Viktimizmi apo të bësh viktimën janë dy qëndrime që mund të kenë pasoja negative si për ata që i përshtatin ashtu edhe për ata që i vuajnë. Viktimizmi është tendenca për t’u ankuar vazhdimisht për fatkeqësitë e dikujt, për të fajësuar të tjerët për problemet e dikujt dhe për të kërkuar dhembshuri dhe vëmendje të tepruar.
Të luash viktimën është një strategji manipuluese që konsiston në paraqitjen e vetvetes si një person i persekutuar, i ofenduar ose i keqtrajtuar padrejtësisht, me qëllim që të ngjallë ndjenjën e fajit, keqardhjes ose solidaritetit tek të tjerët. Të dyja këto sjellje mund të jenë të dëmshme për vetëvlerësimin tuaj, marrëdhëniet dhe mirëqenien tuaj psikologjike.
Për më tepër, ato mund të krijojnë konflikt, pakënaqësi dhe mosbesim tek të tjerët, të cilët mund të ndihen të përdorur, të shtypur ose të frustruar.
Për të mos rënë në viktimizëm ose të luani viktimën, është e rëndësishme të njihni përgjegjësitë tuaja, të përballeni me vështirësitë tuaja me guxim dhe qëndrueshmëri, të kërkoni ndihmë në një mënyrë të përshtatshme dhe konstruktive dhe të respektoni nevojat dhe ndjenjat e të tjerëve.
Një shembull i viktimizimit është ai i një personi që ankohet gjithmonë për punën e tij, kolegët, shefin e tij, por nuk bën asgjë për të ndryshuar situatën e tij ose për të përmirësuar aftësitë e tij.
Një shembull i të luajturit të viktimës është ai i një personi që akuzon partnerin se nuk e do mjaftueshëm, se nuk i kushton mjaftueshëm kohë, se nuk e kupton, thjesht për të marrë më shumë vëmendje ose për të justifikuar të metat e tij/saj.
Frazat e viktimizmit
Viktimizmi është një qëndrim që konsiston në ankimin e vazhdueshëm për fatkeqësitë e dikujt, duke i ngarkuar fajin të tjerëve ose rrethanave, pa marrë përgjegjësinë për zgjedhjet dhe veprimet e dikujt. Ata që vuajnë nga viktimizimi priren ta shohin botën si një vend armiqësor dhe të padrejtë, ku nuk kanë asnjë shans për të realizuar dëshirat e tyre ose për të përmirësuar situatën e tyre. Viktima mund të jetë një formë e manipulimit emocional, e përdorur për të ngjallur dhembshuri ose për të fajësuar të tjerët, ose një formë e vetësabotimit, e përdorur për të justifikuar dështimin ose mosveprimin e dikujt. Ja disa fraza tipike të atyre që vuajnë nga viktimizimi, të shoqëruara me disa shembuj konkretë:
-Nuk duroj dot më, gjithçka në jetë po shkon keq. (Për shembull, humba punën, më la partneri, pata një aksident…)
-Askush nuk më kupton, askush nuk më ndihmon, jam gjithmonë vetëm. (Për shembull, miqtë e mi nuk më telefonojnë kurrë, anëtarët e familjes sime nuk kujdesen për mua, kolegët e mi më injorojnë…)
-Të tjerët e kanë gjithmonë të lehtë, por unë duhet të luftoj për gjithçka. (Për shembull, fqinjët e mi kanë një shtëpi më të bukur se unë, shokët e mi të klasës kanë nota më të larta se unë, rivalët e mi janë më të suksesshëm se unë…)
-Nuk është faji im nëse gjërat nuk funksionojnë, janë të tjerët që më pengojnë ose më tradhtojnë. (Për shembull, shefi im më pushoi pa arsye, partneri im më tradhtoi me një person tjetër, shoku im më vodhi një ide…)
-Unë nuk mund të ndryshoj, kështu jam, është fati im. (Për shembull, nuk mund ta lë duhanin, nuk mund të mësoj një gjuhë të re, nuk mund të gjej një punë më të mirë…)
Viktimizimi i rremë
Viktimizimi i rremë është një strategji manipuluese që konsiston në paraqitjen e vetes si viktimë e padrejtësisë ose persekutimit, me qëllim që të përfitojë avantazhe, dhembshuri ose solidaritet nga të tjerët. Ata që praktikojnë viktimizimin e rremë ankohen vazhdimisht, ekzagjerojnë vuajtjet e tyre, fajësojnë të tjerët për vështirësitë e tyre dhe refuzojnë të marrin përgjegjësi.
Për shembull, një person që praktikon viktimizimin e rremë mund të thotë: “Nuk është faji im nëse nuk i kam arritur qëllimet e mia, të gjithë janë kundër meje” ose “Nuk mund të më kritikosh, ti e di sa shumë kam vuajtur në jetë”. Shembuj të tjerë të frazave tipike të viktimizimit të rremë janë: “Ti nuk më kupton, nuk e di se çfarë do të thotë të jesh në vendin tim” ose “Ti nuk më vlerëson, nuk kupton gjithçka për të cilën bëj. ju”.
Viktima e rreme mund të përdoret për të shmangur kritikat, për të justifikuar veprimet e dikujt, për të manipuluar emocionet e të tjerëve ose për të marrë privilegje. Për shembull, një person që praktikon viktimizimin e rremë mund të kërkojë të trajtohet posaçërisht, të kërkojë favore pa kthim reciprok, t’i shmanget detyrave ose të kërkojë vëmendje të tepruar.
Viktima e rreme është e dëmshme si për ata që e praktikojnë ashtu edhe për ata që e vuajnë, pasi krijon një klimë mosbesimi, pakënaqësie dhe konflikti. Për shembull, një person që përjeton viktimizimin e rremë mund të ndihet fajtor, i frustruar, i pafuqishëm ose i zemëruar.
Për të luftuar viktimizimin e rremë, është e rëndësishme ta njohësh atë, të mos biesh në grackat e saj, të ruash komunikim të sigurt dhe të vendosësh kufij të qartë. Për shembull, një person që kundërshton viktimizimin e rremë mund të thotë: “Unë nuk e pranoj që ju të më bëni përgjegjës për zgjedhjet tuaja” ose “Unë nuk lejoj që ankesat tuaja të ndikojnë tek unë, kam besim në aftësitë tuaja”.
Cilat janë pasojat e viktimizimit?
Viktimizmi është një qëndrim që konsiston në të konsideruarit gjithmonë veten viktimë të rrethanave, të të tjerëve ose të vetes, pa marrë përgjegjësinë për zgjedhjet dhe veprimet e tij. Viktima mund të ketë pasoja të ndryshme negative, si në nivel personal ashtu edhe në atë shoqëror. Disa nga këto janë:
Vetëvlerësim i ulët: ata që ndihen si viktima priren të zhvlerësojnë aftësitë dhe potencialin e tyre, të mos besojnë në qëllimet e tyre dhe të mos vlerësojnë sukseset e tyre. Kjo mund të çojë në vetëbesim të ulët dhe rritje të pasigurisë. Për shembull, një person që ndihet i viktimizuar nga një shef i padrejtë mund të ndiejë se ai ose ajo nuk meriton një promovim ose një rritje page, edhe nëse ai ose ajo ka punuar mirë dhe shumë.
Pasiviteti: ata që ndihen si viktima priren të vuajnë në mënyrë pasive situata, pa u përpjekur të ndryshojnë atë që është e gabuar ose të përballen me sfida. Kjo mund të çojë në mungesë iniciative, kreativiteti dhe proaktiviteti. Për shembull, një person që ndihet i viktimizuar në një marrëdhënie të pakënaqur mund të qëndrojë në të nga frika e të qenit vetëm ose të mos gjejë dikë më të mirë, në vend që të përpiqet të përmirësojë komunikimin ose t’i japë fund marrëdhënies nëse është e nevojshme.
Varësia: Ata që ndihen të viktimizuar priren të varen nga të tjerët për ndihmë, mbështetje, miratim ose dhembshuri. Kjo mund të çojë në vështirësi për të qenë të pavarur, për të krijuar marrëdhënie të shëndetshme dhe për të respektuar nevojat dhe dëshirat e veta. Për shembull, një person që ndihet viktimë e një sëmundjeje mund të presë që të tjerët të kujdesen plotësisht për të, pa bërë asgjë për të kuruar veten ose për të përmirësuar cilësinë e jetës së tij.
Mëria: ata që ndihen si viktima priren të ushqejnë pakënaqësi ndaj atyre që besojnë se janë përgjegjës për shqetësimin e tyre, pa falur apo komunikuar. Kjo mund të çojë në tërheqje emocionale, armiqësi ndaj të tjerëve dhe një pikëpamje negative për jetën. Për shembull, një person që ndihet viktimë e një padrejtësie mund të ndiejë urrejtje ndaj personit që e ka kryer atë, pa u përpjekur të kuptojë arsyet ose të gjejë një zgjidhje paqësore.
Shërimi i viktimizmit: psikoterapia psikodinamike
Viktimizmi është një tendencë për të perceptuar veten si viktimë e rrethanave të pafavorshme, padrejtësisë ose keqtrajtimit, pa njohur përgjegjësitë ose burimet e dikujt. Viktima mund të jetë e dëmshme për mirëqenien psikologjike dhe sociale, pasi mund të çojë në ndjenja pafuqie, zemërimi, faji, turpi dhe izolimi. Një kurë e mundshme për viktimizimin është psikoterapia psikodinamike, një qasje që synon të eksplorojë origjinën e pavetëdijshme të sjelljes dhe mendimeve të një personi dhe të promovojë vetëdijen dhe ndryshimin.
Psikoterapia psikodinamike mund ta ndihmojë personin të kuptojë arsyet që e bëjnë atë të ndihet i viktimizuar, të identifikojë emocionet themelore dhe nevojat e pakënaqura, të ripërpunojë përvojat traumatike ose konfliktuale nga e kaluara dhe të zhvillojë strategji të reja për t’u përballur me sfidat e jetës në mënyrë më efektive dhe më autonome. Disa shembuj të situatave në të cilat mund të shfaqet viktimizimi janë:
Një person që ndihet i viktimizuar nga një partner jobesnik, mund të zbulojë, me ndihmën e terapistit të tij, se ka vetëbesim të ulët dhe frikë nga braktisja, si rezultat i një fëmijërie të vështirë. Kjo vetëdije mund ta lejojë atë të përpunojë dhimbjen e saj, të njohë vlerën dhe të drejtat e saj dhe të vendosë nëse do të vazhdojë apo jo marrëdhënien me partnerin e saj, bazuar në dëshirat e saj të vërteta.
Një person që ndihet i viktimizuar nga një shef autoritar mund të zbulojë, me ndihmën e terapistit, se ai ose ajo ka një tendencë për t’iu nënshtruar të tjerëve për të shmangur konfliktin ose kritikën, që rezulton nga një edukim i ngurtë ose shtypës. Ky ndërgjegjësim mund t’ju lejojë të shprehni mendimet dhe nevojat tuaja me më shumë këmbëngulje, të mbroni interesat dhe të drejtat tuaja dhe të kërkoni një mjedis pune më shpërblyes dhe më respektues.
Një person që ndihet si viktimë e një sëmundjeje kronike mund të zbulojë, me ndihmën e terapistit të tij, se ata kanë vështirësi të pranojnë realitetin dhe të menaxhojnë stresin, që rezulton nga elasticiteti i dobët ose një përvojë traumatike. Ky ndërgjegjësim mund t’ju lejojë të përballeni me gjendjen tuaj me qetësi dhe optimizëm më të madh, të kërkoni mbështetje nga të dashurit dhe profesionistët e shëndetit dhe të përshtatni një mënyrë jetese më të shëndetshme dhe më të ekuilibruar.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
