Përgatiti Gresantina Demaj, psikologe e shëndetit mendor
Kur ndodhin gjëra të këqija, mund të duhet pak kohë për të kapërcyer dhimbjen dhe për t’u ndjerë përsëri i sigurt. Por me këto strategji dhe ndihmë të vetëndihmës, ju mund të shpejtoni shërimin tuaj.
Çfarë është trauma emocionale dhe psikologjike?
Trauma emocionale dhe psikologjike është rezultat i ngjarjeve jashtëzakonisht stresuese që shkatërrojnë ndjenjën tuaj të sigurisë, duke ju bërë të ndiheni të pafuqishëm. Trauma psikologjike mund t’ju lërë të luftoni me emocione, kujtime dhe ankth të vazhdueshëm që nuk do të zhduken. Mund t’ju lërë gjithashtu të ndiheni të mpirë, të shkëputur dhe të paaftë të besoni tek njerëzit e tjerë.
Përvojat traumatike shpesh përfshijnë një kërcënim për jetën ose sigurinë, por çdo situatë që ju lë mbingarkon dhe izolon, mund të rezultojë në trauma, edhe nëse nuk përfshin dëmtime fizike.
Nuk janë rrethanat objektive ato që përcaktojnë nëse një ngjarje është traumatike, por përvoja juaj emocionale subjektive e ngjarjes. Sa më e frikësuar dhe e pafuqishme të ndiheni, aq më shumë ka të ngjarë të jeni të traumatizuar.
Trauma emocionale dhe psikologjike mund të shkaktohet nga:
-Ngjarje të njëhershme, të tilla si një aksident, lëndim ose një sulm i dhunshëm, veçanërisht nëse ishte e papritur ose ndodhi në fëmijëri.
-Stresi i vazhdueshëm, i pamëshirshëm, të tilla si jetesa në një lagje të shkatërruar nga krimi, luftimi i një sëmundjeje kërcënuese për jetën ose përjetimi i ngjarjeve traumatike që ndodhin në mënyrë të përsëritur, të tilla si ngacmimi, dhuna në familje ose neglizhimi i fëmijërisë.
-Shkaqet që zakonisht anashkalohen, të tilla si operacioni (sidomos në 3 vitet e para të jetës), vdekja e papritur e një personi të afërt, prishja e një marrëdhënie të rëndësishme, ose një përvojë thellësisht poshtëruese apo zhgënjyese, veçanërisht nëse dikush ishte qëllimisht mizor.
Përballimi i traumës së një katastrofe natyrore ose të bërë nga njeriu mund të paraqesë sfida unike – edhe nëse nuk ishit i përfshirë drejtpërdrejt në ngjarje. Në fakt, përderisa nuk ka shumë të ngjarë që ndonjëri prej nesh të jetë viktimë e drejtpërdrejtë e një sulmi terrorist, përplasje aeroplani, apo të shtënash masive, për shembull, ne të gjithë rregullisht bombardohemi nga imazhe të tmerrshme në mediat sociale dhe burimet e lajmeve.
Shikimi i këtyre imazheve pa pushim mund të mbingarkojë sistemin tuaj nervor dhe të krijojë stres traumatik. Cilido qoftë shkaku i traumës tuaj, dhe nëse ka ndodhur vite më parë apo dje, ju mund të bëni ndryshime shëruese dhe të vazhdoni jetën tuaj.
Trauma e fëmijërisë dhe rreziku i traumës në të ardhmen
Ndërsa ngjarjet traumatike mund t’i ndodhin çdokujt, ka më shumë të ngjarë të traumatizoheni nga një ngjarje nëse tashmë jeni nën një ngarkesë të rëndë stresi, keni pësuar kohët e fundit një sërë humbjesh ose jeni traumatizuar më parë – veçanërisht nëse ka ndodhur trauma e hershme në fëmijëri. Trauma e fëmijërisë mund të rezultojë nga gjithçka që prish ndjenjën e sigurisë së fëmijës, duke përfshirë:
Një mjedis i paqëndrueshëm ose i pasigurt
Ndarja nga një prind
Sëmundje serioze
Procedurat ndërhyrëse mjekësore
Abuzimi seksual, fizik ose verbal
Dhuna në familje
Neglizhimi
Përjetimi i traumës në fëmijëri mund të rezultojë në një efekt të rëndë dhe afatgjatë. Kur trauma e fëmijërisë nuk zgjidhet, ndjenja e frikës dhe e pafuqisë kalon në moshën e rritur, duke krijuar bazën për një traumë të mëtejshme. Sidoqoftë, edhe nëse trauma juaj ka ndodhur shumë vite më parë, ka hapa që mund të ndërmerrni për të kapërcyer dhimbjen, për të mësuar të besoni dhe të lidheni përsëri me të tjerët dhe për të rifituar ndjenjën tuaj të ekuilibrit emocional.
Simptomat e traumës psikologjike
Ne të gjithë reagojmë ndaj traumës në mënyra të ndryshme, duke përjetuar një gamë të gjerë reagimesh fizike dhe emocionale. Nuk ka asnjë mënyrë të “drejtë” ose “të gabuar” për të menduar, ndjerë ose përgjigjur, prandaj mos gjykoni reagimet tuaja ose të njerëzve të tjerë. Përgjigjet tuaja janë reagime normale ndaj ngjarjeve anormale.
Simptomat emocionale dhe psikologjike:
Tronditje, mohim ose mosbesim
Konfuzion, vështirësi në përqendrim
Zemërimi, nervozizmi, ndryshimet e humorit
Ankthi dhe frika
Faji, turpi, vetëfajësia
Tërheqja nga të tjerët
Ndiheni të trishtuar ose të pashpresë
Ndiheni të shkëputur ose të mpirë
Simptomat fizike:
Pagjumësi ose makthe
Lodhja
Të trembesh lehtë
Vështirësia e përqendrimit
Rrahje zemre
Mërzia dhe shqetësimi
Dhimbje dhe dhimbje
Tensioni i muskujve
Shërimi nga trauma
Simptomat e traumës zakonisht zgjasin nga disa ditë në disa muaj, gradualisht zbehen ndërsa përpunoni ngjarjen shqetësuese. Por edhe kur ndiheni më mirë, mund të shqetësoheni herë pas here nga kujtime ose emocione të dhimbshme – veçanërisht si përgjigje ndaj shkaktarëve si një përvjetor i ngjarjes ose diçka që ju kujton traumën.
Nëse simptomat tuaja të traumës psikologjike nuk lehtësohen, ose nëse ato bëhen edhe më të këqija dhe zbuloni se nuk jeni në gjendje të lëvizni nga ngjarja për një periudhë të zgjatur kohe, mund të jeni duke përjetuar Çrregullim të Stresit Post-Traumatik (PTSD).
Ndërsa trauma emocionale është një përgjigje normale ndaj një ngjarje shqetësuese, ajo bëhet PTSD kur sistemi juaj nervor “bllokohet” dhe ju qëndroni në tronditje psikologjike, në gjendje të kuptoni atë që ka ndodhur ose të përpunoni emocionet tuaja.
Këshilla për rikuperimin e traumës
Këshillë 1: Lëvizni / Trauma prish ekuilibrin natyror të trupit tuaj. Ushtrimet dhe lëvizja në të vërtetë mund të ndihmojnë në riparimin e sistemit tuaj nervor. Përpiquni të ushtroheni për 30 minuta ose më shumë në shumicën e ditëve. Ose nëse është më e lehtë, tre hapa 10-minutësh stërvitje në ditë janë po aq të mira. Ushtrimi që është ritmik dhe ju tërheq krahët dhe këmbët – të tilla si ecja, vrapimi, noti, basketbolli, apo edhe vallëzimi – funksionon më së miri. Shtoni një element të vëmendjes. Në vend që të përqendroheni në mendimet tuaja ose të shpërqendroni veten gjatë ushtrimeve, përqendrohuni vërtet në trupin tuaj dhe se si ndihet ndërsa lëvizni. Vini re ndjesinë e goditjes së këmbëve tuaja në tokë, për shembull, ose ritmin e frymëmarrjes tuaj, ose ndjenjën e erës në lëkurën tuaj. Ngjitja në shkëmb, boksi, stërvitja me pesha ose artet marciale mund ta bëjnë këtë më të lehtë – në fund të fundit, duhet të përqendroheni në lëvizjet e trupit gjatë këtyre aktiviteteve në mënyrë që të shmangni lëndimet.
Këshillë 2: Mos e izoloni veten / Pas një traume, ju mund të dëshironi të tërhiqeni nga të tjerët, por izolimi vetëm i bën gjërat edhe më keq. Lidhja me të tjerët ballë për ballë do t’ju ndihmojë të shëroheni, prandaj bëni një përpjekje për të ruajtur marrëdhëniet tuaja dhe shmangni kalimin e shumë kohë vetëm. Merrni pjesë në aktivitete sociale, edhe nëse nuk ju pëlqen. Bëni aktivitete “normale” me njerëz të tjerë, aktivitete që nuk kanë asnjë lidhje me përvojën traumatike.
Lidhuni përsëri me miqtë e vjetër. Nëse jeni tërhequr nga marrëdhëniet që dikur ishin të rëndësishme për ju, përpiquni të rilidheni.
Vullnetarizmi mund të jetë një mënyrë e shkëlqyeshme për të sfiduar ndjenjën e pafuqisë që shoqëron shpesh traumën. Kujtojini vetes tuaj pikat tuaja të forta dhe rikuperoni ndjenjën tuaj të fuqisë duke ndihmuar të tjerët.
Këshillë 3: Vetë-rregulloni sistemin tuaj nervor / Pavarësisht se sa i trazuar, i shqetësuar ose jashtë kontrollit ndiheni, është e rëndësishme të dini se mund të ndryshoni sistemin tuaj të zgjimit dhe të qetësoni veten. Jo vetëm që do të ndihmojë në lehtësimin e ankthit të lidhur me traumën, por gjithashtu do të shkaktojë një ndjenjë më të madhe kontrolli. Nëse ndiheni të çorientuar, konfuz ose i mërzitur, praktikimi i frymëmarrjes së ndërgjegjshme është një mënyrë e shpejtë për të qetësuar veten. Thjesht merrni 60 frymë, duke përqendruar vëmendjen tuaj në secilën frymëmarrje ‘jashtë’.
Për t’u ndjerë në të tashmen dhe më të bazuar, ulu në një karrige. Ndjeni këmbët në tokë dhe shpinën përkrah karriges. Shikoni përreth jush dhe zgjidhni gjashtë objekte që kanë të kuqe ose blu. Vini re se si frymëmarrja juaj bëhet më e thellë dhe e qetë.
Këshillë 4: Kujdesuni për shëndetin tuaj / Flini shumë. Pas një përvoje traumatike, shqetësimi ose frika mund të shqetësojnë modelet tuaja të gjumit. Por mungesa e gjumit cilësor mund të përkeqësojë simptomat tuaja të traumës dhe ta bëjë më të vështirë ruajtjen e ekuilibrit tuaj emocional. Shkoni të flini dhe ngrihuni në të njëjtën kohë çdo ditë dhe synoni 7 deri në 9 orë gjumë çdo natë.
Shmangni alkoolin dhe drogën. Përdorimi i tyre mund të përkeqësojë simptomat tuaja të traumës dhe të rrisë ndjenjat e depresionit, ankthit dhe izolimit.
Ulni stresin. Provoni teknikat e relaksimit të tilla si meditimi, joga, ose ushtrime të frymëmarrjes së thellë. Programoni kohën për aktivitete që ju sjellin gëzim siç janë hobet tuaja të preferuara.
© Nuk lejohet riprodhimi i shkrimeve pa vendosur autorësinë e revistës "Psikologjia" dhe pa cituar burimin.
