm, nën shtypjen psikologjike të monologëve.
Në sfond shfaqet vdekja; pika më e errët e evolucionit njerëzor. E rëndë, mbuluese, gllabëruese; është normale që njerëzit, me të parë vdekjen ta harrojnë jetën. Jetën e njohin, e jetojnë, kurse vdekja është një pikëpyetje e madhe. Vdekja nënkupton errësirë, e duke qenë se në errësirë asgjë nuk duket, njeriu nis e hamendëson, zmadhon, vlerëson mbi normalen diçka mjaft normale, që ka miliona vite që ripërsëritet…
Kjo është magjia e Petrit Palushit. Na vendos në skenografi vdekjen dhe vetë nis dhe flet për jetën. Flet qetë, ëmbël, qartë, pa u ngutur, ndërsa lexuesi është i ngërthyer pas skenografisë, zëri i tij i vjen si për së largu, megjithëse ai është mjaft pranë. Lexuesit merren me vdekjen, ndërsa ai flet për jetën. Për të shkuarën, për momentin, monologon me kujtimet, por kurrë nuk i jep rëndësi asaj që shkoi, ajo i duhet vetëm për të lidhur fort pas jetës atë që është dhe që do vijë. Shfaq kujtimet fëmijërore, si në një film bardh e zi, risjell në skenë një shkëndijë dashurore djaloshare, por edhe atë të zbehtë. Kjo vetëm e vetëm për të përforcuar magjinë skenografike të verdhë – vdekjes. “Shtrati 13” është kufiri i fundit i betejës së irracionale me racionalen që luhet në shpirtin njerëzor. Në këtë kufi gjithçka merr vlerë e në të njëjtën kohë humbet vlerë. Vetë fjala vlerë humbet kuptim në këtë pikë kalimi; duke përdorur nuancat e ndryshme të ngjyrës së verdhë, pikërisht këtë relativitet vlerash, sipas meje, do të tregojë.
Absurdi jetësor pikërisht pranë vdekjes merr kuptim. Marrin kuptim dëshirat e parealizueshme: fëmija që do të mësojë gjithçka që në ditën e parë të shkollës. Kjo është normale dhe aspak absurde. Ai qëndron nëse e analizojmë më thellë. Njeriu që kërkon të dijë gjithçka ndonëse i paevoluar. Njeriu që kërkon të zhbirojë të fshehtat e vdekjes, ende pa njohur të fshehtat e jetës. Njeriu, që kërkon medoemos të hamendësojë atë që ndodhet mes errësirë, por që nuk sheh atë që fshihet mes burimit më të fuqishëm të dritës. Njeriu; dilemë mbi dilema, ngrehinë që merr formë mes nuancash marramendëse të të verdhës…
Po të vërehet hollë, njeriu pyet çfarë ka pas vdekjes, por në të vërtetë e gërryen pyetja se çfarë do i ndodhë jetës. Me atë është i lidhur, ajo është e materieshme, ndërsa për momentin, vdekja, është e mjegullt…
Në kufirin “Shtrati 13” njeriu kupton se e boshët ka kaluar jeta, se sa pak kohë ka mbetur vetëm në formën e kujtimeve, në krahasim me shumicën e sekondave, minutave, orëve, ditëve, muajve dhe viteve të dënuara me harresë; vetëm një përqindje e papërfillshme. Ato i ka ruajtur si reliket më të çmuara, duke humbur tjetër kohë për t’i sjellë e risjellë në mëndje; kohë për të risjellë në mendje tjetër kohë, zhytur në një hapësirë të ikur. Kohë që është mbivlerësuar, në krahasim me çdo lloj kohe që ai ka përdorur…
Tek “Shtrati 13”, Petrit Palushi e ka gjetur Agshtegun e vet. Pas shumë mundimeve të mëparshme, ka arritur të gradojë si duhet kufirin e përballjes së irracionales me racionalen, e ato qëndrojnë pezull duke shtyrë dhe tërhequr njëra-tjetrën reciprokisht; aq natyrshëm sa kur e lexon, kushdo mund të mendojë se mund t’ia arrijë të shkruajë diçka kaq psikologjikisht shteruese. Pikërisht ky natyralitet rrëfimi e shtyn lexuesin të kapet pas argumentit vdekje dhe jo argumentit, jetë = kohë – hapësirë…
Nuk e di nëse Petrit Palushi ka kryer një revolucion në letërsi me romanin “Shtrati 13”. E as nuk ngul këmbë nëse teza ime është e drejtë apo e jo. Një gjë ama e di me bindje. “Shtrati 13” është një roman adimensional, si ajri, i plotë dhe vlefshëm, për këdo që nuk lexon tregimin, por tekstin; me vëmendje. Një roman që ndofta mund të mos e gjejë veten lirshëm tek lexuesi i masës, por që është po aq i fuqishëm dhe i domosdoshëm për letërsinë, aq sa janë pak romane të tjera, jo vetëm në hapësirën shqipfolëse.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.